در این مقاله با نگاهی به چالش های بیمه های زندگی در کشور و با اتخاذ رویکرد ترکیبی مرکب از دیدگاه کسب و کاری و دیدگاه نهادگرایانه به بیمه های زندگی تلاش شده است راه حل های اجرایی و کاربردی برای توسعه کسب و کار بیمه های زندگی ارائه گردد. منظور از دیدگاه کسب و کاری این است به بیمه های زندگی در چارچوب فضای کسب و کار معینی طراحی، تولید و عرضه می شوند؛ منظور از دیدگاه نهادگرایانه این است که نهادهای موثر بر بیمه های زندگی مد نظر قرار گرفته می شود.
در این مطالعه ابتدا به مبانی نظری مفاهیم شامل مفهوم و چارچوب کسب و کار، بیمه و بیمه های زندگی، کسب و کار بیمه، توسعه کسب و کار بیمه، نهاد و نهادگرایی پرداخته و همزمان با مباحث نمودارها و تحلیل های مربوط به آنها ارائه شده است.
سپس چارچوب مفهومی توسعه کسب و کار بیمه های زندگی ترسیم گردیده و در این چارچوب در سطح استراتژیک، استراتژی های توسعه کسب و کار بیمه های زندگی و در سطح تاکتیکی، تاکتیک های توسعه کسب و کار بیمه های زندگی ارائه شده است. در این چارچوب با ترکیب چهار استراتژی توسعه کسب و کار بیمه های زندگی و یازده نهاد مربوط به کسب و کار بیمه های زندگی، در مجموع چهل و چهار راه حل توسعه کسب و کار بیمه های زندگی ارائه گردیده است.
در ادامه مقاله راه حل های ترکیبی توسعه کسب و کار بیمه های زندگی تبیین شده است. با عنایت به ارتباط متقابل راه حل ها و نهادها در ادامه بحث چارچوب پیاده سازی راه حل های ترکیبی ترسیم شده است. در نهایت از مباحث مطرح شده یک جمع بندی به عمل آمده و توصیه هایی برای مخاطبان مختلف کسب و کار بیمه های زندگی پیشنهاد شده است.
واژه های کلیدی:
کسب و کار، بیمه، بیمه زندگی، نهاد، نهادگرایی، توسعه کسب و کار، استراتژی، تاکتیک، توسعه کسب و کار بیمه زندگی
مقدمه
بیمه های زندگی در ایران همواره با دو واقعیت مواجه بوده است:
1- تاکید بر اهمیت و ضرورت این نوع بیمه ها از سوی بیمه گران
2- ضریب نفوذ پائین، فرهنگ توسعه نیافته، و آگاهی کم از این نوع بیمه ها در بین بخش ها و اقشار جامعه
شاید این گونه واقعیت ها مسایلی مشابه در مورد اکثر محصولات به ویژه خدماتی از نوع بیمه در جامعه و بازار مصرف کشور ما باشد. در هر صورت مهم این است که بتوان راه کارهایی برای برون رفت از این وضعیت ارائه نمود. همین که صورت مساله برای دست اندرکاران و فعالان بیمه های زندگی حداقل در دو بخش مذکور شناخته شده است، می توان نیمی از مساله را حل شده تلقی نمود. اما حل نیمی از مساله کافی نیست و بایستی راه کارهایی را جست که نیمی دیگر را هم پوشش دهد.
به بهانه عنوان نوزدهمین همایش بیمه و توسعه با عنوان "راه کارهای توسعه بیمه های زندگی: چالش ها و فرصت ها" در پی تنظیم رویکردی مناسب برای ارائه راه کارهای حل مسایل مربوط به بیمه های زندگی بودم که در محورهای این همایش با مقوله هایی مانند ارتقاء فرهنگ تقاضا، افزایش سهم در سبد هزینه خانوار، نقش در ارتقاء تولید ملی، بررسی کاستیها و مشکلات، روشهای نوین بازاریابی، فرهنگ مشتری مداری، راهکارهای توسعه شبکه، اخلاق حرفهای، نقش نهادهای نظارتی، و ... روبرو شدم. با توجه به چنین گستره ای از موضوعات مربوط به توسعه بیمه های زندگی بر آن شدم تا رویکرد ترکیبی مرکب از دیدگاه کسب و کاری و دیدگاه نهادی را بدین منظور برگزینم.
