روز قلم و جشن تیرگان مبارک باد

[روابط عمومی سایت]

ن وَالقَلَمِ وَ ما يَسْطُرُونَ با سلام و درود خدمت کاربران عزیز انجمن با آرزوی ساعاتی پر بار بر ای شما دوستان و قبولی طاعات و عبادات شما عزیزان فرارسیدن روز قلم و جشن باستانی تیرگان بر شما دوستان اهل قلم و کلیه کاربران سایت علمی نخبگان جوان مبارک باد به پيشنهاد انجمن قلم ايران و تصويب شوراي عالي انقلاب فرهنگي، روز چهاردهم تيرماه، به عنوان «روز قلم» در تقويم رسمي جمهوري اسلامي ايران به ثبت رسيده است. در صفحات تقویم، چهاردهم تیرماه با عنوان «روز قلم» به خود جلوه ای دیگر بخشیده است. نام گذاری این روز به نام قلم، بی ارتباط با تاریخ کهن متمدن و فرهنگ ساز این سرزمین نیست. ابوریحان بیرونی در کتاب آثار الباقیه خود آورده است که چهاردهمین روز از تیرماه را ایرانیان باستان، روز تیر (عطارد) می نامیدند. از طرفی سیاره تیر یا همان عطارد، در فرهنگ ادب پارسی، کاتب و نویسنده ستارگان است. به همین مناسبت این روز را روز نویسندگان می دانستند و گرامی می داشتند. ارزش و کرامت قلم بسیار بالاتر از آن است که برای بزرگداشت آن و صاحبانش به اختصاص دادن روزی در تقویم به آن بسنده کنیم. این ساده ترین شعار برای تجلیل از مقام قلم و ارباب قلم است. سخن قلم آن روز که خداوند مرا آفريد و با دست قدرت خويش، بر سينه «لوحم» کشيد تا سرنوشت همگان را بر آن صفحه رقم زنم، موقعيت و منزلتم آن چنان بالا رفت که آفريننده همه آفريده‏ها، بر من و آثارم سوگند ياد کرد و فرمود: «ن وَالقَلَمِ وَ ما يَسْطُرُونَ؛ سوگند به قلم و آنچه مي‏نويسند.» مرحوم علامه طبرسي رحمه‏الله، در تفسير مجمع البيان، در مورد قلم مي‏نويسد: «پايه امور دين و دنيا بر دو چيز است: قلم و شمشير و شمشير زير پوشش قلم قرار دارد.» جایگاه قلم در اسلام سوگند خداوند در قرآن به نام قلم، گویاترین شاهد بر شرافت و قداست آن است: «ن وَ الْقَلَمِ وَ ما یَسْطُرُونَ؛ سوگند به قلم و آنچه نویسند.» در جایی که خداوند، صاحب هستی به آفریده ای از آفریده های خود قسم یاد می کند، بشر در چه جایگاهی می تواند از ارج و منزلت آن سخن براند. در نخستین ارتباط وحیانی رسول خدا (ص) با مبدأ هستی در غار حرا، سخن از قلم به میان می آید، تا جایی که خداوند خود را این گونه معرفی می کند:«الَّذی عَلَّمَ بِالْقَلَمِ؛ آن که با قلم آموخت.» با سیری در زندگی پیامبر و امامان علیهم السلام می توان توجه و اهتمام عملی به نوشتن را از متن سیره آنان دریافت. این قدرشناسی به حدی بود که گاه موجب آزادی اسیران کفار می گشت. در صدر اسلام، پس از پایان برخی جنگ ها، پیامبر دستور می فرمود اسیرانی که به ده نفر از مسلمانان خواندن و نوشتن بیاموزند، آزاد شوند. این عمل در جامعه محروم از تمدن آن دوره، زیباترین و مؤثرترین پیام برای ارج نهادن به جایگاه قلم و علم بوده و هست. چشمه قلم «قلم» چشمه است، آن را نخشکانیم. «قلم» چشم است تا قدم از قدم برداریم و پیش پایمان را ببینیم، آن را کور نکنیم. «قلم» عصاست، نه فقط برای پیران که همگان بدان تکیه می‏کنند. قلم، تنها عصای دست نیست، فرهنگ، اندیشه، تفکر و فرهیختگی، همه بر این عصا تکیه کرده‏اند، این عصا را نشکنیم. «قلم» زبان است، سخن می‏گوید، جنبش دارد، حیات قلم را نگیریم. «قلم» مقدّس است. «قلم»، همان وسیله‏ای است که خداوند با آن تعلیم نمود. جامعه مطلوب قلم را نباید به دست نااهلان سپرد. قلم در دست نابخردان که نمی‏دانند چگونه از آن استفاده کنند یا غرض‏ورزان که نمی‏خواهند از آن به شیوه صحیح استفاده کنند، همان تیغِ از نیام برکشیده به دست زنگی مست است که لجام گسیخته، کیانِ اسلام و انقلاب را به مخاطره می‏اندازد. همه نوشته‏ها، اعم از کتاب و مطبوعات، باید در راستای اهداف والا و گهربار اسلام و انقلاب اسلامی باشند تا آن جامعه مطلوب اسلامی که مقام معظم رهبری، در پیام خود، به مناسبت سالگرد ارتحال حضرت امام رحمه‏الله ترسیم کردند، محقق شود: « جامعه مطلوب اسلامی، جامعه‏ای است که در آن، گنجینه‏های فکر و ذهن انسان‏ها که گران بهاترین ثروت ملّیِ هر جامعه‏ای است، استخراج و به کار گرفته شود، بی‏سوادی ریشه کن گردد، مدارس،... دانشگاه‏ها و حوزه‏های علمیه پررونق، مراکز تحقیق فعّال و پیشرو،... مطبوعات پرمغز و آگاهی بخش، دانشمندان و اساتید با نشاط و پرانگیزه... و نویسندگان... فیض‏بخش باشند». روز قلم و نویسنده در ایران باستان (جشن تيرگان) تيرگان (سیزدهم تیرماه) يکی از مهم ترين جشن های ايران باستان بوده است. درباره برگزاری جشن تیرگان دلایل چندی گزارش شده است: 1- در اين روز هوشنگ پادشاه پيشدادی ایران، نويسندگان و کاتبان را به رسميت شناخت و آنان را گرامی داشت. مردم جشن گرفتند و آن جشن به ياد ارجمندی قلم بر جای ماند (روز قلم). 