اظهار نگرانی کارشناسان از روند انتقال فضاهای عمومی به درون خانه‌ها

[SouRosh. FaD]

اظهار نگرانی کارشناسان از روند انتقال فضاهای عمومی به درون خانه‌ها

تهران سال‌هاست که دیگر یک شهر نیست و حالا شاید نام کلانشهر هم به سختی ابعاد و جمعیت آن را توصیف کند. در شهری با 374 محله و ساختمان‌هایی که در نتیجه توسعه‌ای شتابان و نامتوازان شانه به شانه هم بالا آمده‌اند حالا بیش از هر چیز کمبود فضاهای عمومی به معضلی در زندگی اجتماعی و فرهنگی جامعه تبدیل شده است.
به گزارش پایگاه خبری شهر الکترونیک، جمعیت بیشتر و بیشتر می شود، ساختمان‌ها بلندتر و محله‌ها متراکم‌تر. مدیران شهری می گویند فضاهای عمومی در تهران کم است، مردم ورزشگاه، سینما و کتابخانه می‌خواهند اما در سوی دیگر این داستان و پشت روزمرگی‌های زندگی تهران بزرگ، ساخت و سازهای شهری مسیر دیگری می پیماید.
در دهه‌های گذشته کارشناسان شهری از روند رو به گسترش ساخت و سازها در تهران و بی توجهی به ضرورت تامین سرانه فضاهای فرهنگی و فراغتی انتقاد و روزهای نه چندان روشنی را برای تهران پیش بینی کردند. پیش بینی‌هایی که حالا بخشی از آنها را در زندگی این روزهای تهران محقق شده است. شهری که با وجود همه برنامه‌هایی که در سال‌های اخیر برای توسعه فضاهای عمومی و فرهنگی آن پیش بینی شده به دلایل متعدد بیش از هر زمان دیگری از نظر امکانات رفاهی و اجتماعی دو پاره می شود.


خانه‌هایی شبیه به مجتمع تفریحی

یک سو مردمانی در آرزوی ساختن یک سوله بحران که به ورزشگاهی موقت در محله شان تبدیل شود و سوی دیگر خانه‌هایی عجیب با امکاناتی منحصر به فرد. شهرسازان از پدیده‌ای خبر می دهند که در ساخت و سازهای تهران تازه نیست اما به طور فزاینده ای رو به گسترش است، خانه هایی که بیش از آنکه شبیه خانه باشند، شبیه مجتمع های تفریحی چند منظوره اند؛ استخر وکارواش، زمین ورزش و باغ پرندگان، سینمای خانگی سیستم های هوشمند پیشرفته ، زمین تنیس و جاده سلامتی دارند و برخی در مناطق مرفه‌تر شهر حتی خدمات بیمارستانی را هم به خانه برده و بیمارستان خانگی برپا کرده‌اند. حتما بسیاری می گویند: دارندگی و برازندگی اما منتقدانی هم هستند که این رویه را نه از منظر دو میزان دارایی افراد و انتخاب های شخصی شان بلکه از منظر تاثیری که بر زندگی اجتماعی شهر می گذارد، مورد انتقاد قرار می دهند.
یکی از آنها مسعود شفیق، است از کارشناسان شهرسازی و یکی از مشاوران عالی طرح تفصیلی تهران. او که بیش از 40 سال است در حوزه های مختلف شهرسازی اعم از تدریس، تحقیق و برنامه ریزی و مشاوره فعالیت می کند، بر این باور است که در تهران از نظر تخصیص فضاهای عمومی بسیار ضعیف عمل شده و از این حیث شهری فقیر محسوب می شود.


