مكتب اصفهان (قرن يازدهم تا شروع قرن سيزدهم هـ .ق.)

[M@hdi42]

مكتب اصفهان (قرن يازدهم تا شروع قرن سيزدهم هـ .ق.)

با انقراض حكومت مغولان ، رشد مذهب شيعه نخست با نهضت سربداران شروع شد و سپس با استقرار دولت صفوي به بار نشست. حكومت صفوي با تكيه بر مفاهيم عرفاني از سويي، و تكيه بر تعابير و تفاسير شريعت از نقطه نظر مذهب شيعه از سويي ديگر، موفق شد تا پايگاه اجتماعي بسيار گسترده‌اي را در پهنه‌اي وسيع به دست آورد و بدين‌سان متمركزترين دولت ايراني دوره اسلامي را بعد از دولت قاهر ساساني شكل دهد.
دولت صفوي بنا به سنتهاي كهن ، سازماندهي ، راه‌اندازي و ايجاد تأسيسات و تجهيزات زيرساختي را بر عهده گرفت و رشد اين تأسيسات ، رونق شهرگرايي و شهرنشيني را نيز به دنبال داشت. در اين دوره مفهوم شهر مجدداً ابداع شد و شهر تركيبي بود از فعاليتهاي كشاورزي ، صنعتي و بازرگاني ، در عين حال مقر ديواني و حضور دولت نيز به شمار مي‌آمد.

در اين دوره ، جمع‌بندي ماهرانه از هنر، معماري و شهرسازي روزگاران كهن به گونه‌اي بود كه خود سبك جديدي را در اين عرصه‌ها سبب گرديد (حبيبي ، 1374).
سبك اصفهان ، تحقق آرمانشهر دولت صفوي ، شهر ـ قدرت ، شهر ـ نمايش ، شهر ـ بازار، شهرـ سرمايه و شهر ـ ايوان بود. علاوه بر اينها ، شهر در مكتب اصفهان با منطقه تحت نفوذ ارتباط مستقيم و دو سويه داشت ، لذا شهر ـ منطقه نيز بود.
ويژگيهاي كالبدي شهرهاي مكتب اصفهان را مي‌توان به اختصار به صورت زير بيان كرد :
يك محور جديد و وسيع شهري (چهارباغ) كه تا اين زمان در شهرسازي و شهر ايراني سابقه نداشت طراحي شد.
ميداني وسيع و گسترده با تعريفي روشن و صريح در شهرها ايجاد شد كه در اطراف آن گرمابه ، مسجد و مدرسه ، خانقاه و مسجد ، آب انبار و بازارچه و امثال آن ، وجود داشت.
براي اولين بار منطقه‌بندي شهري معنا پيدا كرد.
مجموعه‌هاي شهري جديد در كنار شهرهاي كهن به عنوان يك دستورالعمل در همه جا به كار گرفته شد و بدين طريق مهر و نشان مكتب اصفهان را بر شهرهاي موجود وارد كرد.
هر مجموعه زيستي (شهر و يا روستا) از اين پس داراي يك ميدان و يا مركز ثقل شد و عناصر اصلي حكومتي و ديواني ، ديني و اقتصادي در كنار آن قرار گرفتند.
طراحي مجموعه شهري و نه بناي منفرد معماري بنيان نهاده شد.
شهرسازي مكتب اصفهان ويژگيهاي ديگري را نيز همچون سلسله مراتب فضايي ، تعادل و توازن ، فضاي انساني و مردم‌وار، فقدان نقطه گريز ، وحدت در عين كثرت و كثرت در عين وحدت و ويژگيهايي از اين قبيل را دارا بود. (حبيبي ، 1374)

منبع