2- به نوشته ابوريحان بيرونی در آثار الباقيه سيزدهم تير روز ستاره تير يا عطارد است و چون تیر (سیاره عطارد) کاتب ستارگان است، سيزدهم تير را می توان روز نويسنده ناميد. 3- در ايران باستان هر روز نامی داشته و هرگاه نام روز و ماه يکی می‌شد، جشنی به نام آن روز برپا می شد. سيزدهم تيرماه، تير روز نام داشته و به این مناسبت جشن گرفته می شد. 4- در اين روز تيشتر (تیر)، فرشته باران بر اپوشه (خشکسالی) غلبه کرد و باران باريد و زمين ديگرباره سبز شد، مردم جشن گرفتند و آن جشن (جشن به‌معنی نیایش و ستایش پروردگار) به ياد فرشته باران، رزق و روزی بر‌جای ماند. 5- سرانجام پس از مدت‌ها محاصره ايران‌زمين توسط تورانيان در دوران منوچهر کیانی، شاه بیکفایت ایران، توافق بر اين شد که يکی از ايرانيان تيری بيندازد و هرجا تير فرود آيد، آنجا را مرز ايران و توران بشناسند. پس در اين روز آرش، کماندار ايرانی انتخاب شد. او به کمک فرشته زمین (اسفندارمز) از فراز البرز (قله دماوند) با یاد خداوند تيری انداخت و جان خود را همراه تير کرد. آرش می‌دانست كه پهنای ایران به نیروی بازو و پرش تیر او بسته است و باید توش و توان خود را در این راه بگذارد (منم آرش، سپاهی مرد آزاده ۴ )؛ پس خود جان سپرد و فدای ایران شد، اما تير بر مرز پيشين ايران و توران (بر کناره رود جیحون یا آمودریا در قزاقستان کنونی) فرود آمد و جنگ پايان يافت. مردم جشن گرفتند و آن جشن به ياد بزرگی ایران و صلح به‌جای ماند. 6- در روز سیزدهم تیر، چون کیخسرو پادشاه کیانی (فرزند سیاوش) از جنگ با تورانیان بازمی‌گشت، بر سر چشمه‌ای تنها ماند. دراین هنگام فرشته‌ای بر وی نازل شد و او بیهوش گردید. بیژن پسر گیو پس از او از راه رسید و بر چهره پادشاه ایران‌زمین آب پاشید تا به خود بازآید.چون کیخسرو از مقدسین ایران باستان و ازجمله افراد جاودان (نامیرا) هم‌چون الیاس و خضر است (کسی‌که پادشاهی را رها ساخت و به عبادت خدا پرداخت)؛ بنابراین ایرانیان این روز را جشن می‌گرفتند. آيين های تيرگان: آيين های اين جشن هنوز در بسياری از سنت های بومی و محلی ما رايج است، بی آنکه سرچشمه این سنت‌ها را بدانيم. جشن تیرگان دو روز به‌درازا می‌کشیده‌است. در اين جشن، مردم ایران باستان به گرامی‌داشت پيروزی فرشته باران بر خشکی، جشن آب می گرفتند، به همديگر آب می پاشيدند، شادی می کردند و گل و سبزه به هم هديه می دادند. لباس نو می پوشيدند و به هم نقل و شيرينی می‌دادند. در اين جشن به ياد پايان محاصره افراسياب تورانی، نان و شیرینی گندم می‌پختند.به دور کله قند نخ زرين بسته و آن را تير و باد می‌ناميدند، سپس نخ زرين را به ياد پيکان آرش، به باد می سپردند، چرا که باد تير آرش را به دوردست ها برد. همچنین در اين روز فال کوزه می گرفتند. هرکس شعری (در دوران اخیر از حافظ) در کوزه ‌انداختخ و بعد نيت می کردند. سپس دختری دست در کوزه می‌کرد و فال هرکس را به او می‌داد. و امروزه پس از گذشت هزاران سال بار دیگر با پیشنهاد نویسندگان بزرگی چون احمد شاملو، هوشنگ حسامی، محمود احيايی، هوشنگ گلشيری، فريدون مشيری، غزاله عليزاده، بيژن نجدی، بيژن جلالی، عباس معروفی، فرخنده ياکيده، محمد محمدعلی، فرزانه کرم‌پور، محمد قاسم‌زاده، آرش حجازی، کيکاووس ياکيده و از همه زودتر محمدعلی سپانلو این روز را به‌نام روز قلم و نویسنده نام‌گذاری کردند؛ در این مراسم اهدای قلم زرين به نويسندگان برگزار می‌شد (آخرین مراسم درسال 1374 برگزار شد) . لازم به یادآوری است که در تقویم رسمی ایران روز چهاردهم تیر به‌عنوان روز قلم نام‌گذاری شده‌است.

