اختلالات شايع دهان در سالمندان

[solinaz]

اختلالات شايع دهان در سالمندان

افراد سالمند در معرض خطر بيماري‌هاي مزمن دهان از جمله عفونت‌هاي دندان (مانند پوسيدگي دندان، پريودونتيت)، افتادگي دندان، ضايعات مخاطي خوش‌خيم و سرطان دهان هستند. ساير اختلالات شايع دهان در اين جمعيت، شامل گزروستومي (خشکي دهان) و کانديدياز دهان که ممکن است به کانديدياز حاد با غشاي کاذب (برفک) منجر شود، ضايعات اريتماتو (استوماتيت دندان مصنوعي) يا شيليت آنگولار هستند. خشکي دهان ناشي از بيماري زمينه‌اي يا مصرف دارو ممکن است با استفاده از داروهاي جايگزين بزاق درمان گردند. پزشکان مراقبت اوليه مي‌توانند با ارزيابي خطر، شناسايي تغييرات طبيعي ناشي از پيري در برابر تغييرات غيرطبيعي، انجام معاينه متمرکز بر دهان و ارجاع بيماران به دندان‌پزشک در صورت لزوم، به بيماران سالمند در حفظ مناسب سلامت دهان کمک نمايند. بيماران مبتلا به اختلالات طبي ناتوان کننده مزمن (مانند آرتريت، ناتواني عصبي) ممکن است از ابزارهاي کمکي سلامت دهان مانند مسواک‌هاي الکتريکي، مسواک‌هاي دستي با دسته‌هاي پهن و ابزارهاي نگهدارنده نخ دندان بهره ببرند...

برآورد مي‌شود که در سال 2030، 71 ميليون آمريکايي که تقريبا 20 جمعيت را تشکيل مي‌دهند داراي سن 65 سال يا بيشتر باشند. شمار فزاينده‌اي از افراد سالمند تمام يا بخشي از دندان‌هاي خود را به صورت کامل حفظ کرده‌اند که به خاطر افزايش مراقبت سلامت دهان مانند افزودن فلورايد به آب مصرفي جامعه، پيشرفت فناوري در زمينه دندان و بهداشت بهتر دهان است. با اين حال، اين جمعيت در معرض خطر بيماري‌هاي مزمن دهان شامل عفونت‌هاي دنداني (مانند پوسيدگي دندان، پريودونتيت)، افتادگي دندان، ضايعات مخاطي خوش‌خيم و سرطان دهان هستند. جدول 1 اختلالات شايع دهاني را در سالمندان به صورت خلاصه نشان مي‌دهد. شواهد روزافزوني، سلامت‌ دهان و سلامت عمومي را مرتبط به هم دانسته‌اند و بيان مي‌کنند که ارتباطي بين بيماري پريودونتال و ديابت، بيماري‌هاي قلبي‌ـ‌عروقي، پنوموني، بيماري‌هاي روماتولوژيک و التيام زخم وجود دارد.
بهداشت نامناسب دهان اغلب با وضعيت اقتصادي نامطلوب، فقدان بيمه جهت بيماري‌هاي دنداني، زمين‌گير شدن يا قرار داشتن در خانه سالمندان و وجود ناتواني‌هاي فيزيکي مانند آرتريت و ناتواني عصبي که مانع از يک بهداشت دهاني خوب مي‌گردند همراهي دارند. با توجه به آن که به نظر مي‌رسد بيماران سالمند پزشکان را بيش از يک دندان‌پزشک ملاقات مي‌کنند پزشکان مراقبت اوليه جهت بهبود سلامت دهان در اين جمعيت با ارزيابي خطر براي سلامت دهان، شناسايي و درمان اختلالات دهاني شايع و ارجاع بيماران به دندان‌پزشک در صورت لزوم، موقعيت مناسبي دارند.

توصيه‌هاي کليدي براي طبابت
توصيه باليني رتبه‌بندي شواهد
ژل‌هاي فلورايد، دهان‌شويه‌ها و جلادهنده‌ها ممکن است از پوسيدگي دندان پيشگيري کنند يا آن را کاهش دهند. C
بيماران مبتلا به خشکي دهان بايد تشويق شوند که آب بنوشند، از الکل و غذاها و نوشيدني‌هاي حاوي شکر پرهيز کنند و در صورت لزوم از جايگزين‌هاي بزاق بدون نسخه استفاده کنند. C
درمان‌هاي موضعي ضدقارچ در درمان استوماتيت دندان مصنوعي و شيليت آنگولار‌ دهان ناشي از کانديدياز موثر هستند. A
a: شواهد بيمار محور قطعي با کيفيت مطلوب؛ b: شواهد بيمار محور غيرقطعي يا با کيفيت محدود؛ c: اجماع، شواهد بيماري محور، طبابت رايج، عقيده صاحب‌نظران يا مجموعه موارد باليني.

