عوامل موثر در مهاجرت های روستا شهری







سابقه پدیده مهاجرت به تاریخ عمر بشر بازمی گردد. انسان اولیه همواره مهاجرت و جابه جایی های مکانی را یگانه راهبرد و راه حل گریز از مصائب و مشکلات خود دیده است. گرد آوری خوراک و امنیت جانی از جمله عواملی بودند که بشر اولیه را ترغیب به مهاجرت می کردند . در طول تاریخ ، شکل مهاجرت بر حسب زمان و تحولات محیطی و اجتماعی تغییر یافته است .

بنا به تعریف مهاجرت را شکلی از تحرک جغرافیایی یا مکانی جمعیت دانسته اند که بین دو واحد جغرافیایی انجام می گیرد . این تحرک باید به تغییر محل اقامت معمولی فرد از مبدا یا محل اقامت قبل از مهاجرت وی ، به مقصد یا محل اقامت جدید بینجامد. چنان که از این تعریف برمی آید جمعیت شناسان در تعریف از مهاجرت بر جنبه جابه جایی جغرافیایی آن تاکید می کنند .

از آغاز قرن هفدهم سعی و تلاش اندیشمندان اجتماعی این بوده است که بتوانند از میان پدیده های گوناگون اجتماعی و اقتصادی ، علل واقعی مهاجرت را بیابند. این تفحص ابتدا در قالب گفته ها و مباحث نظری جریان داشت . پس از آن ، مهاجرت در مطالعات تجربی نیز وارد شده و برای پاسخ به پرسش های متعدد در باب موضوعاتی نظیر ویژگی های مهاجرین ، عوامل عمده ،مهاجرت ، پیامدهای مهاجرت ، مطالعات میدانی انجام گرفت.


در مورد عوامل مؤثر بر پدیده مهاجرت روستا شهری نظریاتی گوناگون ارائه شده است، اما به طور کلی علل مهاجرت روستاییان بخصوص جوانان را به دو دسته کلی می توان تقسیم نمود:


۱) عوامل مربوط به نیروی جاذبه شهرها : این عوامل ممکن است اقتصادی اجتماعی یا فرهنگ و زرق و برق شهری باشد که در وهله اول جوانان روستایی را به سوی خود جذب می کند.


۲) عوامل مربوط به دافعه روستاها : این عوامل نیز مانند سدی در برابر جوان روستایی می باشد؛ بیکاری، کمبود درآمد، نبود امکانات تفریحی و ... همه در دفع جوان از روستا مؤثر است. به طور کلی در قدیمی ترین آثار مرتبط با شناخت عوامل مؤثر در مهاجرت های روستا شهری، آموزش همگانی و انجام خدمت نظام به عنوان دلایل اصلی مهاجرت مطرح می شود به طوری که گوستاو لوبون، نویسندة فرانسوی ، در کتاب روان شناسی توده ها می گوید اگر آموزش و پرورش ما بی فایده بود، می توانستیم به حال بچه های بدبخت اکتفا کنیم؛ اما آموزش و پرورش متضمن خطر ی بسیار جدی تر است ؛ کسانی که آموزش می بینند نسبت به شرایطی که در آن متولد شده اند، نفرتی شدید پیدا می کنند و در پی فرار از آن برمی آیند.

" امیل مانسو" و " ملین" با طرح خدمت نظام به عنوان مهم ترین دلیل مهاجرت روستا_ شهری معتقدند: " بطالتی که برای ارتشیان در دورة خدمت زیر پرچم فراهم می شود، آنها را فاسد و سست می کند. اگر روستاها خالی از جمعیت می شود برای این است که روستاییان در لباس ارتشی عادت سختکوشی طبقه اجتماعی خود را از دست می دهند." (امیل مانسو)" . از آن زمانی که خدمت نظام وظیفه عمومی روستازادگان را به پادگان های شهری کشاند، شدت مهاجرت دو برابر شده است." (ملین)


بررسی نوشته های مربوط به اواخر دهه ۵۰ و اوایل دهه ۶۰ ، دلایل اساسی مهاجرت های روستا شهری را با ساختارهای اقتصادی مرتبط می سازد. تئوری های عدم تعادل، مهاجرت را ناشی از عدم تعادل بین مناطق می داند ؛ مثلاً "بوگ" با طرح مؤلفه های مؤثر در ایجاد انگیزه برای مهاجرت های روستا_ شهری، دو گروه از عوامل شامل عوامل کشش و عوامل فشار در مهاجرت های روستا _ شهری مؤثر هستند. وی معتقد است عوامل کشش یا جاذبه ها عمدتاً فرصت های شغلی بهتر، فرصت های مناسب جهت کسب درآمد بیشتر، وجود مراکز تفریحی و جاذب، فعالیت های فرهنگی، شرایط خوب و قابل قبول محیط کار و زندگی چون مسکن و خدمات آموزشی و سرانجام فرصت های مطلوب جهت دستیابی به آموزش های تخصصی و حرفه ای چون تحصیل در مراکز آموزشی را در برمی گیرد که عمدتاً در شهرها متمرکزند و پاره ای از عوامل فشار یا دفع نیز سبب جدایی جمعیت از روستاها و جذب آ ن ها به شهرها می گردد عواملی چون:


