راهكارهايی برای اصلاح مشكلات دستخط دانش آموزان

[*خانم معلم *]

اصطلاح "نارسا نویسی"در مورد کودکانی به کار می رود که به رغم برخورداری از هوش طبیعی بسیار بد می نویسند.معمولاً این کودکان از نظر حواس بینایی ،شنوایی و.... سالم هستند،از امکانات خانوادگی وآموزشی و به طور کلی محیط مناسبی بر خوردارند و دارای نابهنجاری شدید رفتاری نیستند. با وجود همه اینها پیشرفت آموزشی و درسی آنها به طور قابل ملاحظه ای کمتر از بهرهی هوشی ،سن و امکانات آموزشی ای است که از آن برخوردارند.این دسته از دانش اموزان در یک یا چند مادهی درسی که به طور مستقیم یا غیر مستقیم به نوشتن و املا مربوط است،به وضوح مشکل دارند.


به طور معمول،به دانش آموزانی بر چسب نارسا نویسی زده می شود که دو سال اول دبستان را پشت سر گذاشته باشند و به نوشتن غلطهای فاحش و زیاد ادامه دهند.این دانش آموزان طبقه ای از دانش آموزان با"اختلالات ویژه یادگیری"را تشکیل می دهند.



فرایند نوشتن فراگرد فکری پیچیده ای است که نیاز به فعالیت اعصاب نواحی مختلف مغز داشته و از عینی ترین مهارت های ارتباطی است که مستقیما قابل مشاهده ، ارزیابی و نگهداری می باشد .نوشتن به ادراک صحیح الگوهای نمادی ترسیمی نیاز دارد و مستلزم مهارت های دیداری –حرکتی بسیار گسترده ای است که نیاز به دیدن با چشم، هماهنگی حرکات چشم، هماهنگی حرکات ظریف چشم و دست، مهارت عضلات بازو و دست و انگشتان و داشتن حافظه ی دقیق دیداری و حرکتی از حروف و واژه های نوشتاری دارد.

نارسانویسی ممکن است منعکس کننده اشکالات زیر بنایی دیگری نیز باشد.این اشکال ممکن است بازتابی از مشکلات حرکتی ظریف باشد، یعنی کودک قادر به جنبش حرکتی لازم برای نوشتن یا رونویسی کردن از روی حروف یا شکل های نوشتاری به نحو موثر نباشد. دانش آموز ممکن است قادر نباشد درون داد اطلاعات دیداری را به برون داد جنبش های ظریف حرکتی تبدیل کند و یا ممکن است در فعالیت هایی که مستلزم داوری هایی حرکتی – فضایی است مشکل داشته باشد.



اورتون[1][3] (1937) مواردی را توصیف کرد که توانایی نوشتن کمتر به کنش حرکتی محدود می‌شود. وی در مبحث تحول نارسانویسی مواردی را ذکر می‌کند که سرعت نوشتن سریع است اما کیفیت دست خط بی‌نهایت بد خط و ناخواناست، برعکس مواردی را گزارش می‌دهد که کودک حروف را به شکل خوب و با کیفیت بالا می‌نویسد اما سرعت کند است.
لارسن[2][4] (1970) در یک مقاله در مورد آموزشهای اولیه نوشتن بر روی رشد فعالیتهای حرکتی ادراکی که از طریق تمرینات مخصوصی با استفاده از حرکات درشت عضلانی در نوشتن شامل بالا و پائین، جلو و عقب، راست و چپ صورت می‌گیرد، تاکید کرد. مادیسن[3][5] (1970) از نقاشی انگشتی برای رشد حواس لامسه در رسم اشکال و تصاویر و نوشتن حروف استفاده کرد.

مشکلات نارسانویسی در برخی کودکان وقتی نمایان می شود که نمی توانند تکلیف دیداری فاصله دور، یعنی حروف یا واژه ای را از روی تخته سیاه به تکلیف دیداری نزدیک ، یعنی نوشتن روی کاغذ تبدیل کنند.برخی کمبودها ممکن است مربوط به ضعف مهارت های حرکتی، نقص ادراک دیداری حروف و واژه ها و اشکال در به خاطر سپاری نقش های دیداری باشد. آموزش ضعیف نیز ممکن است به بد خط نویسی منتهی گردد.