جدول1. بيماري‌هاي شايع دهان در سالمندان
وضعيت تظاهر باليني درمان توصيه
پوسيدگي دندان تاج دندان (بالاتر از لثه) يا ريشه دندان: تغيير رنگ دردناک قهوه‌اي همراه با حفره پوسيدگي ريشه دندان ممکن است با ژل‌هاي فلورايد، جلادهنده‌ها يا خميردندان‌ها درمان شوند؛ موثر در برخي از پوسيدگي‌هاي سطحي عفونت را مي‌توان با بهداشت مناسب دهان و مراقبت دهاني کارشناسانه کاهش داد. بيماران بايد از غذاها و نوشيدني‌هاي حاوي قند پرهيز کنند. جدول 2 را از نظر عوامل خطرزا ببينيد
ژنژيويت لثه‌هاي قرمز، متورم و خونريزي دهنده بهداشت مناسب دهان شامل مسواک زدن روزانه و استفاده روزانه از نخ دندان -
پريودونتيت ژنژيويت، پسرفت لثه، دندان شل يا جابه‌جا شده بهداشت مناسب دهان شامل مسواک زدن روزانه و استفاده روزانه از نخ دندان، جرم‌گيري دندان توسط کارشناس سلامت دندان، درمان آنتي‌بيوتيکي کمکي همراهي با بيماري‌هاي قلبي‌-عروقي، ديابت کنترل نشده و پنوموني ناشي از آسپيراسيون
خشکي دهان زبان متورم، خشک و قرمز، احساس سوزش، دشواري در تکلم و بلع، تغيير در مزه مواد جايگزين بزاق؛آدامس فاقد شکر يا قطره‌هاي پيلوکارپين يا سوي‌ملين ممکن است توليد بزاق را تحريک نمايند جدول 3 را از نظر عوامل خطرزا ببينيد
کانديدياز نوع حاد با غشاي کاذب (برفک): پلاک‌هاي سفيد چسبنده که قابل برداشتن هستند
نوع اريتماتو (استوماتيت دندان مصنوعي): ضايعات ماکولار قرمز که اغلب با احساس سوزش همراه‌اند شيليت آنگولار: شيارهاي اريتم‌دار و پوسته‌دار در گوشه‌هاي دهان داروهاي ضد قارچ موضعي (مانند محلول يا قرص دهاني نيستاتين)، قرص کلوتريمازول يا داروهاي ضد قارچ سيستميک (مانند فلوکونازول، کتوکونازول، ايتراکونازول) تشخيص را مي‌توان با بررسي سيتولوژي پوسته‌ها (رنگ‌آميزي با پريوديک اسيد شيف يا هيدروکسيد پتاسيم) نمونه‌برداري يا کشت اثبات کرد
استوماتيت دندان مصنوعي اريتم متغير که گاهي همراه با خونريزي پتشي شکل است؛ ممکن است محدود به نواحي نگهدارنده دندان در پروتزهاي قابل برداشتن فک بالا باشد؛ معمولا بي‌علامت برداشتن دندان‌ها در شب، داروهاي ضدقارچ موضعي (کانديدياز را ببينيد) در سطح داخلي محل تثبيت دندان‌هاي مصنوعي زده شود دندان‌ها بايد حداقل روزي يک بار برداشته شوند و تميز گردند
سرطان دهان زخم يا توده‌اي که بهبود نمي‌يابد ارجاع جهت نمونه‌برداري، تعيين مرحله بيماري، جراحي و ساير درمان‌ها -

نویسنده:دکتر ساسان دبیری

[solinaz]

