رحم اجاره ای و مادران میانجی (Surrogate Mothers)

[ساناز فرهیدوش]

بررسی وضعیت رحم اجاره ای و مادران میانجی
ناباروری ، بسیاری از زوج ها را در سراسر جهان رنج می دهد. پزشکام در کشورهای مختلف در تلاش برای درمان ناباروری هستند. روش های مختلف درمان ناباروری توانسته بسیاری را صاحب فرزند یا امیدوار به آینده در انتظار نگه دارد. یکی از روش ها ” رحم اجاره ای ” است که این روش ابعاد مثبت و منفی را در پی داشته است.


وب سایت «مادران میانجی» (Surrogate Mothers)، شبکه ای جهانی است که زنانی با ناتوانی باروری را با مادرانی آشنا می کند که حاضرند با لقاح مصنوعی و تزریق آن به رحم آنها، فرصت بچه دار شدن را برای مادران نابارور مهیا کنند.به گزارش خبرنگار سایت پزشکان بدون مرز ، این مادران میانجی برای قرار گرفتن در تجارت «اجاره رحم»، دلایل متفاوتی دارند. گروهی از آنها به اقتضای مشکلات مالی و اقتصادی و گروهی دیگر تنها از روی نوعی حس انساندوستانه به این مسیر روی می آورند.
«مادر میانجی بودن» به مفهوم تلقیح مصنوعی در رحم مادری است که حاضر می شود در قبال مقدار معینی پول، جنین زن و مرد دیگری را (متشکل از اسپرم و تخمک آن دو) در رحم خود به رشد و تکامل برساند و پس از تولد نوزاد، سرپرستی او را با حقوق تمام و کمال به والدین جدیدش بسپارد. این در صورتی است که مادر میانجی کوچکترین تاثیر ژنتیکی بر فرزندی که در شکم دارد وارد نمی کند مگر در شرایط بسیار نادری که احتمال رخ دادن آن، یک در ده میلیون در نظر گرفته شده و عموماً صحبتی از آن به میان نمی آید.
تحقیقات نشان می دهد در سال ۲۰۰۳، در حدود ۳ درصد از زنان آمریکا، با مشکل ناباروری مواجه بودند که حتی با به کارگیری پیشرفته ترین تکنیک ها و روش های باروری نیز امکان بچه دار شدن برای آنها وجود نداشت و تنها راه باقی مانده برای این دسته از زنان نابارور آمریکایی، متوسل شدن به مادران میانجی یا همان surrogacy بود.
LLC، یکی از مراکز درمانی مبارزه با ناباروری در آمریکاست که از طرفی پل ارتباطی میان مادران میانجی و زنان نابارور محسوب می شود. اولین اقدام در مرکز درمانی LLC، معرفی زنان نابارور به مادران میانجی تحت نظارت موسسه است.
هنگامی که این آشنایی میان دو خانواده صورت گرفت، دیگر موسسه LLC به هیچ یک از طرفین اجازه برهم زدن قرارداد را نمی دهد. بدین صورت که در همان اولین جلسه معارفه ، قراردادی میان طرفین منعقد می شود زیرا از آنجایی که مادر میانجی قرار نیست کوچکترین تاثیر ژنتیکی بر نوزاد داشته باشد و تنها در نقش حامل جنین و نوزاد ظاهر می شود، چهره و ظاهر فیزیکی وی نیز چندان اهمیتی ندارد.
ضمن اینکه والدین نهایی و مادران میانجی، تا مرحله بستن قرارداد، یکدیگر را ملاقات نخواهند کرد. قراردادی که میان هر دو مادر بسته می شود شامل تمامی خدمات پزشک مادر میانجی در رابطه با بارداری و زایمان خواهد بود.
به انضمام یک حساب بانکی به نام مادر میانجی که از سوی والدین نوزاد، تامین خواهد شد وتمامی هزینه های احتمالی و نهایتاً هزینه زایمان و بیمارستان به هنگام وضع حمل به این حساب واریز خواهد شد.
پس از اتمام مراحل بارداری و وضع حمل نیز، مبلغی که طرفین بر سر آن به نتیجه رسیده اند، به عنوان دستمزد به مادر میانجی اهدا شده، به همین حساب بانکی واریز می شود.
مادر میانجی موظف است فرم Profile خود را که شامل اطلاعات کاملی در زمینه بیوگرافی او، عقاید، شیوه زندگی، سابقه بیماری و نیز میانگین درآمد ماهیانه وی خواهد بود پر کرده، به قرارداد ضمیمه کند. از دیگر شرایط مادران میانجی در آمریکا که بسیار هم حائز اهمیت است می توان به برخورداری از تجربه بارداری پیش از اجاره رحم اشاره کرد، به گونه ای که مادران میانجی باید دست کم یکبار، بارداری و زایمان را در زندگی خود تجربه کرده باشند. شرط سنی در نظر گرفته شده برای مادران میانجی از سوی انجمن حمایت کننده Surrogacy، بین ۲۱ تا ۳۶ سال تعیین شده است.