فرهنگ حقیقی که از طریق تأثیر قلم بر کاغذ شکل می گرفت به فرهنگ مجازی یعنی ضربات نوری و صفحات مجازی رایانه تبدیل می شود لکن با تمام این دگرگونی ها هر روز بر رسالت مهم قلم یعنی زبان آزادگی ما انسان ها افزوده می شود.



تاریخ قلم و فرایند علمی نوشتار

تاریخ نوشتار در وسیعترین مفهوم ، به بیست هزار سال و با محدود ساختن به نظامهای نوشتاری مدوّن به شش هزار سال باز می گردد . از جمله موادی که برای این امر بکار می رفته اند ، سنگ ، چوب ، فلز ، پوست حیوانات ، برگ درختان ، استخوان ، صدف ، گِل رُس ، موم ، کوزه ، ابریشم ، پنبه ، کاغذ را می توان نام برد .


فرآیند علمی نوشتار را می توان به طور کلی در دو دسته تقسیم کرد. یک دسته خطوطی را شامل می شود که با استفاده از ابزارهای تیز چون سوزن ، چاقو ، قلم سنگ تراشی و جز آن بر سطح ماده نوشتاری کنده می شود . دسته دیگر شامل خطوطی است که به وسیله قلم پَر ، قلم نی ، چوب یا فلز ، قلم مو و با استفاده از جوهر بر سطح ماده نوشتاری ترسیم می شود. نسخه برداری از نوشته ای بر سنگ یا فلز بطور منطقی در نهایت به اختراع چاپ منجر شد .




قلم و انتقال اندیشه از منظر قرآن

« قلم » مقسّم دوران تاریخ و ماقبل تاریخ است ، حافظ علوم و دانش ها ، پاسدار افکار اندیشمندان ، حلقه اتصال فکری عالمان، و پل ارتباطی گذشته و آینده بشر است ؛ و حتی ارتباط آسمان و زمین نیز از طریق لوح و قلم حاصل شده است.

« قلم » انسانهایی را که جدا از هم ، از نظر زمان و مکان زندگی می کنند پیوند می دهد ، گویی همه متفکران بشر را در تمام طول تاریخ و در تمام صفحه روی زمین در یک کتابخانه بزرگ جمع می بینی !

« قلم » رازدار بشر و خزانه دار علوم ، و جمع آوری کننده تجربیات قرون و اعصار است ، و اگر قرآن به آن سوگند یاد می کند به همین دلیل است و البته قلم وسیله ای برای « ما یسطرون » و نوشته ها ، که قرآن به هر دو سوگند یاد کرده است. زیرا بر اساس یک تفسیر منظور از قلم « تعلیم کتابت » است و براساس تفسیر دیگر « علومی » است که از طریق کتابت به انسان می رسد .