ادامه...
ارزيابي سلامت دهان
يک فهرست ارزيابي خلاصه شده شرح حال که بيماران ممکن است خارج از مطب پزشک يا در منزل آن را تکميل نمايند مي‌تواند به پزشکان در ارزيابي خطر سلامت دهان کمک ‌کنند. همچنين روش‌هاي غربالگري وجود دارند که مي‌توانند توسط افراد غيرکارشناس در زمينه بيماري‌هاي دندان در يک مرکز نگهداري سالمندان به کار گرفته شوند.
شکل 1 يک روش ساده، معتبر و قابل اعتماد غربالگري دنداني مي‌باشد. تنها مواد مورد نياز جهت ارزيابي شامل چراغ قلمي، دستکش و آبسلانگ هستند. هشت بخش سلامت دهان به صورت سالم، تغيير يافته يا ناسالم دسته‌بندي شده‌اند تا در تعيين مراحل بعدي مراقبت بيمار کمک کننده باشند.
اصولي جهت زندگي: برنامه مدون ملي سلامت دهان جهت پزشکان خانواده يک منبع آموزشي است که توسط جامعه مدرسين گروه پزشکي خانواده در مورد سلامت دهان، تهيه شده است.
پايگاه اينترنتي http://www.smilesforlife2.org شامل کارت‌هاي جيبي و برنامه ديجيتال ارزيابي فردي قابل دانلود رايگان هستند.
تغييرات دهان ناشي از سن
همراه با افزايش سن، شکل و ساختار دندان‌ها به تغيير تمايل پيدا مي‌کنند. زردشدگي (شکل 2) يا تيره‌تر شدن دندان‌ها به علت تغيير در ضخامت و ترکيب بافت عاج (dentin) زيرين و پوشش آن که ميناي دندان است رخ مي‌دهد. سايش‌ها و فرسايش‌ها نيز مي‌توانند در تغييرات رخ داده در شکل دندان‌ها دخالت داشته باشند. شمار عروق خوني که وارد دندان مي‌شوند و نيز ميناي دندان کاهش مي‌يابد که منجر به کاهش حساسيت مي‌گردد. به دنبال کاهش حساسيت به محرک‌هاي محيطي، پاسخ به ايجاد پوسيدگي يا تروما ممکن است کاهش يابد. ساروج (cementum) (يعني ماده پوشاننده سطح ريشه دندان) به تدريج ضخيم مي‌گردد. به گونه‌اي که پهناي کلي تقريبا هميشه بين سنين 75-10 سالگي 3 برابر مي‌شود. به علت آن که ساروج ماده‌اي قويا آلي است، مقاومت کمتري به عوامل محيطي مانند شکر، اسيدهاي موجود در نوشيدني‌هاي سبک، و سيگار که مي‌تواند اثر خشک کننده داشته باشد دارد.




شکل 2. زردشدگي دندان و افزايش پسرفت لثه ناشي از افزايش سن


تغييرات ناشي از افزايش سن در مخاط دهان و رژيم غذايي يا کمبودهاي هورموني منجر به کاهش کراتين‌دار شدن، خشکي و نازک شدگي ساختارهاي اپي‌تليومي مي‌گردند. به علاوه پهنا و محتواي فيبري ‌ليگامان دوردنداني که بخشي از ساختار اتصال دور دنداني است با افزايش سن کاهش مي‌يابد. پسرفت لثه (gingival recession)يک اختلال شايع ديگر در افراد سالمند است ولي تغييرات دهاني طبيعي وابسته به سن در نظر گرفته نمي‌شود. پسرفت لثه سبب نمايان شدن ساروج مي‌گردد که ممکن است زمينه‌ساز پوسيدگي ريشه دندان گردد.

ارزيابي سلامت دهان جهت غربالگري دنداني
نام فرد: نام کامل‌کننده: تاريخ:
نمره دهي: شما ممکن است دور هر کدام از کلمات خط بکشيد و نيز در هر گروه نمره را محاسبه کنيد.
گروه 0= سالم 1= تغييرات 2= ناسالم
لب‌ها صاف، صورتي رنگ، مرطوب خشک، زخمي يا قرمز در گوشه‌ها تورم يا يک توده؛ لکه سفيد، قرمز يا زخمي؛ خونريزي يا زخمي در گوشه‌ها
زبان طبيعي، مرطوب، سطوح ناصاف، صورتي رنگ لکه‌دار، شياردار، قرمز، سطح پوشيده لکه‌اي که قرمز يا سفيد است، زخمي است يا متورم است
لثه‌ها و بافت‌ها صورتي رنگ، مرطوب، صاف، بدون خونريزي خشک، بزاق، ناصاف، قرمز، متورم، يک زخم يا لکه زخمي زير دندان‌هاي مصنوعي متورم، خونريزي دهنده، زخم‌ها، لکه‌هاي سفيد يا قرمز، قرمزي منتشر زير دندان‌هاي مصنوعي
بزاق بافت‌هاي مرطوب، بزاق آب‌دار و داراي جريان آزاد خشک، بافت‌هاي چسبناک، بزاق اندکي وجود دارد، گزارش خشکي دهان در شرح حال فرد وجود دارد بافت‌ها به علت خشکي به هم چسبيده‌اند و قرمز هستند، بزاق بسيار اندکي وجود دارد يا ندارد، بزاق غليظ است، خشکي دهان در شرح حال فرد وجود دارد
نویسنده:دکتر ساسان دبیری