شهر و شهرداری الکترونیکی




آنچه كه امروزه با عنوان "شهر الكترونيكي" یا (E-city) از آن ياد مي شود به لحاظ برخورداري از ويژگي هاي ايده آل و منحصر به فرد، ممكن است در شرايط واقعي تا حدي آرماني به نظر برسد. از اين رو منطقی تر آن است كه در حوزه فناوري اطلاعات و ارتباطات به جاي سخن گفتن از "شهر الكترونيكي"، به "آرمان شهر الكترونيكي" یا (E-topia) بيانديشيم و كوشش نماييم ويژگي هاي آرماني را به تدريج با تكامل بخشيدن به شهرهاي الكترونيكي كنوني، محقق سازيم.

مجموعه تلاش هايي كه در حوزه گسترش كاربردهاي شهري فناوري اطلاعات طي دو دهه اخير صورت گرفته است، با وجود آن كه از سرعت و پيوستگي شايسته اي برخودار نبوده؛ اما به دليل همگرايي با مباني جوامع دانش بنيان مي تواند نويد بخش ايجاد يك ایتوپیا یا آرمان شهر الكترونيكي در آينده اي نه چندان دور باشد. اميد به آرمان شهري الكترونيكي كه در آن استانداردهاي شهرهاي الكترونيكي رعايت شده باشد و شهروندان با آسودگي و اطمينان خاطر بخش قابل توجهي از تعاملات روزانه خود را با بهره گيري از بسترهاي ارتباطي الكترونيكي انجام دهند و به شكل چشمگيري در زمان، هزينه و انرژي خود صرفه جويي كنند، مي تواند انگيزه اي قدرتمند براي تحرك بخشيدن به كوشش هاي آينده باشد.

بديهي است آرمان شهر الكترونيكي نيز مانند هر پديده دانش بنيان ديگري ويژگي هاي خاص خود را دارد و مهمترين ويژگي آن "فرهنگ شهروندي" به شيوه الكترونيك است. حضور در محيط سايبر و مشاركت در فعاليت هاي انفرادي و جمعي متعارف در شهرهاي الكترونيكي فرهنگي را به همراه دارد كه شهروندان براي برخورداري از حقوق شهروندي ملزم به رعايت آن هستند. مباحثي مانند مراعات حريم خصوصي افراد در محيط سايبر، حقوق تاليفي و انتشاراتي و ديگر مقررات و قوانيني كه همگي براي حفظ حقوق فردي و اجتماعي افراد تنظيم شده اند، در چنين شهري معنا و مفهوم مي يابد و اعتبار و روايي آن تا اندازه زيادي به رعايت آن توسط خود شهروندان بستگي دارد.

آنچه كه يك آرمان شهر الكترونيكي را نسبت به شهرهاي الكترونيكي متعارف و عادي كه تا كنون ايجاد و راه اندازي شده اند متمايز مي سازد، تنها ابعاد فرهنگي آن نيست بلكه ابعاد كاربردي و فني آن نيز مي باشد. هر قدر زيرساخت هاي ارتباطي يك شهر الكترونيكي از توسعه و كيفيت بهتري برخوردار باشند، امكان به كارگيري آنها از سوي شهروندان نيز به همان ميزان افزايش خواهد يافت. اين يعني تكامل يافتگي ارتباط الكترونيكي. اما در آرمان شهر الكترونيكي اين تكامل يافتگي در منتهاي درجه خود قرار دارد. از آنجايي كه امروزه اينترنت به عنوان مهمترين بستر ارتباطي در جهان معاصر مطرح است و كوشش هاي گسترده اي در سراسر جهان به منظور توسعه آن در تمامي مناطق و حتا دور دست ترين نقاط هر كشور صورت گرفته است، تمركز بر اين رسانه ارتباطي و بهبود شاخص هاي توسعه آن نظير افزايش ضريب نفوذ و پهناي باند وسيعتر ديگر نه به عنوان يك توصيه بلكه به عنوان ضرورتي انكارناپذير مطرح است. بدين ترتيب تكامل اينترنت و روندهاي توسعه آن در آرمان شهر الكترونيكي مد نظر مي باشد.

يك آرمان شهر الكترونيكي مي تواند در بر دارنده اهداف گوناگوني باشد، از گسترش كاربردهاي شهري فناوري اطلاعات گرفته تا ايجاد فرصتهاي برابر براي تمامي شهروندان در برخورداري از مزاياي شهروندي و مشاركت در يك جامعه اطلاعاتي. امروزه هر شهروند الكترونيكي در جامعه اطلاعاتي نقش و جايگاه منحصر به فرد خود را دارد و در صورت ايفاي مناسب اين نقش مي تواند سهم قابل توجهي در توسعه و پيشرفت ديگر شهروندان و در نهايت جامعه و كشور خود داشته باشد. روشن است ايفاي نقش شهروندي و در همان حال برخورداري از حقوق مربوط به آن پيش از هر چيز نيازمند اطلاع رساني و آگاهي بخشي است كه اين امر نيز به مدد رسانه هاي اطلاعاتي امكانپذير است.

