دستگاه عصبي

[آراگل]

دستگاه عصبي كه وظيفه كنترل، ارتباط، هماهنگي اندام هاي مختلف بدن را به عهده دارد، شامل شبكه اي از سلولها عصبي به نام نورون است كه با يكديگر ارتباط متقابل دارند. شبكه هاي نورون ها بطور پيوسته اطلاعاتي را درباره شرايط داخلي و شرايط محيطي جمع آوري و هماهنگ كرده، آن ها را تفسير مي كند. دستگاه عصبي بدن شما دو بخش اصلي دارد:

دستگاه عصبي مركزي:
اجتماعي از نورون ها بصورت مغز و نخاع، كه مراكز كنترل اعمال ارادي و غيرارادي بدن هستند. اين دستگاه ، اطلاعات دريافت شده ازمحيط بيرون و درون بدن راتفسير مي كند و به آنها پاسخ مي دهد.
دستگاه عصبي محيطي :
اعصابي كه از مغز و نخاع منشعب شده است و ارتباط آن ها را با بخش هاي مختلف بدن برقرار مي كند.




مغز

مغز مهمترین بخش دستگاه عصبي مركزي است و در انسان از بخشهای مختلفی مانندمخ، تالاموس، هيپوتالاموس، پل مغزی، بطنهای مغز، ساقه مغز، بادامه مغزتشكيل شده است.
مغز در داخل استخوان جمجمه و نخاع در داخل ستون فقرات جای گرفته‌ است. سه پرده که در مجموع مننژ نامیده می‌شوند، مغز و نخاع را از اطراف محافظت می‌کنند.

پرده داخلی : پرده داخلی چسبیده به مغز و نخاع بوده و کار تغذیه بافت عصبی را انجام می‌دهد.
پرده میانی : پرده میانی عنکبوتیه نام دارد که به پرده خارجی چسبیده و از پرده داخلی کم و بیش فاصله دارد.
پرده خارجی : از بافت پیوندی محکم تشکیل شده و به استخوانهای محافظ چسبیده است.


در فاصله بین عنکبوتیه و پرده داخلی مایع شفافی قرار گرفته است که از ترشحات رگهای خونی است. این مایع را مایع مغزی-نخاعی می‌گویند و کار آن محافظت از بافت عصبی است.

مخ


مخ بزرگترین قسمت مغز است و دارای دو نیمکره است که توسط رشته‌های عصبی محکم و سفید رنگی بهم متصلند و ارتباط دو نیمکره نیز از طریق همین رشته‌های عصبی صورت می‌گیرد. قسمت سطحی مخ ، خاکستری رنگ است و قشر مخ نامیده می‌شود. قشر مخ در انسان به علت وسعت زیاد خود و جای گرفتن در فضای محدود حالت چین خورده دارد. در زیر قشر مخ ماده سفید رنگی وجو دارد که از اجتماع رشته‌های عصبی میلین دار تشکیل شده است و این رشته همان دنباله‌های نورونهایی هستند که در قشر خاکستری با سایر قسمتهای دستگاه عصبی قرار دارند.

علاوه بر قشر مخ چند هسته خاکستری در بخش سفید آن وجود دارد که مهمترین آنها غده تالاموس و غده هیپوتالاموس است. هر قسمت از قشر خاکستری کار ویژه‌ای انجام می‌دهد. مراکز مربوط به دریافت و تفسیر اطلاعات رسیده از اندامهای حسی مختلف مانند چشم و گوش و پوست در این قسمت است. قسمتی از قشر خاکستری مرکز حرکات ارادی است. مخ مرکز احساسات ، فکر کردن و حافظه است. نیمکره چپ مخ حرکات طرف راست و نیمکره چپ بدن حرکات طرف راست بدن را کنترل می‌کنند. هر نیمکره کارهای ویژه‌ای را نیز انجام می‌دهد.

نیمکره چپ در زبان آموزی ، یادگیری ، تفکر ریاضی و منطق ، تخصص دارد. نیمکره راست انجام دادن کارهای ظریف هنری ، موسیقی را کنترل می‌کند. تالاموسها مرکز تقویت پیامهای حسی مانند چشم ، درد و ترس هستند و پیامهای حسی را قبل از اینکه به قشر مخ برسند تقویت می‌کنند. هیپوتالاموس مرکز تنظیم اعمال مختلفی از جمله گرسنگی ، تشنگی ، خواب و بیداری و دمای بدن است.

مخچه

مخچه قسمتی از مغز است که در پشت و زیر مخ قرار دارد. مخچه دارای دو نیمکره است، اما چین خوردگیهای سطحی آن کم عمق تر و منظم تر است. قسمت سطحی مخچه را ماده خاکستری پوشانده است. مخچه بوسیله دسته تارهای عصبی به بقیه قسمتهای دستگاه عصبی مربوط است. مخچه در کار کنترل فعالیتهای ماهیچه‌ای به مخ کمک می‌کند.

مخچه پیامهای حرکتی را قبل از اینکه به اندامها بروند تقویت می‌کند. در نتیجه حرکات نرمتری از بدن سر می‌زند. حفظ تعادل بدن نیز به عهده مخچه است. برای اینکار چشمها و گوش داخلی وضعیت بدن را به مخچه خبر می‌دهند و مخچه ، ماهیچه‌ها را طوری کنترل می‌کند، که تعادل برقرار بماند. در مجموع کارهایی که مخچه انجام می‌دهد همگی غیر ارادی هستند.