مبلغی که به عنوان دستمزد در اختیار مادر میانجی قرار می گیرد از کشوری به کشور دیگر قابل تغییر است. در ایالات مختلف آمریکا، با در نظر گرفتن سختی های اجاره رحم از قبیل دردهای دوران بارداری، بیماری های احتمالی، شرایطی که برای خانواده مادران میانجی فراهم می شود و عدم توانایی احتمالی این مادران در انجام کارهای منزل و محل کار و سرآخر، زایمان و وضع حمل نوزادی که متعلق به خانواده نیست، اجاره رحم هزینه ای بین ۱۵ تا ۲۰ هزار دلار در برخواهد داشت. قوانینی که در این زمینه برای مادران میانجی تصویب شده و رفاه را برای آنها به ارمغان می آورد، بیشتر در بعد مالی مقوله اجاره رحم مطرح شده است.
بر طبق قانون، هزینه خرید داروهایی که مادران میانجی، در دوران بارداری مصرف می نمایند، همه بر عهده والدین نهایی نوزاد خواهد بود. در کنار هزینه وضع حمل در بیمارستان، قانون آمریکا، سقف مالی مشخصی را برای مادران میانجی معین کرده که در این چارچوب، اگر این مادران مجبور به طی مسافت طولانی بیش از ۳ ساعت جهت درمان در بیمارستان و مرکز درمانی دیگری باشند، هزینه های احتمالی باید از سوی والدین نهایی تامین شود.
گاه دیده شده که پرداخت قبض های تلفنی راه دور مادران میانجی و خرید البسه دوران بارداری که اساساً مخصوص زنان باردار است نیز باید توسط والدین نهایی نوزاد پرداخت شود. در خصوص بیمه نیز، مادران میانجی بیمه دوران بارداری و وضع حمل خواهند شد.
دلیل این که بسیاری از خانواده ها، اجاره رحم و Surrogacy را به پذیرش فرزند از پرورشگاه ها ترجیح می دهند، برقراری ارتباط ژنتیکی با فرزندی است که اگرچه مادر واقعی وی، او را در رحم خود پرورش نمی دهد، اما در نهایت نوعی ارتباط ژنتیکی مستقیم با وی برقرار می کند، امتیازی که به هنگام پذیرش فرزند از پرورشگاه ها، برای والدین نابارور فراهم نمی شود.
وضعیت اجاره رحم در ایران
اجاره رحم یکی از روش های درمان ناباروری است که طی سال های اخیر در ایران گسترش پیدا کرده است.
اجاره رحم، انتقال یک یا شمار بیشتری از جنین های ناشی از لقاح تخمک و اسپرم زوج نابارور به رحم یک زن دیگر است . در این حالت فرد اجاره دهنده رحم، تنها یک میزبان برای جنین است و از نظر ژنتیکی هیچ گونه مشارکتی با جنین حاصله ندارد.
زوجهایی که دست به این کار می زنند، همسرانشان بدون رحم هستند یا به دلایلی رحم شان با جراحی برداشته شده یا اینکه به دلیل بیماریهای مختلف مانند دیابت، بیماری قلبی، فشار خون یا بیماریهای بدخیم توان حمل جنین ندارند.
در حقیقت در اجاره رحم، اسپرم پدر با تخمک مادر در محیط آزمایشگاهی لقاح داده می شود و جنین حاصله در رحم زن دیگری که قابلیت بچه دار شدن را داشته باشد جایگزین می شود و نوزاد متولد شده ویژگی‌های ژنتیکی پدر و مادر خود را به ارث می برد.
البته به گفته پزشکان، اگر چه فرد حامل جنین از لحاظ چهره و به لحاظ فیزیکی و ژنتیکی تاثیری برروی جنین نمی گذارد، از لحاظ روحی و روانی تا اندازه‌ای می تواند بر جنین تاثیر گذار باشد.
زوج هایی که خواهان اهداء جنین هستند از لحاظ پزشکی باید نسبت به وضعیت بیماری های عفونی نظیر مثبت بودن HIV، بیماری های ویروسی، ژنتیکی و سلامتی جسمانی مورد بررسی قرار گیرند و در صورت نبود مشکل در این زمینه ها از جنین های آنها استفاده شود.
