آزمایش تجزیه منی

[ساناز فرهیدوش]

وقتی زوجی با شکایت ناباروری به پیش ما مراجعه می کند، بررسی معمولا با زوج مرد شروع می شود چون هم ساده و کم عارضه است و هم این که کم هزینه می باشد. در شروع بررسی مرد، پس از معاینه و اخذ شرح حال نیاز به بررسی های پاراکلینیکی است. معاینه و اخذ شرح حال به ما کمک می کند که چه بررسی هایی انجام شوند. بررسی با آزمایش تجزیه منی شروع می شود (شکل 1). این آزمایش اگر بدرستی انجام نشود و بدرستی تفسیر نشود، سبب خطا شده و در نتیجه پزشک و بیمار به بیراهه خواهند رفت. در آزمایش تجزیه منی کیفیت و کمیت مایع منی و اسپرم مرد مورد بررسی قرار می گیرند. این آزمایش را به اشتباه عامه مردم آزمایش اسپرم می گویند. برای این که نتیجه آزمایش تجزیه منی دقیق باشد رعایت نکاتی چند لازم است:
روش تهیه نمونه
نمونه را می توان هم در آزمایشگاه تهیه کرد و هم در منزل. برای این کار آزمایشگاه ظرفی را در اختیار بیمار قرار می دهد. اگر نمونه در منزل تهیه می شود، باید فاصله طوری باشد که حداکثر ظرف 30 دقیقه نمونه به آزمایشگاه رسانده شود، و مطمئن شویم که آزمایشگاه ظرف 30 دقیقه بعدی، آزمایش تجزیه منی را انجام خواهد داد. چون اگر منی تا یک ساعت پس از جمع آوری آزمایش نشود، پاسخ اشتباه خواهد بود. هر قدر نمونه زودتر آزمایش شود، نتیجه دقیق تر است. در آزمایشگاههائی که شلوغ هستند، گاهی نمونه به یک گوشه ای انداخته شده و پس از یک ساعت آزمایش می شود.
در آزمایش تجزیه منی موارد زیر بررسی می شوند:
• مایع منی هنگام انزال به شکل لخته است باید زمان آب شدن لخته و کیفیت آن بررسی شود.
• میزان قند و pH مایع منی
• میزان غلظت (ویسکوزیته) مایع منی
• تعداد اسپرم در یک میلی لیتر مایع منی
• کیفیت حرکت اسپرم ها
• تعداد اسپرم های با شکل طبیعی
• حجم مایع منی
• تعداد اسپرم های زنده
• تعداد گلبول های سفید
چگونه برای تست خودتان را آماده کنید؟
باید 3 روز قبل از انجام آزمایش تجزیه منی شما انزال نداشته باشید. کمتر و بیشتر از آن سبب اختلال در جواب آزمایش می شود. مطلب مهم تفسیر نتیجه آزمایش تجزیه منی است. برای اظهارنظر در مورد طبیعی یا غیرطبیعی بودن هر یک از پارامترهای آزمایش تجزیه منی، از معیارهای سازمان بهداشت جهانی استفاده می شود. سازمان بهداشت جهانی در سال های 1992، 1999 و 2010 تعاریفی را برای یک آزمایش تجزیه منی طبیعی قائل شده است. تعاریف سال 2010 با دو تعریف قبلی تفاوت های عمده ای دارد.
طبق معیارهای سازمان بهداشت جهانی در سال 2010، یک آزمایش تجزیه منی طبیعی باید دارای خصوصیات زیر باشد:
• حداقل حجم آن 5/1 میلی لیتر باشد.
• ظرف 60 دقیقه پس از انزال از حالت انعقادی خارج شود.
• pH آن مساوی یا بیش از 2/7 باشد.
• تعداد اسپرم ها مساوی یا بیش از 15 میلیون در میلی لیتر باشد.
• تعداد کل اسپرم ها بیش از 39 میلیون در یک بار انزال باشد.
• ظرف 60 دقیقه پس از انزال 40 درصد اسپرم ها حرکت داشته باشند.