باید به خاطر داشت که در بسیاری از موارد مشکلات نوشتن (رونویسی)و املا (دیکتهی) دانش آموزان ممکن است به علت تدریس ناکافی و نادرست معلمان تازه کار که خود از آموزش کافی بهره مند نیستند،باشد یا به دلایلی مانند غیبت های طولانی و مکرر دانش آموز با معلم از مدرسه، تغییر مدرسه، کلاس های پرجمعیت ، روابط نامطلوب دانش آموز و معلم و برنامه درسی نامناسب و مانند آنها باشد که در این صورت مشکل دانش آموز با تعریف مذکور تطابق ندارد و احتمالا با رسیدگی به وضع موجود و اصلاح آن برطرف می شود.

[*خانم معلم *]

تشخیص نارسانویسی مستلزم توجه به این مراحل است:

1) اندازه گیری سطح هوش کودک.
2) آزمایش عصبی ونیز آزمایش حواس پنج گانه .
3)بررسی امکانات و محدودیت های آموزشی ( کلاس و مدرسه )؛ برای مثال ، شیوه ی تدریس معلم ، نمره های درسی ، غیبت دانش آموز ، جمعیت کلاس و ...
4) بررسی لازم به منظور آگاهی از وجود یا نبود نابهنجاری های عاطفی و رفتاری در خانواده و مدرسه .
5) بررسی لازم در زمینه ی مواردی که در مبحث علل به آنها اشاره کردیم؛ مواردی از قبیل مهارت خواندن ، ادراک فضایی هماهنگی چشم و دست ، برتری جانبی ، حافظه بینایی و شنوایی.

برای تشخیص نارسانویسی ، دانش آموز باید در کلاس اول حداقل یک سوم سال تحصیلی را پشت سر گذاشته و آموزش دیده باشد نارسا نویسی در سالهای اول و دوم تحصیلی شایع تر است .



قبل از آموزش ویژه به این کودکان باید به این نکات توجه داشت :

1- تجربه نشان داده است ، بسیاری از دانش آموزانی که از اختلال در نوشتن رنج می برند به دلیل شکست های مداوم واحتمالاً واکنش های نا مناسب اطرافیان ( معلمان ، والدین و همکلاسی ها و ... ) ممکن است تجربیات نا خوشایندی از یادگیری داشته باشد . بنابراین ، لازم است آموزش دهندگان طعم موفقیت رابا تشویق و دادن تکالیف به آنان بچشانند ، تا در آنها احساس کفایت بیدار شود و برای یادگیری رقبت نشان بدهند . همچنین کودکان دارای شخصیت سرسخت و لجباز و کودکان وابسته ممکن است در مقابل دیکتهی معلم مقاومت کنند .

2- روش های آموزشی برای هر کودک با توجه به نوع مشکل وی،نیازها، علایق ،سن و...متفاوت است. به عبارت دیگر برنامهی آموزشی هر کودک باید با شناخت همه جانبهی او و به صورت انفرادی باشد .

3- جدا کردن دانش آموز از کلاس درس عادی ضرورت ندارد . بهتراست آموزش ویژه و تکمیلی دوتا سه بار در طول هفته و هر بار به مدت نیم ساعت و با توجه به کتابهای درسی و هماهنگی معلم و والدین انجام شود .

4- گاهی این دسته ازکودکان درپیش نیازهای اولیه برای نوشتن ازجمله چپ و راست ، بالاو پایین ، زیر و رو ، ترسیم خطوط عمودی و افقی ، منحنی ها ، بزرگترو کوچکتر و حتی گرفتن مداد مشکل دارند. چنین کودکی ممکن است برای مثال حروف "آو ث" را به صورت " و پ" بنویسد . حتی ممکن است معلم جای مخصوصی را برای در دست گرفتن مداد علامت بزند.