بر اساس دیدگاه کسب و کاری، بیمه های زندگی از طریق کسب و کارهایی با ابعاد داخلی و خارجی و در قالب فضای کسب و کار بیمه های زندگی طراحی، تولید و عرضه می شوند. این فضای کسب و کار فعالان این نوع بیمه ها شامل نهادهای ناظر، شرکت های بیمه، شعب، کارگزاران، نمایندگان بیمه و سایر ارکان را در بر می گیرد. بر مبنای دیدگاه نهادی کسب و کار بیمه های زندگی متاثر از نهادهای گوناگونه مانند خانواده، آموزش، رسانه، مذهب، قانون، صنت و غیره می باشد.
در این مطالعه به دنبال یافتن راه حل های توسعه کسب و کار بیمه های زندگی مبتنی بر نهادها هستیم.
امید است این مقاله به سهم خود نقش موثری در راستای بررسی و حل چالش های بیمه های زندگی ایفا نماید.
مبانی نظری
مفهوم کسب و کار
تا کنون تعاريف متفاوتي از کسب و کار ارائه شده است. از جمله این تعاریف می توان به موارد زیر اشاره نمود:
- خريد و فروش و تجارت؛
- فعاليت پول در آوردن و تجارتي که از آن پول حاصل شود؛
- فعاليتهاي توليد و خريد کالاها و خدمات با هدف فروش آنها به منظور کسب سود؛
- هر نوع کسب و کاري که در آن خدمات يا کارهايي که ديگر افراد جامعه به آن نياز دارند و مايل به خريد آن هستند و توان پرداخت بهاي آن را دارند، توليد، توزيع و عرضه شود؛
- هر نوع تبادل تکراري و تجديد شونده ي خريد و فروش؛
- يک نوع کاسبي مي داند که طي آن کالاها يا خدمات براي فروش در بازار توليد و توزيع مي شوند.
با بررسی تعاریف مذکور و سایر تعاریف مشابه می توان گفت کسب و کار شامل کار تولید، خريد، فروش و عرضه کالاها و خدمات برای کسب سود می باشد. با وجود این تعاریف به نظر می رسد لازم است تعریف جامع تری از این مفهوم ارائه شود.
به زعم مولفین می توان تعریف جامع زیر را برای کسب و کار ارائه نمود: "کسب و کار شامل مجموعه ای نظام مند از فعالیت ها است که در قالب فرایندهای کاری معینی در چارچوب یک ساختار یا سازمان معینی با استفاده از منابع و قابلیت های مشخصی در بستر محیطی معینی مدیریت می شوند تا به اهداف مشخصی (اغلب اقتصادی) دست یابند".
بر مبنای این تعریف،
- فعالیت های کسب و کار می تواند اعم از فعالیت های اصلی و پشتیبانی مانند تولید، توزیع، خرید، فروش، معامله، مبادله، و غیره باشد.
- فرایندهای کسب و کار شامل مراحل انجام فعالیت ها و روابط بین این فعالیت ها در قالب یک نظام یکپارچه مانند فرایندهای تامین، طراحی، تولید، توزیع، بازاریابی، مدیریت منابع انسانی، فناوری اطلاعات و غیره می باشد.
- ساختار یا سازمان کسب و کار شامل مسئولیت ها، واحدها، مسئولین، و روابط بین آنها در قالب فرایندها و در چارچوب سطح بندی و نظام سازمانی می باشد. همچنین محیط درونی کسب و کار شامل فرهنگ و جو سازمانی، گروه ها، روابط غیر رسمی، ارزش ها و باورهای داخلی است.