مشکلات اجاره دهندگان رحم
در مرکزهای ناباروری، مسوولان و پزشکان معمولا درباره روش درمان ناباروری با شیوه “رحم اجاره ای” حرف می زنند اما از زنان اجاره دهنده، مسائل و مشکلات آنها سخنی به میان نمی آید. می گویند اجاره رحم یکی از بهترین شیوه های درمان ناباروری است و خانواده های بسیاری را صاحب بچه کرده و استقبال از آن روز به روز بیشتر می‌شود. آنان ادعا می کنند تبعات پزشکی این شیوه را در زنان اجاره دهنده بررسی کرده و مشکلی وجود ندارد علاوه بر آن این زنان تحت مراقبت و مسئولیت این مراکز هستند.
رحم اجاره ای در تهران، شهرستان های ایران و حتی در کشورهای عراق، ترکیه، دوبی، تاجیکستان و برخی دیگر از کشورهای عربی در جریان است.
تا به امروز مشکلات زیادی در این رابطه وجود داشته است در مواردی زنی که رحمش را اجاره داده پس از به دنیا آمدن کودک به او وابسته شده و خود را مادر بچه می داند و حاضر به ترک بچه نیست. در مواردی پدر و مادر بچه در مدتی بعد از انتقال جنین با هم اختلاف پیدا کرده و گاه کار به طلاق می انجامد بچه را نمی خواهند، در این مرحله تکلیف زن اجاره دهنده و بچه نامشخص است.
این در حالی است که ممکن است زایمان صورت گرفته، اما کودک دچار نقص ژنتیکی شود و پدر و مادر (صاحبان جنین) بگویند که بچه را نمی خواهند و حاضر به تحویل گرفتن بچه نباشند.
شرایط زن اجاره دهنده رحم
تمام کارها و مراحل پزشکی و مراقبت ها باید محضری شود . البته در بسیاری از موارد فقط یک دست خط ردو بدل می شود .
معمولا مقداری پیش پرداخت می گردد . و همیشه یک زن واسطه وجود دارد که به عنوان دلال فعالیت می کند. زن اجاره دهنده، باید در استراحت مطلق باشد و نیاز به پرستار دارد. باید هزینه پرستار روزانه داده شود . باید به پزشک برای معاینه رجوع کند که هزینه های پزشکی به عهده والدین است. پس از به دنیا آمدن بچه بقیه پول گرفته می شود.
معمولا زن اجاره دهنده رحم به خاطر وضعیت اقتصادی این کار را می کند و باید در نظر داشت که این زن در تمام دوران حاملگی همخوابگی با شوهرش ندارد. او در تمام مدت زایمان با فامیل و آشنایان قطع رابطه کرده و بعد از زایمان به علت نبود بچه در میان همسایه ها و کسبه دچار مشکل می شود.
اینکه در رحم زنی بچه یک زوج دیگر رشد کند در فرهنگ ایرانی ناشناخته و حتی تابواست. شوهر بیش‌تر این زنها با وجود رضایت کتبی و توافقی که با همسرش داشته زن را در دوران بارداری آزار داده و زن با زخم زبان مواجه است، زیرا برای برخی از این مردان پذیرش این نکته که زنشان بچه مرد دیگری را در رحم دارد، دشوار است.
پیش از هر انتقال جنین خانواده زن اجاره دهنده بررسی شده و با بچه های زن نیز گفتگوهایی انجام می شود.
بیشتر این زن ها در طی دوران بارداری به بچه وابسته شده و عشق می ورزند. اما مسئله مهم برای خانواده اجاره دهنده، مشکلات اقتصادی شدید است که به این شکل فراقتی حاصل شده و وضعیت خانواده بهتر می شود.
معمولا داروهایی که برای آماده سازی رحم به منظور پذیرش جنین به زن تزریق می شود، صحبتی از عوارض این داروها به میان نمی آید تا مبادا زنان اجاره دهنده رحم نگران شوند. همچنین داروهای رحم اجاره ای تحت بیمه نیست زیرا درمان شخصی محسوب می شود.
اجاره کنندگان خارجی
در ایران حتی از کشورهای عراق، روسیه و سنگاپور مشتری رحم اجاره ای وجود دارد . حتی در مواردی بیش از ۲۰ میلیون تومان برای خانواده های عرب هزینه بر می دارد . زیرا عرب ها دوست دارند بچه شان در رحم زن های ایرانی باشد. زیرا از نر اعراب ایرانیان نژاد قویی محسوب می شوند .
رحم اجاره ای موجب محرمیت می‌شود.
آیت‌الله‌العظمی مکارم شیرازی از مراجع تقلید شیعیان ، رحم اجاره ای را موجب محرمیت می داند .
وی می گوید : وقتی گفته می‌شود اگر نوزادی یک شبانه روز از زنی شیر بخورد به او محرم می‌شود پس رحم اجاره ای نیز به طریق اولی موجب محرمیت می‌شود چون پوست و گوشت و تمام وجودش با او آمیخته شده است.