بصل النخاع

بصل‌النخاع پایین ترین مرکز عصبی واقع در استخوان جمجمه است. انتهای بصل‌النخاع به نخاع مربوط است. بیشتر بصل‌النخاع از ماده سفید و رشته اعصابی تشکیل شده است که میان نخاع و مغز قرار دارد. بصل‌النخاع فعالیت اندامهای داخلی بدن مانند قلب ، ششها و اندامهای گوارشی را اداره می‌کند. به همین دلیل یکی از مهمترین اجزای مغز است و آسیب وارده به آن مرگ را به دنبال دارد. مغز 12 جفت عصب دارد. این اعصاب با اندامهای مهمی ارتباط دارند.



سلول هاي عصبي

دستگاه عصبی (Nervous system) از دو نوع سلول تشکیل شده است:

1.سلول عصبی بنام نورون (Neuron) که واحد عملی دستگاه عصبی است.



2.سلول غیر عصبی بنام نوروگلیا (Neuroglia) یا گلیوسیت (Gliocyte) که سلول پشتیبان محسوب می شود.

نورون

نورون یا سلول عصبی، واحد ساختمانی و عملی دستگاه عصبی است. دستگاه عصبی مرکزی دارای بیش از 100 بیلیون نورون می‌باشد. نورون مانند هر دستگاه دیگر در بدن، دارای هسته، سیتوپلاسم و غشا است. هر سلول عصبی، دارای یک بخش مرکزی و درشت به نام جسم سلولی(soma) و تعدادی زوائد سیتوپلاسمی است که شامل آکسون(axon) و دندریت(dendrite) می‌شود.
پيام عصبي در طول نورونها جريان مي يابد و منتقل مي شود. نورون ها با يكديگر و نيز با اندامهاي مختلف بدن در ارتباطند. اين محل ارتباط را سيناپس مي گويند.


آنچه در نگاه اول در ساختمان نورون جلب توجه می‌کند، وجود تعداد زیادی انشعابات سیتوپلاسمی است که به صورت رشته‌هایی از جسم سلولی خارج شده‌اند؛ به طوری که حجم این رشته‌ها از حجم جسم سلولی بسیار زیادتر است. هر یک از این رشته‌ها یک تار عصبی نامیده می‌شود و اجتماع تعدادی تار عصبی که به وسیله غلافی پیوندی پوشیده شده‌اند، یک عصب را می‌سازد. نورون‌ها توانایی تکثیر ندارند و چنانچه یکی از آن‌ها از بین برود، جانشینی نخواهد داشت.

آکسون (Axon): آکسون پیام عصبی را از جسم سلولی خود دور می کند. طول یک آکسون ممکن است کوتاه یا بلند باشد (مثلا می تواند از چند میکرون تا یک متر متغیر باشد). گاهی شاخه یا شاخه هایی از یک آکسون به عنوان شاخه های جانبی (کولترال) خارج می شوند (مثلا در نورون های هرمی قشر مغز).

دندریت (Dendrite): دندریت یا دندریت ها، سیگنال عصبی را به طرف جسم سلولی هدایت می کند .این زوائد اصولا کوتاه هستند ولی گاهی بلند بوده که در این موارد ازلحاظ ساختمانی شبیه آکسون می باشند.

در سيناپس، نورون ها به يكديگر و يا به اندام هاي بدن متصل نمي شوند بلكه فقط اكنون دندريت آن ها در كنار هم يا در كنار اندامها قرار دارد و پيام عصبي بين آنها از دندريت به سمت آكسون ها جريان مي يابد، در جدول زير گوناگوني نورون ها را از نظر عملي مشاهده مي كنيد :

نوع نورون	ويژگي ساختاري	كار
حسي	دندريت بلند، آكسون كوتاه	انتقال پيام عصبي از اندامه هاي حسي و اعضاي داخلي بدن به سمت مراكز عصبي
رابط	دندريت كوتاه، آكسون كوتاه يا بلند	انتقال پيام عصبي در مراكز عصبي و برقراري ارتباط بين نورون هاي حسي و حركتي
حركتي	دندريت كوتاه، آكسون بلند	انتقال پيام عصبي از مراكز عصبي به كليد بخش هاي عمل كننده بدن (مثل غده ها و ماهيچه ها)

اعمال انعكاسي

در بدن ما گاهی اوقات كارهایی صورت می گیرد كه به صورت غیر ارادی، بسیار سریع، بدون تفكر و اغلب جهت حفاظت از بخش های بدن به كار می رود به چنین اعمالی انعكاس گفته می شود.

اعمالی مانند عقب كشیدن دست از جسم داغ، ترشح بزاق با مشاهده غذا، پلك زدن چشم، ریزش اشك در مقابل گرد و غبار وارد شده به آن، عطسه زدن، سرفه كردن، خمیازه یا تغییر قطر مردمك چشم در برابر نور از انعكاس ها هستند.
در یك عمل انعكاسی، دست كم یك محرك، یك عصب حسی و یك مركز عصبی، یك عصب حركتی و یك اندام عمل كنند، دخالت دارند.


مسیری را كه جریان عصبی در هر انعكاس طی می كند قوس انعكاس (كمان بازتاب) می گویند.
نخاع، مركز بسیاری از اعمال انعكاسی است و گروهی از انعكاس ها توسط مغز كنترل می شوند.

مثلا پرش زانو، جمع كردن دست ها انعكاس نخاعی است.
عمل بلع، استفراغ و مكیدن شیر (نوزادان) عمل انعكاسی پیچیده ی مغزی است.

نوعی از انعكاس ها كه توسط قشر مغز كنترل می شوند اكتسابی هستند و به آن ها انعكاس های شرطی می گویند.
در این نوع انعكاس ها نوعی یادگیری وجود دارد. بسیاری از انعكاس های شرطی كم كم به صورت یك عادت روزمره مبدل می شوند.

گردآوري و تنظيم: آراگل