آتشكده زرتشتیان ، مقصد اصلی گردشگران شهر یزد

نوروز كه می‌شود جای سوزن انداختن نیست، همه‌ی گردشگرانی كه به یزد می‌روند می‌خواهند آتشكده، این زیارتگاه را ببینند. روزهای دیگر سال هم البته نه به اندازه نوروز ولی هر روز بازدیدكننده دارد.
آتشكده یزد، گرچه بنایی بسیار كهن ندارد و بنایش نزدیك به 80 سال پیشینه دارد اما آتشی كه درون آن می‌سوزد بیش از 1500 سال است كه روشن است. این آتش، فروزه‌ای است از آتش آتشكده‌ی كاریان پارس در «لارستان» كه به «عقدای» یزد آورده شد و نزدیك به 700 سال در آنجا روشن نگه داشته شد و سپس در سال 522 خورشیدی از عقدا به اردكان برده شد و نزدیك به 300 سال نیز در اردكان یزد بود. در سال 852 خورشیدی آتش را از اردكان به شهر یزد آوردند. نخست در محله‌ای به نام «خلف خان علی» در خانه‌ی یكی از موبدان بزرگ به نام موبد تیرانداز آذرگشسب نگهداری می‌شد و در سال 1313 خورشیدی پس از ساخته شدن این آتشكده، آتش به درون آن برده شد.

همین پیشینه و دیرینگی است كه شگفتی این نیایشگاه را دوچندان كرده است. این سازه، از هشت سال پیش كه در سیاهه‌ی بناهای ملی ثبت شد، در به روی گردشگران گشود. گرچه این موضوع، مخالفت بسیاری از زرتشتیان را برانگیخت زیرا آنجا جای نیایش به درگاه خداوند است و آنها دوست نداشتند كه با ورود گردشگر، هم آرامش آنجا به هم بریزد و هم پاكیزگی این جایگاه مقدس(:سپند) كه در دین زرتشتی از ارزش بالایی برخوردار است، از میان برود. اما به هر روی به شوند درخواست بالای گردشگران برای بازدید از این آتشكده، بخشی از آن برای بازدید همگان درنظر گرفته شده است.
اما چرا در میان آن، آتش سپند(:مقدس) گذاشته‌اند. همان‌‌گونه كه پرستش‌سو(:قبله) مسلمانان كعبه است. و در كلیساها مسیحی‌ها روبه تمثال عیسا، حضرت مریم و یا صلیب نیایش می‌كنند و كلیمی ها هم در كنیسه روبه سوی خاور(:شرق) و خارج از آن به سوی بیت‌المقدس نماز می‌خوانند، پرستش‌سوی زرتشتیان هم روشنایی و نور است، به هر شكلی كه وجود داشته باشد، خواه این نور از خورشید و ماه باشد، یا از آتش سوزان یا چراغی فروزان، چراكه آتش عنصری است زندگی‌بخش، پاكیزه و نشانی از وجود خداوند.
در ایران باستان، آدریان(:آتشكده) تنها جای نیایش نبود، بلكه به عنوان دادگاه، درمانگاه و دبستان نیز از آن بهره‌می‌بردند. حتا آدریان جایی برای دادرسی و یا آموزش كودكان بود و در بخشی از آن هم به مداوای بیماران می‌پرداختند.
كم وبیش نمای آتشكده‌ها در همه‌ی شهرهای ایران وجود داشت، همانند هم بود. آتش‌گاه در میان آدریان بود كه پیوسته آتش سپند در آن می‌سوخته است. هر آدریان هشت درگاه و چند اتاق هشت‌گوشه داشته است. نمونه‌ی زنده‌ی آن را می‌توان در شهر یزد یافت. آتشكده‌ی یزد در خیابان آیت‌الله كاشانی یزد است. ساختمان كنونی آن در آبان ماه 1313 خورشیدی با سرمایه‌ی یك زرتشتی پارسی به نام «همابائی» ساخته‌شد. آتشكده بر روی زمینی كه از سوی چندتن از زرتشتیان ایران ازجمله برادران امانت به نامگاه پدرشان اردشیرمهربان رستم امانت وقف شد، ساخته شد.
نقشه‌ی این بنا از سوی مهندسان پارسی كشیده شد و شادروان «ارباب جمشید امانت» سرپرستی و نظارت ساخت این بنا را بر دوش داشت. وی در یادداشت‌های خود نوشته است كه برای جلب توجه پارسیان هندوستان، پنج‌بار به آن دیار سفر كرده است. چهاربار با كشتی¬های بخار بر روی آب‌های خروشان اقیانوس هند و یك بار پیاده و با شتر در ریگزارهای بلوچستان ایران و پاكستان تا سرانجام انجمن پارسیان هند، پرداخت هزینه‌ی ساختمان آتش ورهرام یزد را پذیرفته است.
ساختمان اصلی آتشكده بر بلندای نزدیك به 21 متر از زمین و در میان حیاط بزرگی كه درختان همیشه سرسبز سرو و كاج آن را پوشانده، قراردارد. نگاره‌ی فروهر و سرستون‌های سنگی آن زیبایی ویژه‌ای بدان بخشیده و روبه‌روی این بنا حوض آبی است كه البته این یكی از ویژگی‌ آتشكده‌ها است كه كنار آب باشند.
سرستون‌های سنگی جلوی تالار ساختمان اصلی و سنگ‌های گلدار پای دیوارها، كار هنرمندان اصفهانی است كه در اصفهان سنگ‌ها تراشیده شده و سپس تا یزد برده‌اند. نگار كاشی‌های فروهر بر بالای سردر ورودی كار هنرمندان كاشی كار یزدی است.
ورود به این نیایشگاه همیشه برای نیایش‌كنندگان با آدابی همراه بوده است. ازجمله پاكیزگی زنان و مردان و دیگر آن‌كه مردان می‌بایست با كلاه سفید وزنان با روسری و پوشش رنگی روشن و سفید و البته همگی باید بدون كفش وارد شوند.
آتش سپند و كهن، درون آتشدان بزرگی از جنس برنز است و شخصی به نام «هیربد»، نگاهدار و پاسدار روشنایی آتش است.
بازدیدكنندگان این آتشكده می توانند این آتش همیشه فروزان را از پشت دیوار شیشه‌ای ببینند.


یاری‌نامه: فرهنگ زرتشتیان یزد. نوشته صدیقه رمضان خانی