اگر هم برای کسانی شبهه ایجاد شود به او می گوییم که آیا این فرزند پس از بلوغ می تواند با آن زن ازدواج کند؟ که جواب منفی است، پس رحم اجاره ای موجب محرمیت می‌شود.
ایشان تصریح کردند: رحم اجاره ای حتی سبب می‌شود نوزاد با شوهر آن زن و قشری از فامیل هم محرم شود.
طبق قانون ایران ، زن صاحب رحم اجاره ای می تواند از دادن طفل خودداری کند
بر اساس مقررات جاری کشور ایران فرزند تا ۷ سال متعلق به مادر است و در آغوش او پرورش می یابد و رحمی که جنین را رشد می‌دهد مادر محسوب می شود. در نتیجه مادر می‌تواند حضانت طفل را تا موعد قانونی بر عهده بگیرد حتی اگر قرار دادی فی‌مابین موجود باشد.
رحم اجاره ای در هند
همچنین در روزنامه سرمایه در مقاله ای به ترجمه خانم آرزو زمانی می خوانیم : ۱۵ زن باردار هر شب برای خوابیدن در خانه بزرگی که در شهر آناند هند با هم شریک اند با شکم های برجسته از پله ها بالا می روند تا به اتاقی برسند که بعد از خوابیدن شان به محوطه ای پر از تپه های نرم تبدیل می شود.
در این مکان یک گروه مستخدم، آشپز و دکتر وجود دارد که وظیفه شان نگهداری از زنان بارداری است که حاملگی شان جز در این خانه در مکان دیگری طبیعی نیست. مادران جوان آناند – شهری که به خاطر شیرش شهرت یافته- با کودکان زوج های عقیم و نازا از سراسر جهان باردار هستند.
کلینیک کوچکی در بیمارستان کیوال وجود دارد که کارش پیدا کردن زنان محلی برای زوج های عقیم است. این کلینیک از زنان محلی طی دوران بارداری و وضع حمل شان مراقبت کرده و بعد از آن نیز آنها را راهنمایی می کنند.
مادران نیابتی آناند پیشگامان رشته رو به رشد بارداری خارج از رحم، تاکنون۴۰ کودک به دنیا آورده اند.
در حال حاضر در این شهر بیش از ۵۰ زن وجود دارد که از کودک زوج های کشورهایی نظیر آمریکا، تایوان و انگلستان باردار هستند. درآمد این زن ها از درآمدی که افراد دیگر در عرض ۱۵ سال به دست می آورند بیشتر است.
با این حال این طرح سوالات ناراحت کننده بسیاری را در حوزه اصول اخلاقی، علوم جدید و استثمار همچنین در رابطه با میل ذاتی تشکیل خانواده مطرح می کند.
دکتر نینا پتل پشتیبان افزایش زادو ولد آناند برای تمام کسانی که به نحوی در این مساله درگیر هستند، از کار خود به عنوان کاری مفید و ارزشمند دفاع می کند.پتل گفت: «یک زنی وجود دارد که شدیداً خواهان یک کودک است اما بدون کمک یک مادر نیابتی قادر به داشتن فرزندی که مال خودش باشد نیست. از سوی دیگر زن دیگری هست که مستلزم کمک رساندن به خانواده اش است. اگر این خانم بخواهد به دیگری کمک کند… چرا اجازه چنین کاری را به او ندهیم؟… اتفاق بدی رخ نخواهد داد. این دو به یکدیگر کمک می کنند تا زندگی جدیدی را آغاز کنند.»
به گفته کارشناسان نیابت تجاری به عبارتی «رحم اجاره ای» در کشور هند رو به افزایش است.
با وجود آنکه هیچ گروه معتبری به این گونه بارداری ها رسیدگی نمی کند اما دکترها عملاً در تمامی شهرهای بزرگ با مادران نیابتی کار می کنند.
مادران نیابتی از طریق تخمک و اسپرم زن و شوهرهایی که قادر به باردار شدن نیستند (زوج های عقیم) به طور آزمایشگاهی حامله می شوند.
نیابت تجاری از سال ۲۰۰۲ مانند بسیاری از کشورهای دیگر نظیر آمریکا به رسمیت شناخته شد اما کشور هند به جای کاربرد درمانی از باروری این رحم های اجاره ای، آن را به یک صنعت مبدل کرده و هم اکنون نیز پیشوا و مجری این پیشه است.
به گفته شهروندان این شهرها، زوج های عقیم با پرداخت هزینه ای پایین در عوض تن دادن آنها به سختی و خطرات وضع حمل از زنان فقیر، زنان فقیر کشوری که میزان مرگ و میر مادرانش به طور نگران کننده ای بالاست، بهره می گیرند.