قلم در آیینه روایات

در بعضی از روایات آمده است که ( انََّ اول ما خلق الله القلم ) « نخستین چیزی که خدا آفرید قلم بود ». این حدیث را محدثان شیعه از امام صادق علیه السلام نقل کرده اند و در کتب اهل سنّت به عنوان یک خبر معروف نیز آمده است. و در حدیث دیگری خداوند اولین خلق خود را گوهری می داند ( اول ما خلق الله تعالی جوهره ) « نخستین چیزی را که خداوند آفرید گوهری بود ».

از سوی دیگر برخی از روایات از « عقل و خرد » به عنوان اولین مخلوق خداوند یاد می کنند ( ان ما خلق الله العقل ) « نخستین چیزی را خدا آفرید عقل و خرد بود ». اما با توجه به پیوند ویژه ای که در میان گوهر ، قلم و عقل است مفهوم « اول بودن » همه آنها روشن می شود . لذا پیامبر « ام ی» (ص) ، در نخستین آیات وحی ( علق/آیات 1 تا 4 ) بر مسئله « علم و قلم » تأکید می ورزد و مهمترین پیام الهی را از طریق « قلم » انتقال می دهد.

پیشوایان اسلام در احادیث متعددی به یاران خود تأکید کردند که به حافظه خود قناعت نکنند و احادیث اسلامی و علوم الهی را به رشته تحریر در آورند و برای آیندگان به یادگار بگذارن . در شعری از شعرای عرب آمده است که:
«خداوند اینگونه برای قلم از آن روز که تراشیده شد مقدر کرده است که شمشیرهای تیز خدمتگذار آن باشند.»
این تعبیر اشاره لطیفی به تراشیدن قلم به وسیله چاقو و قرار گرفتن تیغه ای تیز در خدمت قلم از آغاز کار است . و براستی « مداد علما » بر « دماء شهداء » پیشی گرفته است.




قلم و جهان جدید

در آغاز قرن بیستم ، کسی این تردید را بخود راه نمی داد که قلم و کاغذ را مهمترین و مؤثرترین ابزار ذخیره سازی اطلاعات بداند ، زیرا در آن زمان جوامع به لحاظ اقتصادی و فکری به جامعه های کاغذ مدار تبدیل شده بود ، امّا پایه های این باور پس از چندی به لرزه درآمد و باظهور رایانه ، رشد سریع تکنولوژی اطلاعات ، تلویزیون ، استفاده های گوناگون از فیلم ویدئو ، میکرو فیلم ، میکروفیش و ابزارهای الکتریکی ، برتری بلا رقیب کاغذ و قلم به طور جدی به مبارزه طلبیده شده است. و اگر چه هنوز کتابخانه الکترونیکی و اداره بدون کاغذ و قلم و جامعه بدون کتاب نیامده است ، اما موقعیت ابزار و مواد نوشتنی از بنیاد دگرگون شده است. بدین ترتیب فرهنگ حقیقی که از طریق تأثیر قلم برکاغذ شکل می گرفت به فرهنگ مجازی یعنی ضربات نوری و صفحات مجازی رایانه تبدیل می شود و با تمام این دگرگونی ها هر روز بر رسالت مهم قلم ؛ یعنی زبان آزادگی ما انسان ها افزوده می شود.

[Almas Parsi]

جشن تیرگان یادآور حماسه آرش کمانگیر





در میان جشن های ایرانی جشنی به نام « تیرگان » هست که بر پایه ی آگاهی های ما از دوران باستان ، در « روز تیر » از ماه تیر که برابر با سیزدهمین روز تیرماه است ، برپا می شده است .

دیرینه ترین گزارش ها نشان می دهد که این جشن در گرامیداشت ستاره ی « تیشتر » ، ستاره ی باران آور پدید آمده است .

در کتاب اوستا در « تیشتر یشت » یا « تیر یشت »، در باره ی چگونگی پدیدآمدن این جشن چنین آمده است : « تیشتر که همان بغ ( ایزد ) باران است وظیفه می یابد که با اپوش، اهریمن خشکسالی به مبارزه برخیزد. تیشتر هر ماه به سه پیکر پدیدار می شود : در ده روز اول او همچون جوانی پانزده ساله است، در ده روز دوم همچون گاوی با شاخ های طلایی است ، و در آخرین ده روز هر ماه به صورت اسب سپیدی زیبا با گوش ها و ساز و برگ زرین نمایان می شود .