5- دانش آموز باید برای نوشتن صندلی راحت و مناسبی داشته باشد، به طوریکه پاهایش حتما با زمین تماس داشته (نه اینکه آویزان ) باشد. او باید بتواند یک یا هر دو ساعت خود را روی صندلی جلو یا زمین (مثلا در منزل که میز و صندلی نیست ) بگذارد و با دستی که نمی نویسد ،کاغذ را از بالا نگه دارد. برای این کار می توان از گیره هم استفاده کرد.

6- بسیاری از روشهای آموزشی را می توان به طریق خلاقانه و بدیعی ایجاد کرد و مورد استفاده قرار داد. لازم به ذکر است که بهتر است این روش ها به شکل بازی باشد تا با ایجاد تنوع در یادگیری ، علاقه ی کودکان را بتوان جلب کرد



هم‌چنين عوامل ديگرى در اين زمينه دخالت دارند از جمله:
توانائى بدست گرفتن قلم، توانائى نگهدارى و چرخش آن در دست، يگانه‌سازى روابط پيچيده چشم ودست، رشد و پيشرفت خزانه لغات، حافظه بصري، هماهنگى حرکت چشم و دست کنترل بازو و حرکت آن، قدرت عضلات انگشتان، فعاليت اعصاب نواحى مختلف و ...




عمده ترین عللی که برای نارسانویسی و دشواری در نوشتن املای کلمات ذکر می شود عبارتند از:

-عدم توجه و دقت

-ضعف مهارت های حرکتی

-اختلال در ادراک بینایی حروف و کلمات

-ضعف حافظه بینایی و شنوایی

-دشواری در انتقال اطلاعات از یک کانال حسی به کانال حسی دیگر یا در پیوندهای حسی

-انتزاعی بودن مطالب

راهبردهای آموزشی جهت درمان و رفع مشکل:.

[*خانم معلم *]

تمرینات مرحله اول

جهت تقویت مهارت های دیداری –حرکتی فعالیت های زیر پیشنهاد می شود:

o انداختن توپ در حلقه مینی بسکتبال

o ماهیگیری با استفاده از قلاب های آهنربایی

o کوبیدن میخ

o پرتاب توپ چسبانک به سوی هدف

o پرتاب دارت به سوی هدف

o انداختن حلقه های پلاستیکی دور چوبی که به صورت عمودی قرار گرفته است.

o بازی توپ با راکد

o بازی بولینگ

o پیچاندن نخ دور قرقره

o حمل یک استکان پر از آب به صورتی که هنگام راه رفتن آب نریزد.

o حمل یک زنگوله به صورتی که هنگام راه رفتن به صدا در نیاید.

o تیله بازی

o پرتاب توپ

o بازی یک قل دو قل

o درست کردن اشکال مختلف با استفاده از خمیر بازی

o حمل کتابی که بر روی سر قرار گرفته ، بدون این که در هنگام راه رفتن از روی سر بیافتد.

o گرفتن یک قاشق چایخوری در دست در حالیکه یک توپ تخم مرغی درون آن است و حمل آن به شکلی که هنگام راه رفتن توپ به زمین نیافتد.

o تمرینات دوخت(دوخت کوپلن و یا استفاده از صفحات دوز)

o باز و بسته کرد پیچ و مهره در اندازه های مختلف(ریز و درشت)

o قیچی کردن کاغذهای باطله

o مچاله کردن کاغذ روزنامه

o باز و بسته کردن دکمه های لباس،بندکفش و زیپ

o حرکت انگشتان دست به فرمان مربی

تمرینات فوق باعث ایجاد هماهنگی بین چشم و دست کودک و تقویت عضلات کوچک و بزرگ دست وی خواهد شد.




تمرینات مرحله دوم

o تعدادی نقطه روی تخته وایت برد بگذارید. نقطه ها را شماره گذاری کنید. از کودک بخواهید با توجه به شماره ها نقطه ها را به هم متصل کند.

* ازکودک بخواهید با یک دست روی تابلو دوایری ترسیم کند.(در جهت حرکت عقربه های ساعت)

* از کودک بخواهید به فرمان شما روی تابلو اشکال هندسی مختلفی را ترسیم کند.

* ازکودک بخواهیدباچشمان بسته خط راست،حروف یا اعداد را به فرمان شما روی تابلو بنویسد.