مادران نیابتی مرکز پتل از آنجایی که زنان دیگر به این کار تن در داده اند از خطرات ممکن مطلع هستند. بسیاری از این مادران یکدیگر را می شناسند حتی تعدادی از آنها با یکدیگر خویشاوند هستند، به طور مثال سه خواهر در این مرکز بودند که هر یک از آنها کودکان افراد بیگانه را در رحم خود پرورش می دادند. تقریباً نیمی از کودکان متولد شده، کودکانی هستند که برای زوج های خارجی زاییده شده اند.
ریتو سدی واردکننده اثاث منزل از لس آنجلس که خود متولد هند است، سعی داشت با پرداخت ۲۰۰ هزار دلار( ۱۳۸۹۱۰ یورو) از طریق لقاح مصنوعی باردار شود و مجدداً در نظر داشت با صرف هزینه ۸۰ هزار دلار(۵۵۵۶۳ یورو) مادر نیابتی ای در آمریکا بگیرد.
او گفت: «ما کاملاً ناامید و مستاصل شده بودیم نه پولی برایمان مانده بود و نه حال و حوصله ای.»
چندی بعد سدی از طریق اینترنت، کلینیک پتل را پیدا کرد و از آنجایی که باردار کردن مادر نیابتی بعد از چند دوره صورت گرفت،
سدی مجبور به پرداخت ۲۰ هزار دلار(۱۳۸۹۰یورو) شد.
در حال حاضر سدی به همراه شوهرش و نیل فرزند چهار ماهه شان به کشورش برمی گردند. این زوج قصد دارند برای فرزند دومشان نیز بار دیگر به آناند بازگردند. سدی گفت: «کار آنها آنقدر من را شاد کرد حتی اگر یک میلیون دلار (۶۹۰۰۰۰یورو) هزینه برمی داشت، پرداخت می کردم. کار آنها بیشتر از مبلغی که من پرداختم، ارزش داشت.»
مرکز پتل به جهت ارائه خدمات بی وقفه مجمعی بی همتاست. کلینیک های دیگر ممکن است از زوج ها بخواهند مادر نیابتی را از میان اعضای خانواده یا دوستانشان انتخاب کنند اما آناند تنها با آماده کردن تخمک و اسپرم زوجین، خود با قرعه کشی از میان فهرست داوطلبانی که آزمایش داده و آمادگی جایگزینی دارند بقیه کارها را انجام می دهد.
زنان جوان برای آنکه اسمشان در فهرست ثبت شود در کلینیک جمع شده اند. سومن ددیا زن ۲۶ ساله حامله ای که چهره ای کودکانه دارد، قصد دارد با ۴۵۰۰ دلاری (۳۱۲۵یورو) که به عنوان دستمزد از والدین مربوطه می گیرد برای خود یک خانه خریداری کند. ددیا اگر می خواست از راه پیشخدمت بودنش این پول را به دست بیاورد ۱۵ سال طول می کشید.
ددیا سه فرزند دارد و هر سه آنها در خانه متولد شده اند. او در دوران بارداری اش هرگز به دکتر مراجعه نکرده است. ددیا همان طور که دستش را روی شکم برآمده اش تکیه داده می گوید: «الآن من نسبت به دوران حاملگی فرزندان خودم بیشتر مراقب هستم.»
به گفته پتل انتخاب زوجی که قرار است به آنها کمک شود همچنین زنی که قرار است به عنوان مادر نیابتی اجاره شود با دقت تمام صورت می گیرد و پتل تنها زوج هایی را انتخاب می کند که واقعاً از نظر باروری همانند بازماندگان سرطان رحم دچار مشکل اند. سن مادران نیابتی باید بین ۱۸ تا ۴۵ باشد و باید خود آنها حداقل یک فرزند داشته و از نظر جسمی نیز در وضعیت خوبی باشند.
برای مادران نیابتی کلاس های زبان انگلیسی و کامپیوتر گذاشته می شود و هنگام بیکاری فرزندان و همسرانشان در طول روز به دیدنشان می آیند.
روبینا مندل ۳۲ ساله یکی از مادران نیابتی این خانه گفت: «افراد اینجا مثل خانواده من هستند.۱۰ روز اول خیلی سخت است اما بعد از مدتی دیگر کسی تمایلی به رفتن ندارد.»
مندل خود دو پسر دارد در ماه فوریه برای یک زوج آمریکایی یک کودک به دنیا آورد. او می گوید: «دلش برای آن کودک تنگ شده و از طریق اینترنت با والدین این کودک در تماس است.» او در ادامه گفت: «آنها بیشتر از من به یک بچه احتیاج داشتند.
