پزشکی ورزشی محدود به ورزشکاران نیست

[*مینا*]

هر چند رشته پزشکی ورزشی به عنوان رشته تخصصی پزشکی در چند دهه به تازگی مطرح شده، ولی سابقه آن با تاریخ ورزش درجهان پیوند خورده و از هنگامی که ورزش وجود داشته، مباحث پزشکی مرتبط با ورزش نیز در کنار آن مطرح بوده ‌است.

در یک کتابچه پزشکی یافت شده در هند که مربوط به تا ۸۰۰ تا ۱۰۰۰ سال قبل از میلاد مسیح است، از آثار درمانی ورزش نام برده شده ‌است. با گسترش ورزش و همگانی‌تر شدن آن دانش بشری در خصوص پزشکی ورزشی به‌ویژه در بعد آسیب‌های ورزشی و بازتوانی ورزشی افزایش یافت. ابن‌سینا در کتاب قانون خود جستارهایی را به موضوعات مرتبط با پزشکی ورزشی اختصاص داده ‌است. موضوعاتی مانند اثر ورزش بر تندرستی، آثار انواع ماساژها، ورزش در کودکان و سالمندان و نحوه برخورد با خستگی‌های ناشی از ورزش و درمان آن، منافع و مضار ورزش در بیماری‌ها و آسیب‌های ناشی از ورزش از جمله مباحثی که بخشی از کتاب قانون را به خود اختصاص داده ‌است. جالینوس، پزشک یونانی سده دوم وسوم پیش از میلاد، نگرش جدیدی را درمورد سلامت و بهداشت ارایه داد که می‌توان آن را فیزیولوژی کاربردی ورزش نامید. همین پزشک است که استفاده از فرآورده‌های گیاهی محرک را برای افزایش کارایی ورزشکاران در یونان باستان گزارش کرده ‌است. سابقه استفاده ورزشکاران از ماساژ و رژیم غذایی خاص به مدت ?? ماه پیش از آغاز مسابقات المپیک یونان باستان یافت شده ‌است. انواع رژیم‌های غذایی توسط پروموس، قهرمان دو دوره دوهای استقامت در ?? قبل از میلاد و اشکال تغییر یافته این رژیم توسط گاردین در ورزش‌های گوناگون در تاریخچه المپیک ثبت شده ‌است. این موارد حاکی از آن است که هرچند عنوان پزشکی ورزشی مربوط به سده اخیرا است، ولی پیشینه آن به میزان پیشینه علم پزشکی و ورزش است.
در سده گذشته که با گسترش دامنه دانش‌ها از جمله علم پزشکی از یک سو و گسترش کمی و کیفی ورزش از سوی دیگر توجه به این رشته در زمره دانش آکادمیک بیشتر شد. در سال ???? فدراسیون بین‌المللی پزشکی ورزشی در جریان بازی‌های المپیک زمستانی برای کمک به ورزشکاران پایه‌گذاری شد. درسال ???? انجمن ملی مربیان ورزشی برای آموزش علمی مربیان ورزشی تاسیس شد و به دنبال آن در سال ???? انجمن پزشکی آمریکا کمیته‌ای را برای مطالعه روی آسیب‌های ورزشی پایه‌گذاری کرد که فعالیت آن ادامه دارد. شاید بتوان این کمیته را اولین اقدام در برای آکادمیک کردن رشته پزشکی ورزشی قلمداد کرد. بزرگ‌ترین سازمان پزشکی ورزشی کالج آمریکایی پزشکی ورزشی
American College of Sports Medicine است که در سال ???? تاسیس شده ‌است. حوزه فعالیت رشته پزشکی ورزشی در سال‌های به تازگی پیشرفت چشم‌گیری کرده و هم‌اینک در چند کشور دنیا انجمن‌های پزشکی ورزشی، فدراسیون پزشکی ورزشی و رشته آموزشی پزشکی ورزشی در دانشگاه‌ها و در سطوح مختلف فعالیت دارد.


● پزشکی ورزشی در ایران
تاریخچه رشته پزشکی ورزشی در ایران نیز به دهه گذشته مربوط می‌شود. تاسیس رشته فیزیولوژی ورزشی در سال ???? در دانشکده تربیت بدنی دانشگاه تهران و رشته تخصصی پزشکی ورزشی در دانشگاه تهران و دانشگاه علوم پزشکی ایران در سال ???? و تاسیس مرکز تحقیقات پزشکی ورزشی دردانشگاه علوم‌پزشکی تهران در سال ???? مجموع سوابق این رشته در ایران است. هر‌ساله مجموعا هشت نفر دستیار تخصصی در دو دانشگاه پذیرش می‌شوند.


