5 اصل نظام اقتصادی اسلامی

[Almas Parsi]

نظام اقتصاد اسلام:


این نظام بر پنج اصل بنا شده است:


1- اصل مالکیت مختلط
2- واقعیت فرد و اجتماع
3- عدالت اجتماعی
4- آزادی اقتصادی در چارچوب محدود
5- مداخله دولت


اقتصاد نوین

[Almas Parsi]

1- اصل مالکیت مختلط:

در نظام اقتصادی اسلامی سه نوع مالکیت داریم؛ مالکیت خصوصی، مالکیت عمومی و مالکیت دولتی.

الف- مالکیت خصوصی.
منشا اصلی ایجاد درآمد و در نتیجه منشا اصلی ارزش در مالکیت خصوصی کار است.

در نظام اقتصادی اسلام دو دسته از دلایل را می توان برای اینکه منشا ارزش کار است یافت:


دلایل سلبی و دلایل ایجابی.دلایل سلبی برای اینکه منشا ارزش در اسلام کار است:

دلیل اول:

جایز نشناختن پذیرش کار با یک مبلغ و واگذاری آن با مبلغ کمتر بدون مشارکت در انجام کار. این امر نشان دهنده ی این که کار منشا اصلی در مالکیت خصوصی اسلام است.
دلیل دوم:

مشروط کردن مشروعیت حیازت به انجام کار : تلاش برای جمع آوری کالا های مباح را حیازت می گویند. اگر اموال مباح بدون انجام کار وارد مالکیت فردی شوند این امر دیگر حیازت نیست.

دلیل سوم :

تحریم حمی:

حمی نوعی از مالکیت بود که در اثر زور و استیلا به وجود می آمد و در اسلام حرام اعلام شدو نشان دهنده ی این است که مالکیت تنها با انجام کار مستقر می شود.

دلیل چهارم :

تحریم درآمد ناشی از ربا و قمار که بدون کار حاصل می شوند و نشان دهنده ی این است که منشا مالکیت کار است.



اقتصاد نوین

[Almas Parsi]

دلایل ایجابی: (اثباتی)
دلیل اول:


به رسمیت شناختن حق مالکیت خصوصی در چارچوب انواع قراردادهای مجاز در اسلام. (اجاره- معاوضه- رهن و ......)

دلیل دوم:

احکامی که مالکیت فرد را بر مباحات عام به شرط رعایت مقررات و انجام حیازت به رسمیت می شناسد.

دلیل سوم:

احکام مربوط به احیاء است. مشخصاً احیاء اراضی در اسلام موجب حق مالکیت به زمین یا حق اولویت در بهره برداری می شود.

قاعده ی بسیار مهم:

(من أحیاء ارضاً میتهً فهی له: کسی که زمین مرده ای را زنده کند برای اوست )



اقتصاد نوین

[Almas Parsi]

مالکیت عمومی:

مالکیت عمومی مثل:

جنگل ها، ساحل رودخانه و یا دریا- معادن ظاهری

(معادنی که برای استخراج نیاز به کارندارند و یا اینکه در سطح و یا نزدیک زمین باشند. )

مکان های عمومی هیچ وقت به مالکیت خصوصی در نمی آیند و بهره برداری از مواد آن فقط آن هم به واسطه ی کار مستقیم مجاز شناخته شده است.

مالکیت عمومی در نظریه ی اسلامی یک تفاوت با سوسیالیست دارد، در سوسیالیست (مارکسیسم) این یک مرحله از تاریخ است که مالکیت را عمومی می کنیم و این مالکیت بعد از مدتی از بین می رود.

اما در اسلام حق بهره برداری از حاکمیت عمومی مساوی است و همه این حق را دارا هستند.


اقتصاد نوین

[Almas Parsi]

مالکیت دولتی :


مالکیت دولتی (أنفال) که شامل معادن باطنی (معادنی که برای استخراج نیازمند کار است) غنائم جنگی، مالیات ها، درآمدهای ناشی از اموال و موسسات دولتی.2- اصل وجود حقیقی جمع و فرد:

در نظام اقتصادی اسلام، انسان صرفاً موجودی مادی نیست، دارای روح است پس نمی شود گفت که اجتماع اصالت دارد، افراد هم اصالت دارند، در عین حال مجموعه ی انسان ها چیزی بیشتر از ترکیب انسان ها است پس می توان گفت جامعه هم وجود حقیقی دارد.


آیه ی 39 و 40 سوره ی نجم:

برای انسان چیزی جز آن چه که سعی کرده نیست و اما نتیجه ی این سعی را خواهد دید.بدین ترتیب می توان گفت هیچکدام به تنهایی اصالت ندارند بلکه وجود حقیقی دارند و اقتصاد می بایست به هر دو توجه کند.3- اصل سوم آزادی اقتصادی در چارچوب محدود:

نتیجه ی منطقی وجود حقیقی فرد و جامعه این است که فرد آزادی دارد اما محدودیت هایی هم دارد.