تیشتر به شکل یک اسب سپید به دریای کیهانی که در سرزمین ایرانویچ است ، فرو می رود و در آنجا با اپوش که اسبی سیاه با گوش ها و دم سیاه و ترسناک است ، به مدت سه شبانه روز مبارزه می کند ؛ ولی سرانجام از اپوش شکست می خورد و به نزد اهورا مزدا می رود و از او درخواست یاری می نماید و این بار با یاری اهورا مزدا ، بار دیگر به جنگ اپوش می رود و با گرز گاوسر چنان بر سر اپوس می کوبد که تندر از آن می جهد و صدای تندر نیز همان فریاد اپوش است که با نعره ای سنگین شکست خورده است و با شکست او ، باران بر روی هفت کشور جاری می گردد . »

در درازای هزاره های زندگی ایرانیان ،این جشن با رویدادهای شگفت و به یادماندنی دیگری هم ، همزمان شده و پیوند یافته است : نخست ، روز گرامیداشت آرش کمانگیر که در هنگام پایان جنگ ایران و توران ، از سوی ایرانیان برای پرتاب تیری برای تعیین مرز ایران و توران برگزیده شد .

ابوریحان بیرونی داستان پرتاب تیر به دست آرش را مانند « شاهنامه ی فردوسی » بازگو می کند : « خشکسالی در توران آغازگر جنگی طولانی میان تورانیان و ایرانیان گشته ، ایرانیان در این جنگ طولانی خسته و شکست خورده از بخش هایی از خاک خود عقب نشسته بودند .

در گفتگو های صلح منوچهر با افراسیاب ، قرار می شود پهلوانی از ایرانیان از فراز کوه های طبرستان تیری به سوی تخارستان یا سرزمین توران پرتاب کند ؛ که آن تیر در هر کجا که به زمین نشست ، آنجا مرز ایران و توران باشد . آرش ، پهلوان ایرانی با کمان خود تیری که همه ی توان و جان خود را برای پرتاب کردن آن به کار گرفته بود ، به سوی توران پرتاب کرد.

با رهاشدن تیر از چله ی کمان ، جان از پیکر آرش بیرون شد و تیر با یاری باد، از ابرها گذشت و در کرانه های رودخانه ی جیحون بر تنه ی درخت گردویی فرو آمد . چنین بود که مرز ایران و توران به همان جای پیشین خود در پیش از جنگ بازگشت ؛ دیگر آنکه با گذشتن تیر از درون ابرها ، بارش باران در ایران و توران آغاز شد .




نگاره ی آرش کمانگیر

گزارش دیگری در باره ی آرش کمانگیر ، اسطوره و قهرمان ملی ایرانیان چنین می گوید : « در روز یکم تیرماه ، سپاه ایران از سپاه توران شکست می خورد .

سپاه ایران در مازندران به تنگنا می‌افتد و سرانجام دو سوی نبرد به سازش درمی‌آیند و برای آنکه مرز دو کشور مشخص شود و ستیز از میان برخیزد ، می‌پذیرند که از مازندران تیری به سوی خاور ایران (خراسان) پرتاب کنند تا هر جا که تیر فرود آمد ، همان جا مرز دو کشور باشد و هیچ‌یک از دو کشور از آن فراتر نروند.

در همین زمان ، سپندارمذ ( ایزدبانوی زمین ) پدیدار شد و فرمان داد تا تیر و کمانی آوردند . آرش در میان ایرانیان بزرگ‌ترین کماندار بود و به نیروی بی‌مانندش ، تیر را دورتر از همه پرتاب می‌کرد .

سپندارمذ به آرش دستور داد تا کمان را بردارد و تیری به سوی خاور ایران پرتاب کند. آرش دانست که پهنای کشور ایران به نیروی بازو و دورتررفتن تیر او بسته ‌است و باید همه ی توان خود را در این کار به کار بگیرد .

پس از آنکه آرش آماده شد ، برهنه شد و پیکر خود را به شاه و سپاهیان نشان داد و گفت : ببینید ! من تندرستم و کژی‌ای در وجودم نیست ، ولی می‌دانم چون تیر را از کمان رها کنم ، همه ی نیرویم با تیر از بدن بیرون خواهد آمد .

آنگاه آرش تیر و کمان را برداشت و بر بلندای کوه دماوند برآمد و به نیروی خداداد ، تیر را رها کرد و خود بی‌جان بر زمین افتاد . هرمز، خدای بزرگ ، به فرشتهٔ باد ( وایو ) فرمان داد تا تیر را نگهبان باشد و از آسیب نگه دارد .

