آداب تلاوت قرآن

[طلیعه طلا]

قرآن، پاکترین کلام و پاکترین کتاب، از مبدأ پاکی و طهارت، بر پاکترین قلب عالم هستی تلاوت، و از لبان پاکترین مخلوق الهی، بر عالم وجود عرضه گردید. و به همین خاطر، تنها کسانی می توانند به این مصحف مطهر نزدیک شده، و از نور پرفیض آن بهره مند گردند که ظاهر و باطنی پاک و طاهر داشته، و از هر گونه آلودگی جسم و روح، منزه باشند.
با توجه به حساسیت موضوع، خوبست که مصادیق طهارت را یک به یک برشمرده، و پیرامون آنها، اندکی درنگ نمائیم:



- طهارت کلی جسم

اولین شرط برای تماس با قرآن، پاک بودن از جنابت و داشتن وضو است. و بنابر فتوای حضرت امام خمینی (ره):
« مس نمودن خط قرآنی، یعنی رساندن جائی از بدن به خط قرآن، برای کسی که وضو ندارد، حرام است. »(1)

و اما برای این که گرفتن وضو، ذهنمان را از تخیلات پراکنده خالی سازد، و ما را در هاله ای از معنویت و عرفان قرار دهد، لحظاتی قبل از شروع به آن، به یاد کلام شیرین حضرت امام صادق (ع) بیفتیم، و ضمن عرض ارادت به شمشمین آقا و مولایمان، این حالت روحانی را در خود بوجود آوردیم:
« چون قصد وضو کنی، به آب نزدیک شو، مانند کسی که می خواهد خود را به زحمت پروردگار متعال نزدیک کند. زیرا خداوند آب را وسیله ی مناجات و قرب خود قرار داده است. »(2)



طهارت دهان

در چند حدیث شریف که از ائمه ی معصومین (ع) نقل گردیده، از دهان بعنوان « راه قرآن » و « یکی از راههای پروردگار » یاد شده است.
« امام صادق علیه السلام فرمود: پیامبر (ص) فرمودند:- راه قرآن را پاکیزه سازید.پرسیدند که: ای پیامبر! راه قرآن چیست؟
فرمود: دهانهای شما.
پرسیدند: به چه پاکیزه کنیم؟
فرمود: به مسواک زدن »(3)
و در حدیثی دیگر چنین آمده است:
« امام رضا (ع) از پدرانش: پیامبر (ص) فرمود:
- دهانهای شما راههایی از راههای پروردگارتان است، آن را پاکیزه سازید. »(4)

دهان بی حفاظی که غذای مشکوک و حرام وارد آن می شود،
دهانی که گناهان بزرگی چون دروغ و غیبت و تهمت را مرتکب می شود،
دهانی که برای شکستن دل دردمندی بحرکت در می آید،
دهانی که پیوسته مسلمانان از شر آن در واهمه و عذاب هستند،
و دهانی که... چگونه می تواند محل تلفظ آیات نورانی قرآن باشد؟!
آری! تلاوت قرآن باید از دهانی پاک بگذرد. وگرنه آب صاف در یک نهر آلوده، بالاخره آلوده خواهد شد. اگر قرآن از دهان ناپاک بیرون آید، مصداق « رب تال للقرآن و القرآن یلعنه » (5) خواهد بود.



- طهارت چشم

« از رسول اکرم (ص) نقل شده که فرمودند :
- اعطا العین حقها. حق چشم را ادا کنید.
عرض کردند: حق چشم چیست یا رسول الله؟
فرمود: النظر الی المصحف. نگاه کردن به قرآن.
زیرا تلاوت قرآن از روی قرآن، طبق حدیث، عبادت است. اگر چشم پاک نباشد، توفیق نظر به قرآن را پیدا نمی کند. »(6)

چشم هرزه ای که بدنبال معصیت و خطا می چرخد، و چشم افسار گسیخته ای که دیگر در کنترل صاحبش نیست، اگر هم بر روی خطوط قرآن قرار بگیرد، همچون کوری است که جمال نورانی حق را هرگز مشاهده نخواهد کرد. و به مصداق:
آنچه ما کردیم با خود هیچ نابینا نکرد
در میان خانه گم کردیم صاحبخانه
راجز خطوطی پی در پی، چیز دیگری از قرآن نخواهد یافت.



- طهارت روح

روح ناپاکی که اسیر اندیشه های شیطانی است،
روح پژمرده ای که لطافت و ظرافت خود را از دست داده، و در برخورد با مظاهر معنویت، سرد و بی تفاوت است،
روح تیره ای که زنگار گناه و معصیت، تمامی زوایای آن را پوشانده است،
روح کوچک و حقیری که فقط خود را می بیند، و سرگرم بازیچه های خویش است،
چگونه می تواند معنویت قرآن را به هنگام تلاوت، درک و لمس نماید؟!

اما روح پاک و وارسته ای که از علائق مادی فاصله گرفته، و براثر خودسازی های پیوسته، نورانی و پرجلا شده است،
روح بلندی که با عبادتهای خالص و ناب و توجهات روحانی، حرکات شرک آلود و اندیشه های شیطانی را از خود دور ساخته است،
این روح با صفا و رحمانی، به هنگام تلاوت قرآن، نورانیت عظیم و فراگیر قرآن را، به خوبی احساس می کند. هم نور قرآن را می بیند و هم در پرتو نور آن، حقایق دیگر را ...



طهارت سایر اعضاء بدن

بنابر تعبیر آیت الله جوادی آملی: « گوش و چشم و دست و سایر اعضا نیز راه های قرآن است »(7)
گوشی که صوت ملکوتی قرآن را می شنود و متأثر نمی شود،
گوشی که در مسیر خطابهای قرآن قرار می گیرد، اما گویا هرگز کلامی و یا خطابی نشنیده است،
گوشی که از شنیدن غیبت و دروغ و تهمت، لذت می برد، این گوش طهارت ندارد.
دستی که ناپاک است و طهارت ندارد، نباید بسوی قرآن دراز شود « لا یمسه الا المطهرون »(8) جز دست پاکان بدان نرسد.

پس باید تمامی اعضاء بدن را، که راه های قرآن هستند، پاک و مطهر نمائیم تا انوار الهی، وجودمان را نورانیت و روشنائی و صفا بخشد.و اما لحظه ای درنگ!طهارت کلی جسم، بسیار آسان است. با یک نیت و مقداری آب، می توان خود را از آلودگی های ظاهری پاک کرد، و به آسانی قرآن را به لب گذاشت و بوسید و خطوط آن را لمس نمود.
اما طهارت دیگر اعضاء از جمله: دهان و گوش و چشم و روح، به یکباره امکان پذیر نیست، و باید ضمن توکل بر خداوند بزرگ، با جدیت و تمرین و ممارست، رذائل اخلاقی را از جسم و روح زدوده، و آنچنان پاک و طاهر نمائیم که شایستگی انس و مجالست با کلام وحی « قرآن » را بیابیم. انشاءالله.




پی نوشت ها:
1- توضیح المسائل - مسئله 317.
2- مصباح الشریعه - باب دهم.
3 و 4 - بحار، به نقل از الحیاه.
5- چه بسا تلاوت کننده قرآن است که قرآن او را لعن می کند - نقل از مستدرک ج 1 ص 291.
6- هدایت در قرآن - آیت الله جوادی آملی - به نقل از پاسدار اسلام، ش 40.
7- پاسدار اسلام - شماره ی 40.
8- سوره ی واقعه، آیه 79.