بر اساس قراردادی، والدین این کودک متعهد به پرداخت تمام هزینه های پزشکی و دستمزد مادر نیابتی شده و در عوض مادر نیابتی نیز قول داد بعد از تولد نوزاد، او را به والدینش تحویل دهد. والدین این کودک جهت لقاح مصنوعی و باری دیگر زمان تولد کودک با هواپیما به آناند سفر کردند. مهم ترین بخش از این فرآیند بخش مشاوره است. پتل به مادران نیابتی خود می گوید به بارداری از این منظر بیندیشید که رحمتان صرفاً مکانی است جهت اقامت ۹ ماهه کودک فردی دیگر.
به گفته کیلاس گیوالای ۲۵ ساله، او به هیچ عنوان احساس تعلقی نسبت به جنینی که آن را در رحم می پروراند، ندارد.
«جنین متعلق به آنهاست بنابراین من از این بابت که آن را برگردانم، ناراحت نخواهم شد.» گیوالا قصد دارد با ۶۲۵۰ دلاری که از والدین این کودک می گیرد آن را برای تحصیلات دو دخترش پس انداز کند.
«این فرزند به آمریکا خواهد رفت و وجودش گرمابخش یک زندگی خواهد شد و من نیز از این بابت خوشحالم . »
به گفته مرکز پتل، هیچ یک از مادران نیابتی هنگام زایمان با خطر یا مشکل حاد پزشکی مواجه نشده اند. اما با این حال خطرات اجتناب ناپذیرند. «ما باید بسیار مراقب باشیم.»
کارشناسان بهداشت و سلامت پیش بینی کرده اند نیابت تجاری در سال های آینده افزایش خواهد یافت. دکتر ایندیرا هیندوجا یکی از متخصصان برجسته این رشته گفت: «مردم کم کم در حال پذیرفتن این نوع بارداری هستند. سابقاً از این امر شرم داشتند اما روز به روز روشنفکرتر می شوند.»
دولت تعدیل کننده این صنعت نیست. مقامات بهداشت رهنمودهای نامحدود اخلاقی ای لحاظ کرده اند و از قانونگذاران نیز درخواست حمایت از مادران نیابتی و کودکان مربوطه را دارند.
۱- تحلیل
اجاره رحم یکی از روش های درمان ناباروری است که طی سال های اخیر در ایران گسترش پیدا کرده است. زمانی که یکی از دو طرف زوجین دچار مشکل باشد، ابتدا هر یک از آنان را که عامل اصلی ناباروری است تحت درمان قرار می دهند و سپس بعد از لقاح مصنوعی در آزمایشگاه و پس از گذشت سه روز، درست زمانی که جنین ۶ تا ۸ سلولی است آن را در رحم مادر اجاره ای می گذارند که به او “مادر اجاره ای ” یا “مادر میانجی” می گویند . او فردی است که نه ماه تمام در وجود خود از کودکی نگهداری می کند که فرزند خودش نیست .
این شیوه از درمان های نوین نازایی به شمار می آید و اولین نوزاد به این روش در سال ۱۹۹۰ در آمریکا متولد شد . برخی از زنان نابارور به لحاظ تخمک گذاری مشکلی ندارند ، اما به عللی رحم آنان مناسب باروری نیست . برای نمونه می توان به کسانیکه در اثر سرطان ، رحم آنها را خارج کردند یا کسانی که به طور مادرزادی فاقد رحم هستند اشاره کرد . همچنین برخی زنان با وجود سلامت دستگاه تولیدمثل به علت بیماری های داخلی مانند دیابت از بارداری منع می شوند این افراد می توانند با روش رحم اجاره ای صاحب فرزند شوندکه در آن صورت فرزند حاصل از این روش تمام خصوصیات والدین صاحب نطفه را دارد. بنابراین به مادر و پدر اصلی وی “والدین ‍ژنتیکی “گفته می شود و مادر میزبان که نطفه را در رحم خود پرورش می دهد ،تاثیری بر مسائل ژنتیکی او ندارد . اما به اعتقاد محققان از نظر روحی و روانی تا حدودی می توانند بر جنین تاثیر بگذارند . لذا این مادران شرایط خاصی را برای پذیرش جنین دارند.
۲- ابعاد مثبت روش به کارگیری رحم اجاره ای
- کاهش آمار طلاق در کشور و حل مشکلات زوج های نابارور
- فرزند صالح از این روش از لحاظ ژنتیکی تمام خصوصیات والدین صاحب نطفه را دارد و نسبت به روش های غیرشرعی و یا فرزند خواندگی ارجحیت دارد.
- این روش به زنانی که از لحاظ تخمک گذاری مشکلی ندارند و دلایل دیگری برای ناباروری دارند کمک می کند. از این رو درصد بالایی از مشکلات ناباروری حل می شود .
- از نظر روانشناسی و روانپزشکی نیز حدود ۱۵ سال است که در مورد رحم اجاره ای ارزیابی هایی صورت گرفته ( تا تقریبا” چهارهزار مورد مطالعه شده ) و آسیب های احتمالی را که فرد داوطلب امکان دارد متحمل شود را بررسی کرده اند ، اما هنوز هیچ آسیب مشخصی گزارش نشده است .