- منابع کسب و کار شامل منابع انسانی، مالی، مادی، و غیره می باشد.
- قابلیت های کسب و کار یعنی توانایی استفاده از منابع برای انجام فعالیت ها می باشد، مثل قابلیت های طراحی محصول، مشتری مداری، و غیره می باشد.
- اهداف کسب و کار شامل اهداف کلان و خرد؛ و مالی و غیر مالی است که در نتیجه فعالیت های کسب و کار حاصل می شوند مانند اهداف سهم بازار، سودآوری، رضایت مندی مشتری، توسعه برند و غیره.
- مدیریت کسب و کار شامل کلیه مسئولیت های مربوط به طراحی، راه اندازی، اداره، و توسعه امور در سطوح راهبردی، تاکتیکی، و عملیاتی و در حوزه های مختلف اداری، مالی، اطلاعاتی، ارتباطی، فنی، و غیره می باشد.
- بستر محیطی کسب و کار شامل محیط بیرونی و درونی است که فعالیت ها در چارچوب آنها انجام می شوند. محیط بیرونی کسب و کار شامل محیط کلان (سیاسی، اقتصادی، اجتماعی-فرهنگی، و تکنولوژیکی) و محیط خرد (تامین کنندگان، رقبا، مشتریان، واسطه ها، و نهادها و موسسات) است.
چارچوب کسب و کار
منظور از چارچوب کسب و کار، مجموعه عوامل، عناصر و روابط بین آنهاست که در یک بستر محیطی ترسیم می شود و کسب و کار های مربوط به یک صنعت در قالب آن چارچوب فعالیت می نمایند. چارچوب کسب و کار در نگاره (1) نشان داده شده است.
نگاره (1) چارچوب کسب و کار
بر اساس تعریف و چارچوب ارائه شده از کسب و کار، می توان گفت راه اندازی، اداره، توسعه و حتی انحلال یک کسب و کار در گرو توجه همزمان به دو حوزه داخل و محیط کسب و کار می باشد. بدین معنی که از یک طرف مسایل داخلی کسب و کار شامل فعالیتها، فرایندها، ساختارها، منابع، قابلیت ها، اهداف، و روش مدیریت، و از طرف دیگر مسایل خارجی کسب و کار در سطح محیط کلان بین المللی و ملی و محیط خرد یا صنعت آن کسب و کار مد نظر قرار گرفته شود و بر این مبنا راه کارهای توسعه کسب و کار طراحی و ارائه گردد. بنابراین موفقیت هر کسب و کاری در گرو ساماندهی مناسب موارد مذکور می باشد.
با این وجود بایستی توجه داشت که هر فعالیت کسب و کار به خاطر سر و کار داشتن با عوامل و متغیرهای مختلف همواره توام با ریسک می باشد و میزان ریسک پذیری و مدیریت ریسک هم از مقوله هایی است که در اداره بهتر کسب و کار بایستی مورد توجه قرار گیرد.
بیمه و بیمه های زندگی
خطر پیشینه ای به قدمت تاریخ بشر دارد و همواره موجب دلمشغولی انسان بوده است. با توسعه جوامع بشری و حجم سرمایه، میزان درگیری انسان با خطر و ریسک افزایش یافت. با ریسک به روشهای مختلفی می توان برخورد نمود. بیمه یکی از روشهای موثر مقابله با ریسک است که به واسطه آن ریسک به بیمه گر منتقل می شود.
بر اساس قرارداد فی مابین بیمه گر و بیمه گذار مقوله بیمه عینیت پیدا می کند.