نابرابری در توزیع زیرساخت‌ها

به گفته شفیق پایتخت طی دهها سال ساخته شده اما متناسب با هویت، الزامات تاریخی، طبیعی، اجتماعی و اقتصادی شکل نگرفته است؛ به گونه ای که زیر‌ساخت‌ها به‌طور یکسان برای شهروندان فراهم نشده و هر جا که این محدودیت بیشتر بوده، شهروندانی که می توانستند و امکانات مالی لازم برایشان مهیا بوده، با ساخت خانه های بزرگتر، فضاهای عمومی را به نفع خود تصاحب کرده‌اند و از آنجا که برنامه دقیق شهرسازی وجود نداشته و تهران تا همین چند سال پیش بدون طرح توسعه یافته است، ناهمگونی محسوسی در شهرسازی دیده می شود و شهر به نوعی دو پاره شده است.
مشاور عالی طرح تفضیلی تهران معتقد است مجموع همین ساخت و سازهای ناهماهنگ که به صورت سلیقه‌ای و در چندین دهه در تهران صورت گرفته، امکانات عمومی شهر را محدود کرده و رویکرد سلیقه ای در شهرسازی تهران بدون نگرش‌های اجتماعی و اقتصادی بیشترین آسیب را به شهر وارد کرده است. هرچند در طرح تفضیلی متناسب با کاربری‌های مختلف فضاهای عمومی پیش بینی شده اما ایجاد این زیرساخت‌ها مستلزم هزینه و زمان زیادی خواهد بود. نکته ای که سعید سادات نیا،مدیر جامعه معماران ایران و نایب رییس انجمن صنفی مهندسان مشاور از بعد دیگری به آن نگاه می کند.


محدودیت زندگی در بیرون خانه

او با اشاره به تجربه جهانی در سبک جدید شهرسازی و توسعه امکانات عمومی می گوید: در حال حاضر در کلانشهرها به ویژه در کشورهای توسعه یافته بیشتر افراد ثروتمند جامعه در آپارتمان های کوچک و متوسط از نظر متراژ زندگی می کنند و در مواردی بسیار محدود خانه های شخصی به انواع ابزار و لوازم تفریحی ورزشی مجهز هستند؛ چرا که دیدگاه کلی در شهرسازی این کشورها این است که با پیش بینی فضاهای عمومی در نقاط مختلف شهر زندگی را در محیط شهری گسترش بیشتری بدهند و عملا می بینیم که زندگی شهروندان در این کشورها در بیرون خانه گسترده تر از داخل خانه است.

سادات نیا می افزاید: توسعه زندگی در بیرون خانه در راستای گسترش حقوق شهروندی بوده و یکی از پایه های شهر مدرن پاسخگویی به نیازهای عمومی شهروندان است که با تخصیص مناسب فضاهای عمومی این مهم برآورده می شود. به عنوان نمونه در این کشورها پیاده روهای استاندارد ساخته می شود که ضمن این که بخشی از سفرهای مردم را پوشش می دهد، زمینه های تعامل اجتماعی را نیز فراهم می سازد یا باشگاههای تفریحی و ورزشی متناسب با تراکم جمعیتی و بافت منطقه ایجاد شده که شهروندان برای ورزش و تفریح به این اماکن می روند. در حالی که در تهران برعکس آن اتفاق افتاده است.
از دیدگاه کارشناسان ساخت بناهایی که همه امکانات خدماتی و تفریحی در آنها گنجانده شده است ، مشکل جدی در شهر تهران است. آنها توصیه می‌کنند برنامه ریزان شهری در تهران از ادامه روند شهرسازی تک بعدی جلوگیری کنند.
مدیر جامعه معماران ایران با تاکید بر این نکته که زندگی در تهران درونی تر شده است، سخن خود را این گونه ادامه می دهد که با توجه به محدود بودن فضاهای عمومی و نبود دسترسی راحت همه شهروندان به خدمات عمومی ، بسیاری به ویژه در شمال شهر به ساخت خانه‌های بزرگتر با امکانات تفریحی ورزشی روی آورده اند و زندگی به جای اینکه به محیط شهری گسترش پیدا کند در چارچوب خانه‌ها محدود شده که این موضوع با معیارهای شهر مدرن و شهروندمدار در تناقض است.
واقعیت این است که در تهران همه چیز مهیا شده تا شهروندان وقت بیشتری را در خانه‌هایشان بگذرانند و کمتر در فضای عمومی جامعه حضور داشته باشند. حتی در ماه‌های اخیر برنامه های اجتماعی و فرهنگی که در محله‌های مختلف تهران هم برگزار می شد و ساعاتی اهالی محله های دور و نزدیک را در بوستان ها برای برگزاری سامانه های نشاط گرد هم جمع می کرد، مورد انتقاد افراد مختلف قرار گرفت. عده ای این برنامه ها را اقدامی غیر فرهنگی خواندند و عملکرد شهرداری تهران را در این زمینه به چالش کشیدند. در چنین شرایطی است که شهروندان ثروتمندان تهرانی نه تنها برای خانه‌های خود استخر،کارواش، زمین ورزش و باغ پرندگان ساخته و سینمای خانگی راه انداخته اند بلکه در مناطق مرفه شهر تهران حتی خدمات بیمارستانی را هم به خانه برده و بیمارستان خانگی درست کرده اند. بماند که انواع دستگاه‌های ورزشی نیز در این خانه ها دیده می شود.