- از لحاظ فقهی فرزندی که در رحم اجاره ای رشد یافته مشروع و قانونی است .
۳- ابعاد منفی روش بکارگیری رحم اجاره ای
- از لحاظ فرهنگی این روش هنوز مورد قبول همه مردم واقع نشده و اکثر آنها از این روش بی اطلاع هستند ، بنابراین دید مناسبی نسبت به فردی که رحم اجاره داده می شود وجود ندارد.
- احتمال انتقال بیماری هایی چون ایدز و هپاتیت و … از مادر اجاره ای به نوزاد
- احتمال انتقال بیماری از زوج های اهداء جنین مانند بیماری های عفونی (نظیر ایدز ، و هپاتیت و ….) و بیماری های ویروسی و … به جنین و سپس مادر اجاره ای
- اطلاع طفل از اینکه حاصل چنین روند پزشکی است و نوع برخورد وی با این مسئله
- امکان سوء استفاده های مختلف از این روش از جمله سوء استفاده های مالی
- نارضایی اطرافیان به خصوص فرزندان و همسران افراد ” داوطلب رحم اجاره ای ”
- از لحاظ حقوقی و قانونی هنوز مشکلاتی در اعمال این روش وجود دارد
۴- ویژگی های فرد داوطلب رحم اجاره ای
-از نظر جسمی سالم باشد
- بارداری برای او خطری به بار نیاورد
- حداقل یک بار تجربه به آخر رسیدن حاملگی را داشته باشد .
- از نظر بیماری های چون ایدز و هپاتیت به دقت بررسی شود .
- نباید دارو مصرف کند .
- از نظر فشار خون و بیماری سرخجه باید کنترل شود .
- باید حداقل یک بچه به دنیا آورده باشد و در حال حاضر نیز سرپرست او محسوب شود (در غیر این صورت به نظر نمی رسد شخص به تحویل بچه به پدر و مادر واقعی اش رضایت دهد.)
- هدف کارآمد و مثبتی داشته باشد و با کارایی منفی به این مسئله نگاه نکند .
- از نظر روحی به رشد و بلوغ جدیدی برسد .
- خانواده این فرد رضایت داشته باشند
-دارای مشکلات مالی نباشد (زیرا شرایط عاطفی مناسبی برای رشد کودک فراهم نخواهد شد )
- احساس نکند قربانی شده است .
۵- ویژگی های زوج اهدای جنین
- از نظر جسمی و روحی سالم باشند.
- از نظر بیماری هایی چون ایدز و هپاتیت به دقت بررسی شوند.
- زوج از طرف فرد داوطلب احساس خطر نکنند زیرا احتمال صدمه رسیدن به افراد درگیر در ماجرا بیشتر می شود
- پدر و مادر آینده باید افرادی قابل اطمینان و مقبول باشند و بتوانند محبت فرد داوطلب را جلب کنند چرا که روند سخت و طولانی و ناگوار چنین حاملگی وی نیاز به احساس راحتی دوجانبه دارد.
۶- قانون نحوه اهدای جنین به زوج های نابارور
قانون اهدای جنین یا اهدای گامت به زن و شوهر نابارور در ۲۹ تیرماه ۸۲ مجلس شورای اسلامی تصویب شد و در هشتم مرداد ۸۳ به تایید شورای نگهبان رسید . متن قنون نحوه اهدای جنین به زوج های نابارور به شرح زیر است :
ماده ۱ ) به موجب این قانون کلیه مراکز تخصصی درمان ناباروری مجاز خواهند بود با رعایت ضوابط شرعی و شرایط مندرج در این قانون نسبت به انتقال جنین های حاصل از تلقیح خارج از رحم زوج های قانونی و شرعی به رحم زنانی که پس از ازدواج و انجام اقدامات پزشکی ناباروری آنها ( هریک به تنهایی یا هر دو ) به اثبات رسیده است اقدام کنند . به این ترتیب که جنین متعلق به یک زن و شوهر بارور را از طریق تلقیح خارج از رحم یک زن بارور قرار می دهند تا به طور طبیعی به حیات خود ادامه دهد و پرورش پیدا کند و متولد شود.
ماده ۲ ) تقاضای جنین اهدایی باید مشترکا” از طرف زن و شوهر متقاضی فرزند تنظیم و تسلیم شود و دادگاه در صورت احرازشرایطی مجوز دریافت جنین اهدایی را به این زن و شوهر می دهد تا صاحب فرزندی شوند.
شرایط تعیین شده در قانون اهدای جنین به زنان نازا به این شرح است :
الف : زوجین بنا به گواهی معتبر پزشکی ، امکان بچه دار شدن نداشته باشند و زوجه استعداد دریافت جنین را داشته باشد.