بیمه نقش اساسی در جبران آثار مالی ناشی از تحقق خطر بیمه شده برای آحاد جامعه دارد. خدمتی که بیمه به جامعه ارائه می کند، می توان به هفت گروه زیر تقسیم کرد: (1) تامین کننده امنیت مالی برای فعالیتهای بازرگانی، (2) کارایی بازرگانان را افزایش می دهد، (3) کمک موثری در توزیع نسبی هزینه هاست، (4) سبب افزایش اعتبار بیمه گذار می شود، (5) یک نوع پس انداز تلقی می شود، (6) یعنی تامین سرمایه برای درآمده بالقوه آینده، و (7) اجتماع از بیمه منتفع می شود.
بیمه نقش اسکلت را برای سیستم مدیریت ریسک کشور ایفا می کند و امنیت مالی را تضمین نموده و به عنوان جزء مهمی در زنجیره واسطه گری مالی و منبعی آماده برای سرمایه بلندمدت پروژه های زیرساختی عمل می کند. نقش بیمه در رشد و توسعه اقتصاد کشور غیر قابل انکار است. بیمه اثر ریسک را کاهش داده و با پوشش ریسک فعالیتهای کارآفرینان نقش مثبتی در رشد و توسعه بازی می کند.
به طور کلی بیمه در دو زمینه کلی زیر مورد استفاده قرار می گیرد:
- بیمه های اجتماعی(اجباری): همان بیمه های ناشی از قانون می باشند مانند بیمه کارگران و تامین اجتماعی
- بیمه های بازرگانی(اختیاری): بیمه گذار به میل خود و آزادانه آن را انتخاب می کند که انواع آن شامل بیمه های اشیا، مسئولیت، زیان پول، و اشخاص می باشد.
در بین انواع خدمات بیمه های بازرگانی، بیمه های زندگی (یا عمر) یکی از مهمترین آنهاست که با توجه به پتانسیل بالای بازار و ضریب نفوذ پائین آن اخیرا توجه ویژه بیمه گران را به خود جلب کرده است.
بیمه های زندگی نخستین بار هنگامی پدید آمد که سربازان رومی قسمتی از دستمزد خود را درصندوقی جمع آوری کردند تا چنانچه در جنگ کشته شدند، آن پول به خانواده هایشان پرداخت شود.
بیمه زندگی قراردادی دو طرفه است که به موجب آن یکی از طرفین تعهد می کند که در ازای دریافت وجه یا وجوهی از طرف دیگر سرمایه ای را یکجا یا به اقساط در صورت زندگی یا فوت شخصی معین بپردازد . فوت شخص یا حیات شخص در یک زمان معین ، خطری است که در این نوع بیمه تضمین می شود.بنابراین موضوع تعهد بیمه گر شخص بیمه شده است. میزان تعهد بیمه گر ، یعنی مبلغ بیمه شده ، ارتباطی با غرامت ناشی از بروز واقعه بیمه شده ندارد و به پیشنهاد بیمه گزار تعیین می شود.
بیمه های زندگی را می توان به 3 گروه متمایز تقسیم نمود:
- بیمه های حیات: پرداخت بیمه گر موکول به منقضی شدن مدت بیمه شده است. به این نوع بیمه، بیمه سرمایه نیز گفته می شود. در صورت زنده ماندن بیمه شده در پایان مدت بیمه، سرمایه به وی پرداخت می شود.
- بیمه های فوت: پرداخت بیمه گر منحصراً در صورت فوت بیمه شده در طول مدت بیمه انجام خواهد شد.
- بیمه های مختلط: از ترکیب بیمه های فوت و حیات تشکیل یافته است.
در حال حاضر انواع بیمه های عمر (زندگی) طبق ماده 2 آیین نامه 13 شورای عالی بیمه به سه دسته کلی زیر مي باشند:
- بیمه های خطر فوت ساده زمانی ( با سرمایه صعودی، ثابت، نزولی)
- بیمه های تمام عمر ( با حق بیمه دائم، با حق بیمه محدود، با حق بیمه یکجا)
- بیمه های مختلط خطر فوت و به شرط حیات ( پس اندازی ، مستمری )
به طور کلی برای بیمه های زندگي (عمر) از نظر فردی و اجتماعی منافع زیر را می توان بر شمرد:
- افزایش پس اندازها و امکان توسعه سرمایه گذاری ها در سطح ملی و منطقه ای
- تامین هزینه ها و خطرات ناشی از فوت بیمه گزار شامل هزینه فوت بیمه گزار، مستمری برای خانواده بیمه گذار، اقساط وام، هزینه تحصیلات عالیه و ....