سازمان ها و نهادهاي شهري كه پيوسته به ارايه خدمات شهري مي پردازند، مي توانند به عنوان گهواره پيدايش آرمان شهر الكترونيكي به شمار آيند. از آنجايي كه ارايه خدمات الكترونيكي در اين سازمان ها و نهادها به امري عادي و متعارف مبدل شده است، ديگر ترديدي پيرامون لزوم يا ضرورت ارايه خدمات به شيوه الكترونيكي وجود ندارد و تمركز كنوني اين سازمان ها به بهبود و ارتقاي اين خدمات معطوف شده است. نقش مجامع علمي و دانشگاهي به لحاظ برخورداري از دانش و تخصص كافي براي همياري در اين عرصه در خور توجه است و اين بنيادهاي علمي مي توانند كمك هاي موثري را به ارتقاي كيفيت خدمات الكترونيكي ارايه نمايند.

آرمان شهر الكترونيكي محصول همكاري و هم افزايي توان سازمان هاي دانش بنيان گوناگون در يك جامعه است و نمي تواند تنها به ساختارهاي ارتباطي و اطلاعاتي متكي باشد. گسترش خدمات شهري تنها يكي از دستاوردهاي ايجاد آرمان شهر الكترونيكي است و دانش ضمني كه بر اثر مشاركت در تراكنش هاي جاري در چنين شهري توليد مي شود، خود از ارزش شايان توجهي برخوردار است. اين دانش ضمني سبب ارتقاي سطح شهروندي مي شود و هر شهروند به طور خودكار با بهره گيري از فنون و مهارت هاي ارتباطي مي تواند متناسب با افزايش ميزان فعاليت الكترونيكي خود، از مزايا و حقوق بيشتري نيز برخوردار شود كه اين امر به پديده ديگري موسوم به "رقابت الكترونيكي" منجر خواهد شد.

رقابت الكترونيكي در يك آرمان شهر الكترونيكي از يك سو زمينه بروز يافتن استعدادهاي نهفته را فراهم مي سازد و از سوي ديگر تكامل تدريجي شهر و شهروندان را در پي دارد. همين رقابت در بعدي ديگر سبب توليد دارايي هاي الكترونيكي مي شود. امروزه آثار الكترونيكي كه در قالب نرم افزار، كتاب هاي الكترونيكي و حتا مقالات توليد مي شوند، در صورت داشتن ويژگي هاي لازم به عنوان سرمايه هاي الكترونيكي يك جامعه در نظر گرفته مي شوند. توجه به اين عامل كليدي در ارتقاي جايگاه شهروندان الكترونيكي مي تواند زمينه ساز آفرينش آثار فاخر و منحصر به فرد باشد و در نهايت جامعه و شهري را به وجود آورد كه پيش از هر چيز به لحاظ ميزان دارايي و ثروت الكترونيكي توليد شده در آن براي ديگر جوامع و شهرهاي الكترونيكي حايز اهميت باشد.

ايجاد يك آرمان شهر الكترونيكي نيازمند طي شدن يك فرايند تكاملي است و بديهي است كه هر فرايند تكاملي مي تواند وقت گير باشد، از اين رو بردباري و شكيبايي براي رسيدن به هدف نهايي يكي از شروط گريز ناپذير خواهد بود. پرسش اصلي در اين ميان اين است كه با بهره گيري از چه عوامل يا عناصري مي توان مدت زمان لازم را تا حد امكان كوتاه تر كرد و ايجاد آرمان شهر الكترونيكي را تسريع نمود. اگر چه اين پرسش ذهن برخي از انديشمندان فعال در حوزه فناوري اطلاعات و ارتباطات را به خود مشغول كرده است، اما مي توان پذيرفت كه گسترش كاربردي فناوري اطلاعات به عنوان پايه اي ترين عامل در نيل به هدف ياد شده همچنان به قوت خود باقي است. آرمان شهر الكترونيكي در نهايت تقويت كننده مجموعه اي از كاركردهاي ارتباطي خواهد بود و بر اين اساس بهتر است "تمركز بر كاربردها" به عنوان يكي از محورهاي اصلي در انديشه پيرامون اين موضوع در نظر گرفته شود.

سید علیرضا حجازی