● پزشکی ورزشی
گرچه پزشکی ورزشی تلفیقی از ورزش و علم پزشکی است، اما گستره آن به هیچ عنوان محدود به پزشکان نیست. در کنار زمین ورزش، حتی مربیان هم در این امر دخیل می‌شوند. از سوی دیگر، این رشته محدود به ورزشکاران نمی‌شود و عموم مردم می‌توانند از نتایج آن بهره‌مند گردند.
نیاز به مراقبت‌های پزشکی و بهداشتی تخصصی در زمینه ورزش روز به روز بیشترمی‌شود و هم‌زمان تکنیک‌های پیشگیری، درمان و برگشت به حالت اولیه در این رشته پیشرفت می‌کند.
به طور کلی موارد زیر را می‌توان به عنوان مبانی پزشکی ورزشی برشمرد:
▪ مراقبت پزشکی از ورزشکار،
▪ تربیت بدنی خاص و سازگار شدن با هر فرد و در مورد هر رشته خاص،
▪ تمرینات درمانی ورزشی،
▪ انجام ورزش در کنترل و پیشگیری از برخی بیماری‌ها.
از جمله گروه‌های خاصی که مباحث گسترده و جالب‌توجهی از رشته پزشکی ورزشی را به خود اختصاص داده‌اند، می‌توان به دختران و زنان، افراد سالمند، بانوان باردار، کودکان و نوجوانان، افراد چاق، جانبازان و معلولان اشاره کرد.
باید خاطرنشان کرد مبحث بیماری‌ها در پزشکی ورزشی به دو شاخه تفکیک می‌شود. در یک شاخه به آثار پیشگیرانه ورزش از ابتلا به بیماری‌ها و همچنین آثار درمانی ورزشی در کمک به رفع برخی بیماری‌ها پرداخته می‌شود و در شاخه دیگر، به بررسی بیماری‌های مبتلا به ورزشکاران می‌پردازد و در واقع زمینه ادامه فعالیت‌های ورزشی را برای ورزشکارانی که مبتلا به بیماری‌های مختلف از جمله دیابت، آسم و غیره هستند، فراهم می‌کند.


● خدمات پزشکی ورزشی
ارایه راهکارهای پزشکی در مورد شیوه زندگی پر تحرک و نیز تغذیه ورزشی، برنامه‌های پیشگیری کننده در مورد بیماری‌ها و اختلالات گوناگون، کنترل علمی نحوه تمرین ورزشکاران، انجام معاینات پزشکی پیش از شروع مسابقات، روان‌شناسی ورزشی و مبارزه با تنش‌ها و استرس‌های پیش از مسابقه در ورزشکار، ارزیابی ظرفیت عملکرد ورزشکار، وضعیت قلب و عروق، سیستم تنفسی، متابولیسم، سیستم اسکلتی عضلانی، خدمات تشخیصی مناسب، درمان بیماری‌ها و آسیب‌های ناشی از ورزش، بازتوانی افراد آسیب‌دیده با هدف بازگشت سریع‌تر به رقابت‌ها، تربیت افراد متخصص و آموزش دیده مثل پزشک تیم و غیره، اجرای برنامه‌های آموزشی با طیف مخاطب تخصصی و عمومی و ارایه سرویس‌های مشاوره‌ای لازم، از جمله خدمات رشته پزشکی ورزشی محسوب می‌شوند.


● مشکلات پیش پای متخصصان پزشکی ورزشی
در حال حاضر دانش‌آموختگان دو دوره، از این رشته فارغ‌التحصیل شده‌اند و با مشکلاتی مواجه هستند که نیازمند بذل توجه مسوولان ذی‌ربط هستند. رئوس برخی از این مشکلات عبارت‌اند از:
▪ عدم تعریف فعالیت‌های تخصصی پزشکی ورزشی در دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور به منظور گذراندن ضریب k،
▪ وضعیت بلاتکلیف بیمه خدمات پزشکی ورزشی،
▪ سطح‌بندی نشدن کلینیک‌های پزشکی ورزشی،
▪ نحوه استفاده از خدمات آموزشی متخصصان پزشکی ورزشی در دانشگاه‌ها،
▪ آشنا نبودن پزشکان و مردم با خدمات این رشته.

نویسنده: دکتر احمد باقری مقدم
دستیار تخصصی پزشکی ورزشی هفته نامه سپید ( salamatiran.com )