تیر از بامداد تا نیمروز در آسمان می‌رفت و از کوه و در و دشت می‌گذشت تا در کنار رودخانه ی « جیحون » بر تنه ی درخت گردویی که بزرگ‌تر از آن در گیتی نبود ، نشست .

از آن پس آنجا را مرز ایران و توران جای دادند و هر سال به یاد آن جشن گرفتند.. » نقش اساسی « آب » در هر دو ریشه ای که برای جشن تیرگان گزارش شده است ، سبب شده بود که آن را در کنار رودخانه ها و چشمه ها و دریا ها برپا کنند .

دوم، چنان که ابوریحان بیرونی در کتاب « آثار الباقیه » نوشته است ، روز بزرگداشت جایگاه نویسنده و قلم در ایران باستان ؛ و سوم ، چنان که ابوریحان بیرونی نوشته است و گردیزی در کتاب « زین الاخبار » گزارش کرده است ، تیرگان روزی است که کیخسرو ، شاهنشاه فرهمند ایرانی پس از شستشوی خود در چشمه ای ، ناپدید شد .

همانگونه که در باره ی دیگر روزهای مهم در گاهشماری ملت های جهان ، با دیدگاه ها و تفاوت هایی روبه رو می شویم ، روز برگزاری جشن تیرگان نیز در نزد مردم جای های گوناگون ایران و گاهشماری های گوناگون ، همسان نیست : « گاهشماری یکپارچه ی دین های ایران »، روز جشن تیرگان را برابر با دهم تیرماه می داند و هموندان « انجمن کوهنوردان ایران » در روز سیزدهم تیرماه آن را در دامنه های کوه دماوند در شهر« رینه » لاریجان آمل برپا می کنند .

در فراهان مردم این جشن را در روز آغاز تابستان ، و بیشتر در ستایش از گندم و در مقام جشنی برای رسیدن گندم و برداشت آن برپا می کنند .

در جاهای دیگری همچون مازندران ، تیرگان را با نام « تیرماه سیزده شو » در شب سیزدهم آبان ماه جشن می گیرند . در اردهال ، مردم این شهر تیرگان را در سیزدهم مهرماه جشن می گیرند .

یکی از گزارش ها در باره ی بدیمن بودن روز سیزدهم نوروز ، دلیل این بدیمنی را درگذشت آرش کمانگیر در این روز می داند ؛ شاید از همین روست که در جاهایی از ایران تیرگان را در روز تیر ( سیزدهمین روز هر ماه ) از ماه فروردین برگزار می کنند . مردم مهدی شهر سنگسر این جشن را با نام « تیر مو ای سیزده » و در روز ۲۲ آبان ماه برپا می کنند و در آن ، خوراکی ویژه به نام « سیزده تامو » می پزند .

ارمنیان اصفهان جشن تیرگان را در روز سیزدهم ژانویه برگزار می کنند .
افتادن زمان برپایی این جشن از روزهای میانی تیرماه به روزهای پاییز و حتا آغاز زمستان ، شاید یادگار روزگار اشغال ایران و برهم خوردن گاهشماری ایرانی و فراموش شدن کبیسه ها ، و چیرگی گاهشماری نارسا و ناقص عربی بر سامان و زندگی ایرانیان باشد ؛ همان دورانی که عرب ها برای گرفتن مالیات گندم ، به جای اول شهریور در چله ی زمستان ، یعنی زمانی که گندم و جو در زیر برف بود ، به در خانه ی کشاورزان و دهقانان ایران زمین می آمدند . امروزه از آنجا که روز جشن تیرگان در تقویم ایران تعطیل نسیت ، آن را در یکی از روز های تعطیل نزدیک به آن برگزار می کنند .






آیین های برپایی جشن تیرگان




برپایی جشن تیرگان مانند همه ی جشن ها با آیین و رسم هایی ویژه همراه است که در ادامه به آنها می پردازیم :


۱. فال کوزه



یکی از مراسم این جشن مانند بسیاری از جشن‌های ایرانی «فال کوزه » است .

روز پیش از جشن تیرگان ، دوشیزه‌ای را برمی‌گزینند و کوزه ی سفالی سبز رنگ دهان گشادی به او می‌دهند .

او این ظرف را از آب پاکیزه پر می‌کند و یک دستمال سبز ابریشمی را بر روی دهانه ی آن می‌اندازد .

آنگاه کوزه را نزد همه ی کسانی می‌برد که آرزویی در دل دارند و می‌خواهند در مراسم « فال کوزه » شرکت کنند و هر یک از آنها ، جسم کوچکی مانند انگشتری ، گوشواره ، سنجاق سر، سکه یا مانند آن را در آب کوزه می‌اندازند.