- تامین مستمری بازنشستگی؛ تامین خطر از کار افتادگی؛ پس انداز مطمئن
- مزایای مالیاتی بیمه عمر شامل بخشودگی مالیاتی حق بیمه عمر، معافیت سرمایه بیمه عمر از مالیات بر درآمد ، تعلق نگرفتن مالیات بر ارث به سرمایه بیمه عمر
هر چند بیمه نقش مهمی در تعدیل و مدیریت ریسک کسب و کار ها ایفا می کند، اما بایستی توجه داشت که بیمه خود نیز به عنوان یک کسب و کار و صنعت شناخته می شود که فعالان متعدد و متنوعی در حوزه های مختلف آن مشغول به فعالیت می باشند. به منظور شناخت بیشتر، در ادامه به تبیین کسب و کار بیمه با تاکید بر بیمه های زندگی خواهیم پرداخت.
کسب و کار بیمه (با تاکید بر بیمه های زندگی)
با توجه به تعریف و چارچوبی که در بخش های قبلی از کسب و کار ارائه گردید و نیز با توجه به ماهیت بیمه و بیمه های زندگی، می توان کسب و کار بیمه (با تاکید بر بیمه های زندگی) را به شرح زیر تبیین نمود:
کسب و کار(بنگاه) بیمه های زندگی
منظور از کسب و کار بیمه های زندگی در واقع شرکت های بیمه فعال در زمینه طراحی، تولید، توزیع، بازاریابی، فروش و پرداخت خسارت انواع بیمه های زندگی در کشور فعالیت دارند. البته با توجه به اینکه در حال حاضر در صنعت بیمه کشور، شرکت بیمه تخصصی فعال در زمینه بیمه های زندگی وجود ندارد، کلیه شرکت های بیمه که به نوعی در عرضه بیمه های زندگی و خدمات مربوط به آنها فعالیت دارند را می توان در زمره کسب و کار یا بنگاه های فعال در زمینه بیمه های زندگی به شمار آورد.
بر مبنای تعریفی که از مفهوم کسب و کار ارائه شده است، ابعاد کسب و کار بیمه های زندگی را می توان به شرح زیر توصیف نمود:
ç فعالیت های کسب و کار بیمه های زندگی: فعالیت های اخذ مجوز ارائه خدمات بیمه های زندگی، تهیه بیمه نامه های زندگی، تبلیغات و اطلاع رسانی بیمه های زندگی، توزیع و فروش بیمه های زندگی، پاسخگویی به سوالات و در خواست های مشتریان و بیمه گذاران، پرداخت خسارت بیمه های زندگی و ....
ç فرایندهای کسب و کار بیمه های زندگی: فرایندهای راه اندازی و تاسیس بنگاه ارائه خدمات بیمه های زندگی، بررسی بازار بیمه های زندگی، طراحی خدمات بیمه های زندگی، جذب و توسعه نیروی انسانی شرکت، جذب نمایندگی فروش بیمه های زندگی، ارزیابی و پرداخت خسارت بیمه های زندگی و ....
ç منابع کسب و کار بیمه های زندگی: منابع انسانی و غیر انسانی؛ مالی و غیر مالی؛ مادی و غیر مادی؛ نرم افزاری و سخت افزاری؛ فیزیکی و غیر فیزیکی؛ و ....
ç قابلیت های کسب و کار بیمه های زندگی: قابلیت های مدیریتی، کارشناسی، فنی، اداری، نیروی انسانی، مالی، بازاریابی، فروش، ارتباط با مشتری، برند و جایگاه اجتماعی، و ....