ب : زوجین دارای صلاحیت اخلاقی باشند .
ج: هیچ یک از زوجین مهجور نباشند .
د : هیچ یک از زوجین مبتلا به بیماری صعب العلاج نباشند .
ه : هیچ یک از زوجین معتاد به مواد مخدر نباشند .
و : زوجین بایستی تابعیت ایران را داشته باشند .
ماده ۳ ) وظایف و تکالیف زوجین اهداء گیرنده جنین و طفل متولد شده از لحاظ نگهداری و تربیت و نفقه و احترام نظیر وظایف و تکالیف اولاد و پدر و مادر است .
ماده ۴ ) بررسی صلاحیت و زوجین متقاضی در محاکم خانواده خارج از نوبت و بدون رعایت تشریفات آیین دادرسی مدنی صورت خواهد گرفت و عدم تایید صلاحیت زوجین قابل تجدید نظر می باشد .
ماده ۵ ) آیین نامه این قانون توسط وزارت بهداشت ، درمان و آموزش پزشکی با همکاری وزارت دادگستری و تهیه و تصویب هیات وزیران خواهد رسید .
۷ – در آخر ذکر چند نکته ضروری به نظر می رسد :
- استفاده از رحم اجاره ای در اکثر کشورها رایج است در کشور ما هم مرسوم شده و از سال ۱۳۸۲ نیز قانونی شده و در حال افزایش است . هر چند که سابقه این گونه قوانین در کشورهای خارجی به چند دهه گذشته برمی گردد و در کشور ما نسبتا” نوپاست و مردم ما اطلاع چندانی درباره این موضوع ندارند .
- طی مصاحبه ای که با یکی از افراد واسطه این روش انجام شده به مشتریانی از خارج از کشور به خصوص کشورهای عربی اشاره شده و این نشان می دهد دید مثبتی نسبت به زنان ایرانی وجود دارد که کشورهای خارجی دوست دارند فرزندانشان در رحم یک زن ایرانی پرورش پیدا کند و این به دلیل قداست زن و خانواده و اهمیت دادن به موازین اخلاقی در کشور ایران اسلامی است . ولی نباید این مسئله منجر به سوء استفاده های مختلف شود .
مسئله دیگر احتمال لطمه خوردن فرد داوطلب رحم اجاره ای است. باید اقدام شخص ، مشخص شود و اینکه به دلیل نیاز مالی شدید نباشد بلکه بیشتر به دلیل انسان دوستی اقدام به انجام این روش زده باشد .هرچند که از نظر فقهی و قانونی این فرد می تواند طلب اجرت کند. ولی نباید از نظر جسمی و روحی این شخص لطمه خاصی ببیند.
برای پیشگیری از احتمال انتقال بیماری ایدز در کشورهای توسعه یافته، پس از گرفتن تخمک و اسپرم آن را به مدت ۳ تا ۶ ماه فریز و نگهداری می کنند. سپس یکبار دیگر آزمایش ایدز در مورد زن و مرد انجام می دهند تا مطمئن شوند که این بیماری در مرحله کمون خود به سر نمی برد که این روش می تواند نگرانیهایی را که از انتقال بیماری وجود دارد را برطرف کند.
اگر روزی طفل مطلع شود که حاصل چنین روش پزشکی است چه باید کرد ؟ قبل از انجام این روش باید متقاضیان با یک مشاور گفتگو کنند. در واقع زوج نابارور باید مثل یک گروه با هماهنگی و همدلی یکدیگر این مسئله را رفع کنند. در زمینه آگاهی طفل نیز می توان ضمن مشاوره با صاحبنظران او را در جریان مسئله قرار دهند، اما در شرایط سنی که لطمه ای به او وارد نشود و بخوبی موضوع را درک کند.
منابع :
۱- سایت پزشکان فارسی زبان
۱- بی بی سی نیوز
۲- روزنامه سرمایه
۴- شیعه نیوز
۵-مادر سفارشی برای یک جنین ، گزار شرق از اجرای قانون اهدای جنین،۱۰/۴/۸۵، سال سوم، شماره ۷۹۶٫
۶- الهه فراهانی، برای نخستین بار در تاریخ قضایی کشور، قضات دادگاه خانواده به زنان و شوهران نازا اجازه قانونی داد تا برای تولد یک فرزند از یک مادر سفارشی استفاده کنند. ایران، ۱۳۸۴
۷- میترا مولایی نژاد، مادر اجاره ای، مشکل یا راه حل، زنان ایران،۴/۲/۲۰۰۷
۸- رحم اجاره ای؛ بایدها و نبایدها! گزارش وی‍ژه هیوا از وضعیت رحم اجاره ای در کشور، ۱/۲/۲۰۰۷