حل معضل اجتماعی با اخذ عوارض!

در سال های گذشته شورای شهر تهران تصمیم گرفت از خانه هایی که استخرهای سرپوشیده دارد، عوارض بیشتری دریافت و مجموع این عوارض را برای توسعه ورزشگاه ها در محله‌های تهران هزینه کند و به عبارتی سرانه فضاهای ورزشی را افزایش دهد. زمانی که این مصوبه در شورای شهر تهران به تصویب می رسید، مهدی چمران، رییس شورای شهر تهران در پاسخ به انتقاد افرادی که می گفتند هر کسی اختیار خانه اش را دارد و خلاصه همان مثل معروف چهار دیواری، اختیاری، تاکید کرد افرادی که در خانه خودشان از امکانات ورزشی و تفریحی برخوردارند و از استخر سرپوشیده استفاده می کنند، هزینه بیشتری روی دست شهر می گذارند و باید عوارض بیشتری هم بدهند! با شرایط کنونی آیا شورای شهر تهران در سال های آینده از خانه‌هایی که امکانات مختلف را به درون خانه هایشان برده اند هم عوارض بیشتری خواهد گرفت؟ آیا این عوارض مشکلی را حل خواهد کرد؟
از دیدگاه کارشناسان گسترش تداوم این روند در تهران و ساخت بناهایی که همه امکانات خدماتی و تفریحی در آنها گنجانده شده است ، از این رو نگران کننده است که پیوند مردم با جامعه شهری را قطع می کند. امروزه در شهرسازی بعد اجتماعی موضوع برجسته تر بوده و مدیریت شهری در کشورهای مختلف با توسعه امکانات عمومی سعی می کند زندگی را به بیرون خانه و فضاهای عمومی توسعه دهد.
در تعریف شهر پایدار نیز گفته شده توسعه شهری باید به گونه‌ای باشد که کاربری‌های زمین در تمامی سطوح شهری مناسب باشد یعنی شهروندان به خدمات و فضاهای عمومی دسترسی راحت و سریع داشته و امکانات عمومی به طور یکسان برای همگان فراهم باشد، تمامی ساکنان شهر از تأمین نیازهای اساسی‌شان همچون تأمین مسکن، ارتباطات، اوقات فراغت و غذا رضایت داشته باشند و شهر از نظر طبیعی دارای مکان‌هایی با هوای پاک، آب بهداشتی و تمیز، خاک بدون تخریب و بدون آلودگی باشد، و از نظر اقتصادی بتواند فناوری روز را با تحولات صنعتی در حمایت از شغل افراد سازگار کند و از نظر اجتماعی نیز زمینه های تعامل در محیط شهری فراهم شده باشد.