ç اهداف کسب و کار بیمه های زندگی: اهداف کلان و عملیاتی؛ بلندمدت و کوتاه مدت؛ اقتصادی و غیر اقتصادی؛ اهداف مربوط به سهم بازار، رضایت مشتری، رویارویی با رقبا، وجهه اجتماعی و .....
ç ساختار و سازمان کسب و کار بیمه های زندگی: حوزه های کاری بیمه های زندگی و غیر زندگی، لایه های مدیریتی، واحدها، پست ها، مشاغل، سلسله مراتب، چارت و تشکیلات، روابط داخلی و بیرونی و ...
ç مدیریت کسب و کار بیمه های زندگی: ترکیب و تعداد تیم مدیریتی عالی، میانی و عملیاتی، وظایف و توانمندی های تیم های مدیریتی، عملکرد تیم های مدیریتی، و ....
محیط خرد (صنعت) کسب و کار بیمه های زندگی
ç تامین کنندگان و واسطه های تامین منابع کسب و کار بیمه های زندگی: مراکز آموزشی، دانشگاه ها و موسسات عالی؛ تامین کنندگان نیروی انسانی، منابع مالی، خدمات آموزشی، مشاوره و پژوهشی، منابع سخت افزاری و نرم افزاری و .....
ç رقبای کسب و کار بیمه های زندگی: رقبای بیمه ای شامل سایر کسب و کارها، کارگزاران و نمایندگان فعال در زمینه بیمه های زندگی؛ سایر خدمات بیمه (بیمه های غیر زندگی)؛ خدمات رقیب غیر بیمه ای (سرمایه گذاری در بانک، بورس، مسکن، طلا، ارز و ...)
ç واسطه های توزیع بیمه های زندگی: کارگزاران رسمی بیمه؛ نمایندگان حقیقی بیمه؛ نمایندگان حقوقی بیمه (شرکت های خدمات بیمه)؛ بازاریابان بیمه؛ و ... فعال در زمینه بیمه های زندگی
ç مشتریان (خریداران) بیمه های زندگی: بیمه گذاران و بیمه شدگان فردی و سازمانی بیمه های زندگی
ç موسسات و سازمان های موثر بر کسب و کار بیمه های زندگی: بیمه مرکزی جمهوری اسلامی ایران؛ بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران؛ وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی؛ وزارت امور اقتصادی و دارایی؛ سازمان بورس و اوراق بهادار؛ بانک ها و موسسات مالی و اعتباری؛ قوه قضائیه؛ وزارت دادگستری؛ مجلس شورای اسلامی؛ و ....
ç اتحادیه ها، تشکل ها و انجمن های کارگری و صنفی کسب و کار بیمه های زندگی: سندیکای بیمه گران ایران؛ کانون انجمن های صنفی نمایندگان بیمه شرکت های بیمه؛ انجمن صنفی نمایندگان شرکت های بیمه؛ انجمن صنفی-کارفرمایی کارگزاران رسمی بیمه؛ انجمن شرکتهای نمایندگی خدمات صنعت بیمه کشور؛ انجمن ارزیابان خسارت بیمه؛ و ....
ç رسانه ها و تحلیل گران کسب و کار بیمه های زندگی: برنامه های تلویزیونی و رادیویی؛ وب سایت ها و وبلاگ های عمومی -تخصصی، خبری-تحلیلی (سازمانی و فردی)؛ شخصیت ها، صاحب نظران، متخصصان، کارشناسان، اساتید، منتقدان، تحلیل گران؛ روزنامه ها، مجلات، نشریات؛ کنفرانس ها، همایش ها و سمینارها؛ مقالات، کتب، گزارشات، تحقیق ها و پژوهش ها؛ و ....
ç عموم مردم مرتبط با کسب و کار بیمه های زندگی: باورها و دیدگاه های فردی، خانوادگی، گروهی، اجتماعی در مورد بیمه های زندگی
علاقه مندی ها (Bookmarks)