۱) کاهش منابع مالی و عدم توجه به بخش کشاورزی


۲) مکانیزه شدن فعالیت های کشاورزی و ایجاد محدودیت های شغلی در بخش کشاورزی


۳) نبود بستر مناسب جهت رشد خلاقیت های فردی، رشد شخصیت، ازدواج و اشتغال


۴) بروز حوادث طبیعی مستمر چون سیل و خشکسالی ها


۵) وجود روابط ناعادلانه و تبعیض آمیز


از مهم ترین دلایل مانع از ماندگاری جمعیت در مناطق روستایی محسوب می شود .


عده ای دیگر مهاجرت را ارمغان فقر در مناطق روستایی می دانند . در این خصوص مؤنث سازی و سالخورده سازی از پیامدهای مهاجرت های روستا_ شهر است، اما شاید مهاجرت برای کسب زندگی مهمترین دلیل برای مهاجرت های روستا _ شهری است و پیش بینی می شود همچنان ادامه داشته باشد.


فرضیه زرق و برق شهری معتقد به کشش جوانان روستایی در اثر تبلیغات رسانه های گروهی و داستان های مهاجران پیشین نسبت به الگوهای تفریحی و سبک زندگی شهری است و همچنین عوامل غیراقتصادی همچون دسترسی به خد مات آموزشی، درمانی و زیربنایی، ترک هنجارهای سنتی روستا و آزادی تحرک اجتماعی در کنار زرق شهری جوانان نقش ی بارز دارد . به طور کلی زرق و برق شهری در مهاجرت های روستا _ شهری جوانان نقشی بارز دارد.

به طور کلی می توان پذیرفت که در کنار عوامل عینی و اقتصادی، عوامل ذهنی و اجتماعی فرهنگی نیز در تصمیم گیری فرد مهاجر تأثیر دارد.از عوامل دیگر می توان به رسانه ها اشاره کرد. رسانه به تدریج پیوند انسان با اشیاء، زمان و مکان را قطع می کند و این قطع خاطرات، هویت انسا نها را کمرنگ می کند و باعث می شود که انسان ها قبل از آنکه به صورت فیزیکی مهاجرت کنند، فکری و ذهنی مهاجرت کرده باشند.



رسانه ها تنوع گرایی، تجدد گرایی، ناپایداری و جهانی شدن را در انسان ها تقویت می کنند و زمینه را برای بی هویتی و نیازمند کردن انسا ن ها به وجود می آورند رسانه ها با شوک هایی که در سطح فردی، ملی، منطقه ای و گاه جهانی وارد می کنند، انسان ها را برای مهاجرت آماده می کنند. نفوذ رادیو، تلویزیون، ماهواره و ... در روستاها جوانان ساکن روستا را تشویق به مهاجرت می کند. آنان جهت پرکردن یکی از خواسته های برحق خود که همان استفاده از ابزار و آلات فرهنگ و هنری در جهت رشد و تعالی علمی و نیز گذراندن اوقات فراغت است، به شهرها کشیده می شوند.



علیرضا نقوی زاده
منابع:
شیخی، محمدتقی (۱۳۷۵)، مبانی و مفاهیم جمعیت شناسی ، شرکت سهامی انتشار
بهشتی خباز، زهرا (۱۳۸۰)، مهاجرت: بررسی مشکلات مهاجران، آشیانه کتاب، تهران
لهستانی زاده ، عبدالعلی (۱۳۶۸) ، نظریات مهاجرت ، نشر نوید، تهران.
وحیدی، پریدخت (۱۳۶۴)، مهاجرت های بین المللی و پیامدهای آن، ناشر: وزارت برنامه و بودجه، مرکز مدارک اقتصادی و اجتماعی وانتشارات، تهران.
تقوی، نعمت اله ( ۱۳۷۱)، مهاجرت های روستا شهری (درآمدی جامعه شناختی بر نظریه ها) نشر ستوده، تبریز
زنجانی، حبیب ا.. (۱۳۸۰)، مهاجرت، انتشارات سمت، تهران
ارشاد، فرهنگ (۱۳۷۰)، مهاجرت، شهرنشینی و توسعه، ناشر: موسسه کار و تأمین اجتماعی، تهران.
پاپلی یزدی، محمد حسین (۱۳۸۲)، نظریه های شهر و پیرامون، انتشارات سمت، تهران.


گردآوری و تنظیم: گروه اجتماعی پرشین پرشیا
www.persianpersia.com/social
www.resalat news.com