آزادی اقتصادی = آزادی فرد


اقتصاد نوین

[Almas Parsi]

دو نوع محدودیت داریم :

1- محدودیت ذاتی

2- محدودیت عینی،

محدودیت ذاتی، آن دسته از محدودیت هایی که حاکم بر خود انسان ها است و جنبه ی شرعی و فطری دارد و از مبانی اقتصادی اسلام سرچشمه می گیرد.

محدودیت عینی، محدودیتی که براساس اصل نظارت حکومت اسلامی و از خارج وجود اسلام وارد می شود. صرفاً به جنبه ی بیرونی می پردازد.

1) برخلاف نظام لیبرال، آزادی اقتصادی نامحدود نیست.

2) محدودیت آزادی اقتصادی در اسلام در پی فشار اقتصادی و تحت شرایط ویژه شکل نگرفته و از همان ابتدا بر مبنای جهان بینی اسلام به وجود آمده است.

3) احکام محدودکننده ی اسلامی صرفاً جنبه ی عینی و بیرونی ندارد، برای کاهش جنبه ی تحمیل (باعث می شود که انگیزش در اقتصاد پایین بیاید) از اعتقادات درونی افراد هم استفاده می کند.

4) این محدودیت ها به نفع اجتماع باعث اضمحلال (منحل شدن) فرد در جامعه نمی شود

(مثل نظام های سوسیالیستی) چون در اسلام همچنان اصل بر آزادی فرد است.

(تمام محدودیت ها هر چقدر زیاد باشد در نظام اقتصادی اسلام استثنا است بر اصل مالکیت اراده و اصل آزادی)

5) آزادی اقتصادی در چارچوب محدود ترکیب سرمایه داری و سوسیالیسم نیست ترکیبی از اقتصاد سرمایه داری و سوسیالیست ها نیست.




اقتصاد نوین

[Almas Parsi]

4- اصل مداخله دولت:

در اسلام مداخله ی دولت صرفاً به اجرای احکام و قوانین و نظارت به حسن اجرای آن ها محدود نمی شود.

دولت می تواند در اقتصاد تصمیم گیری کند.

اداره ی امری را بر عهده بگیرد و در زمینه هایی که وجوب و حرمت امری تصریح نشده است دولت می تواند تصمیم گیری کند. اگر دولت امر مباحی را اعلام کند مانند احکام ثانویه آن امر ممنوع می شود.

دولت اسلامی می تواند امور مباحی را واجب اعلام کند.در شیعه اولی الامر را ولی فقیه می دانند که مجوز دخالت دولت و آزادی نظر ولی امر از آیه 59 سوره ی نساء دریافت می شود.تفاوت بین عامه و امامیه در تفسیر همین آیه ی سوره ی نساء است. بر این اساس در همان زمان پیامبر با دو دسته احکام مواجه می شویم.احکام ثابت:

احکام و قوانین اولیه و تغییر و تبدیل ندارد.احکام متغیر:

احکام و قوانینی که به دست پیامبر یا ولی امر برای شرایط و مقتضیات صادر می شود و ثابت و لایتغیر نیست.مثال:

در مورد احیاء اراضی و قوانین زمین شهری صادر شد که اگر کسی بخواهد زمینی را احیاء کند باید خارج از محدوده ی قوانین زمین شهری اجرا می شود، باشد.4- اصل عدالت اجتماعی بر دو مفهوم است.

تأمین اجتماعی
و توازن اجتماعی
1) تکافل عام:

همه ی افراد در جامعه ی اسلامی نسبت به هم مسئولیت دارند و این مسئولیت در کنار سایر واجبات امری است واجب. (نیاز های ضروری)
2) ضمان اعاله: وظیفه ی دولت است، و دولت بیش از نیاز های ضروری (دولت امکان- رفاه عمومی- امکان تفکر آینده مثل بیمه)توازن اجتماعی: دولت از طریق سیاست اقتصادی باید تلاش کند که فاصله ی بین فقیر و غنی را کاهش بدهد.نکته ی اول:

اسلام برای اینکه جنبه ی فطری دارد و انسان را می شناسد می داند که ا زنظر استعداد با هم متفاوت هستند.نکته ی دوم:

این استعدادها نسل در نسل مساوی نیستند (منشا اقتصادی هم موثر است) و بنابراین باید فاصله ی بین فقیر و غنی کاهش پیدا کند.
در عدالت اجتماعی از احتکار جلوگیری می کندو دادو ستد را آسان می کند.



اقتصاد نوین