سپس دختر کوزه را به زیر درختی همیشه سبز – چون سرو یا مورد - می‌برد و در آن‌جا می‌گذارد .




کوزه ی فال در دست دختر

در روز جشن تیرگان و پس از مراسم آب پاشان ، همه ی کسانی که درکوزه چیزی انداخته‌اند و نیت و آرزویی داشته‌اند ، در جایی گرد هم می‌آیند و دوشیزه ، کوزه را از زیر درخت به میان آنها می‌آورد .

در این فال‌گیری بیشتر بانوان شرکت می‌کنند و سالخوردگان با صدایی بلند ، به نوبت ، شعرهایی می‌خوانند و دختر در پایان هر شعر، دست خود را درون کوزه می‌برد و یکی از چیزها را بیرون می‌آورد و به کسی که آن را در کوزه انداخته است ، می دهد .

به این ترتیب ، صاحب آن جسم متوجه می‌شود که شعری که پیش از بیرون آمدن آن چیز از کوزه خوانده شده است ، پاسخ فال ( نیت، خواسته و آرزوی ) او ‌است .






۲. دستبند تیر و باد



در آغاز جشن و پس از خوردن شیرینی ، بندی به نام « تیر و باد » را که از هفت ریسمان و به هفت رنگ گوناگون بافته شده‌است ، به دست می‌بندند و در « روز باد » از تیرماه ( نه روز پس از آن ) این بند را باز می کنند و در جای بلندی ، مانند پشت بام ، به باد می‌سپارند تا آرزوها و خواسته‌هایشان را به عنوان پیام‌رسان به همراه ببرد.

این کار با خواندن شعر زیر انجام می‌شود :
تیر برو باد بیا
غم برو شادی بیا
محنت برو روزی بیا
خوشه ی مرواری بیا

شاید رنگارنگ بودن نخ های این دستبند ، نمادی از رنگ های رنگین کمان باشد که پس از باریدن باران و پراکنده شدن ابرها در آسمان ، دیده می شود .

ایرانیان باستان در بامداد روز تیر که زمان جشن تیرگان بود ، این دستبند را به مچ دست خود می بستند و نه روز پس از آن ، در روز باد ، و به هنگامی که باور داشتند در آن روز تیر آرش بر درخت فرو نشسته است ، این رشته ی ابریشمی هفت رنگ را به باد می دادند .




آب پاشی نوجوانان در گرمای تیرماه


3. جشن آب پاشانک


جشن تیرگان هم مانند همه ی جشن های دیگر با جلوه های گوناگون شادی و سرور همراه است. یک ی از این جلوه های رسم پاشیدن آب به روی همدیگر است .

در مراسم آب پاشان ، مردم به یاد فرشته ی تیشتر ( فرشته ی باران ) و به خاطر گرمای تابستان ، به روی همدیگر آب می پاشند تا در دل گرمای تیرماه ، گرما را از تن همدیگر دور کنند و سبب خنکی یکدیگر شوند . با توجه به گرماشدن هوا در تابستان ، این آب پاشی سبب خنک شدن مردم و لذت بردن آنها می شود .

در فراهان چگونگی پدیدآمدن این رسم را چنین بازگو می کنند : « در روز اول تیرماه خسرو پرویز از فراهان می ‌گذشت و برای درکردن خستگی خود ، در کنار جویی فرود آمد .

هنگامی که خسروپرویز آب دست و روی خود را شست و آب نوشید ، ناگهان یک بانوی زیبا رو در برابر او ظاهر ‌شده و شروع به آب پاشیدن به خسرو کرد خسرو هم خوشحال از این اتفاق به بانو آب می پاشد . »
این رسم با گذشت صدها سال ، همچنان زنده است و هر سال در این منطقه جشنی به‌ نام جشن
« آب پاشانک » نیز برگزار می شود .

در فرهنگ ایرانی نشانه ی روشنایی و خوش یمنی است و مراسم آب پاشانک به مناسبت فرارسیدن تابستان انجام می شود تا مردم شادی خود را نشان بدهند .




آب پاشی شادمانانه ی کودکان و نوجوانان در جشن تیرگان


ابوریحان بیرونی در باره ی این رسم چنین آورده است : « کیخسرو پس از جنگ با افراسیاب تورانی و به هنگام بازگشت ، در اطراف ساوه از لشکر خود جدا شده ، بر فراز کوهی که مشرف به ساوه بود ، می رود . بر بالای کوه ، چشمه ای بود که فرشته ای در کنار آن ایستاده بود.