* از کودک بخواهید روی تابلو خطوط منحنی در ابعاد بزرگ و پیوسته ترسیم کند.

* از کودک بخواهید روی تابلو خطوط شکسته در ابعاد بزرگ ترسیم کند.





مرحله سوم : آمادگی جهت تمرینات مداد-کاغذی

قبل از شروع تمرینات نوشتن ، توجه به نکات زیر ضروری است:

o به وضعیت نشستن کودک هنگام نوشتن توجه کرده و آن را اصلاح کنید. او باید بتواند روی صندلی کاملا راحت بنشیند . ارتفاع میز تحریر باید با صندلی و با قد کودک متناسب باشد به گونه ای که کودک بتواند هر دو ساعد خود را به راحتی روی میز قرار دهد.

o کاغذ یا دفتری که در آن می نویسد تقریبا راست باشد ،بدین معنی که لبه کاغذ با لبه پایین میز تحریر، زاویه ای حدودا 15 درجه داشته باشد.

o نحوه مداد دست گرفتن دانش آموز باید صحیح باشد. مداد باید بین انگشت شصت و انگشت اشاره قرار گرفته و از بالای قسمت تراشیده شده گرفته شود.

o در مورد کودکانی که در گرفتن مداد دشواری دارند توصیه می شود که مداد را داخل توپ گلف یا پینگ پنگ یا گل رس نمایید. برای گرفتن مداد، کودک را تشویق کنید که توپ را بین انگشت وسط و شصت خود بگیرد. مداد مناسب برای این کودکان باید کلفت تر ، بزرگتر و نوک قلم نرم باشد.

o .از مداد پررنگ و نرم استفاده شود و وقت داشته باشید و در تمام مدت انجام تمرینات ضخامت نوک مداد زیاد نشود.

o نمرینات به آرامی و دقت انجام شود و از سرعت عمل در ابتدای کار خودداری گردد.






تمرینات مرحله چهارم

از این مرحله تمرینات خاص نوشتن آغاز می گردد که از ساده به مشکل طرح ریزی شده است:

1- از کودک بخواهید دستش را درون گواش کند و به دلخواه روی برگه نقاشی کند.

2-از کودک خود بخواهید دستش را درون رنگ گواش کند و حروف الفبا را با انگشت بنویسد.

3- کف یک سینی را با نمک یا شن بپوشانید و از کودکتان بخواهید کلماتی را به فرمان یا دلخواه خود درون سینی بنویسد.

4- با استفاده ازکاموا کلماتی را روی کاغذ بنویسید از کودکتان بخواهید با چشمان بسته کلمات را لمس نموده و تشخیص دهد.

5-شابلون اشکال هندسی را روی صفحه کاغذ بگذارید. از کودک بخواهید شکل مورد نظر را با مدادرنگی روی کاغذ ترسیم کند.سپس الگو را بردارید و بعد بگوید چه شکلی را ترسیم نموده است.

6-شابلون حروف را روی صفحه کاغذ بگذارید . از کودک بخواهید حرف را با مدادهای رنگی مختلف روی کاغذ ترسیم کند.پس از ترسیم هر یک از حروف الگو را برداشته بگوید که چه حرفی را نوشته است.

7- شابلون اعداد را روی صفحه کاغذ بگذارید . از کودک بخواهید عدد را با مدادهای رنگی مختلف روی کاغذ ترسیم کند.پس از ترسیم هر یک از اعداد الگو را برداشته بگوید که چه عددی را نوشته است.

8- از کودک خود بخواهید جعبه مداد رنگی های خود را بردارد و با انتخاب رنگ های متنوع روی صفحه خط خطی کند( خطوط منحنی و درهم )

9-از کودک خود بخواهید جعبه مداد رنگی های خود را بردارد و با انتخاب رنگ های متنوع روی صفحه خط خطی کند( خطوط شکسته و درهم )

10-از کودک بخواهید اشکال و حروف و اعداد زیر را بر روی برگه ی نازکی که بر روی این صفحه می گذارید کپی کند.



گردآورنده: صدیقه الهیاری

[1][3] - Orton
[2][4] - Larsen
[3][5] - Madisen