• حداقل 32 درصد اسپرم ها حرکت سریع رو به جلو داشته باشند.
• 58 درصد اسپرم ها زنده باشند.
• بیش از 4 درصد اسپرم ها طبق معیار کروگر (Kruger) شکل طبیعی داشته باشند.
• تعداد گلبول های سفید در مایع منی کمتر از یک میلیون در یک میلی لیتر باشد.
در تعریف جدید برای شکل طبیعی اسپرم از معیار کروگر استفاده می کنند ولی بنده تا آن جایی که اطلاع دارم هنوز آزمایشگاهی را در داخل کشور ندیده ام که شکل طبیعی اسپرم را بر حسب معیارهای کروگر گزارش کند. این کار نیاز به آموزش دقیق دارد؛ علاوه از آن آزمایش تجزیه منی به 2 روش انجام می شود، یکی روش دستی است که در آن تکنسین آزمایشگاه و یا فرد دیگری آزمایش تجزیه منی را انجام می دهد، این روش توام با خطا است چون فردی که این کار را انجام می دهد مشاهدات خود را گزارش می کند و اگر وی خبره نبوده و آموزش کافی ندیده باشد، احتمال خطا زیاد است ولی اخیرا آزمایش تجزیه منی توسط کامپیوتر و با نرم افزار بخصوصی انجام می شود که در آن دیگر خطای انسانی وجود ندارد.
برخلاف تصور عامه مردم تنها تعداد اسپرم به هیچ وجه بیان گر چگونگی باروری یک مرد نمی باشد. اگر مردی 100 میلیون اسپرم فاقد حرکت داشته باشد، نابارور خواهد بود. در حقیقت کیفیت حرکت اسپرم و تعداد اسپرم های با شکل طبیعی از تعداد مطلق اسپرم ها اهمیت بیشتری دارند. یک مرد ممکن است فقط در تعداد اسپرم ها مشکل داشته باشد (شکل 2) و یا اینکه هم در تعداد اسپرم، هم در حرکت اسپرم (شکل 3) و هم در شکل طبیعی اسپرم (شکل 4) مشکل داشته باشد؛ بنابراین مردان نابارور از نظر اختلال در آزمایش تجزیه منی دارای یک طیف وسیعی هستند و مشکل می تواند از خیلی اندک تا بسیار شدید متغیر باشد. از روی نتیجه آزمایش تجزیه منی است که ما می توانیم قضاوت کنیم که شانس یک مرد در بچه دارشدن چقدر است که در اصطلاح به آن پیش آگهی گفته می شود.
موارد استفاده آزمایش تجزیه منی در پزشکی معمولا 3 مورد زیر است:
• بررسی زوج مرد یک زوج نابارور
• پس از انجام وازکتومی (بستن لوله های منی برای جلوگیری از حاملگی) جهت اطمینان از این که تعداد اسپرمها صفر شده باشند.
• پس از انجام عمل جراحی برگرداندن وازکتومی (باز کردن لوله های منی بسته شده) برای پی بردن به نتیجه عمل جراحی.
نتیجه آزمایش تجزیه منی بسیار متغیر است، در نتیجه برای قضاوت در مورد چگونگی باروری یک مرد حداقل دو نوبت آزمایش تجزیه منی به فاصله 4 هفته لازم است.
موارد زیر نتیجه آزمایش تجزیه منی را می توانند تحت تاثیر قرار دهند:
• مصرف بعضی از داروها مثل سایمتیدین، سولفا سالازین و نیتروفورانتوئین
• مصرف الکل، ماری جوانا، کافئین، کوکائین و کشیدن سیگار
• هوای بسیار سرد که سبب شود نمونه منی به سرعت سرد شود. باید نمونه تهیه شده دور از نور آفتاب باشد و در دمای درجه حرارت بدن (37 درجه سانتیگراد) نگهداری شود. گرم شدن و یا سرد شدن مایع منی در نتیجه آن تاثیر می گذارد.
• نمونه منی ناکامل باشد.
• بیمار بیش از یک هفته قبل از آزمایش نزدیکی نداشته باشد.