کیخسرو از دیدن فرشته بیهوش شد و بر زمین افتاد . در این میان ، بیژن پسر گودرز از راه رسید و از آب چشمه بر گونه های کیخسرو پاشید تا وی را به هوش آورد. از آنجاست که این رسم پاشیدن آب پدید می آید . »


پی نوشت ها :

برای آگاهی بیشتر نگاه کنید به :

۱. رضی ، هاشم . جشن های آب . تهران ، انتشارات بهجت ، ( چاپ چهارم ) ، ۱۳۸۴ .۲. رجبی ، پرویز . جشن های ایرانی . تهران ، انتشارات آرتامیس ، ( چاپ دوم ) ، ۱۳۹۱ .

منبع : ایران چهر

[بلدرچین]

چهاردهم تیرماه «روز قلم»

در صفحات تقویم، چهاردهم تیرماه با عنوان «روز قلم» به خود جلوه ای دیگر بخشیده است. نام گذاری این روز به نام قلم، بی ارتباط با تاریخ کهن متمدن و فرهنگ ساز این سرزمین نیست. ابوریحان بیرونی در کتاب آثار الباقیه خود آورده است که چهاردهمین روز از تیرماه را ایرانیان باستان، روز تیر (عطارد) می نامیدند. از طرفی سیاره تیر یا همان عطارد، در فرهنگ ادب پارسی، کاتب و نویسنده ستارگان است. به همین مناسبت این روز را روز نویسندگان می دانستند و گرامی می داشتند.

ارزش و کرامت قلم بسیار بالاتر از آن است که برای بزرگداشت آن و صاحبانش به اختصاص دادن روزی در تقویم به آن بسنده کنیم. این ساده ترین شعار برای تجلیل از مقام قلم و ارباب قلم است. نماد روز قلم برای تجلیل، تجلیل و پیشرفت نویسندگان و نوشته ها، فقط یک تلنگر است. در این روز با گرامی داشت یاد و خاطره اهالی قلم و تجلیل از آثار ایشان، شاید بتوانیم گوشه ای از زحمات طاقت فرسای آنان را قدردان باشیم.


بر همین اساس،این روز بزرگ را بر تمامی نویسندگان و هنر مندانی که با قلم تصویری از زندگی را به تصویر می کشند،تبریک میگوییم و همچینین به تمامی کسانی که ادبیات را کم یا زیاد دوست دارند...
این روز روز بزرگی است در تاریخ ادبیات ایران زمین،امید است که همگان به روشنی و عظمت این روز پی ببرند و قدر بدانند...
نویسندگان و قلم به دستان ایران زمین،علاقه مندان به قلم و نویسندگی و ادبیات،روز بزرگتان مبارک باد...

تقدیم به تمامی نویسندگان و علاقه مندان به ادبیات ایران زمین

[Almas Parsi]

یعنی یک کسی این رو ندیده!؟یه نظری یه چیزی!!؟
واقعا که...

با سلام
دیدن به چشم سر مطمئنا خیلی ها مثل من دیدند
اما دیدن به چشم دل . . .
حالا اگه روز زن یا روز مرد بود بیا و ببین چه میشد
بیچاره نویسنده ها

سلام.مرسی حداقل شما اومدید و نظر گذاشتید...
قبول دارم کاملا حرفاتونو...بیچاره نویسنده ها...

با سلام خدمت دوستان

ممنون از شما جناب بلدرچین که لطف کردید به پاس گرامیداشت این روز تاپیک زیباتون رو ارسال کردید

اما بر اساس روال کار انجمن مناسبت ها و روزهای مهم علمی تاریخی و رویداد های مهم...

از طریق اطلاعیه های روابط عمومی ارسال و به اطلاع دوستان میرسه

و همونطور که در لینک زیر مشاهده میفرمایید بزرگداشت این روز هم در موعد مقرر اطلاع رسانی شده


روز قلم و جشن تیرگان مبارک باد


ضمن تشکر از فعالیت شما ، مطلبتون رو با اطلاعیه روابط عمومی ادغام و این روز رو به اتفاق همه دوستان گرامی میداریم

در ضمن قابل توجه کلیه عزیزان چنانچه نیاز به اطلاع رسانی برخی رویدادهای تاریخی که دوستان فکر میکنند

در تقویم اجرایی ثبت نشده اندلطفا و حتما درخواست اون رو...

پیش از سر رسید و موعد از طریق پیام خصوصی به روابط عمومی سایت اعلام فرمایید

تا در صورت صلاحدیدِ مدیریت ، نسبت به اطلاع رسانی آن اقدامات لازم صورت پذیرد

موفق و موید باشید

[محمد نظری گندشمین]

قسم به قلم و آنچه می نویسد ....