به بهانه مرگ ملکه فوزیه؛ هشت ملکه غمگین صد سال اخیر ایران

[H37]

ملکه فوزیه همسر محمد رضا شاه پهلوی و خواهر ملک فاروق پادشاه مصر روز سه شنبه 11 تیر 1392 در سن 91 سالگی درگذشت.
در نوشتار امروز به حکایت دردناک هشت ملکه صده اخیر ایران خواهیم پرداخت بی آنکه قضاوتی در خصوص اقدامات شوهران تاجدارشان داشته باشیم.
ارزیابی خوب و بد این تاج برسران، حواله ترازوی دقیق وجدان تاریخ باشد.

*ملکه جهان؛ همسر محمد علی شاه قاجار
ملکه جهان فرزند کامران میرزا و نوه ناصرالدین شاه و همسر محمدعلی شاه و ملکه ایران بود.
او در ۲ شعبان ۱۳۱۰ به عقد محمدعلی میرزا فرزند مظفرالدین میرزا ولیعهد درآمد.
وی در سال ۱۹۴۷ میلادی (۱۳۲۶ شمسی) هفده سال پس از مرگ پسرش احمدشاه درگذشت. زندگی وی دربار همزمان شد با قیام مشروطیت و عزل محمدعلی شاه از سلطنت.
به این ترتیب او بخش بزرگی از زندگیش را در تبعید همراه با محمدعلی شاه در کشورهای روسیه، عثمانی، ایتالیا و فرانسه گذراند.
ملکه جهان که بعد از به سلطنت رسیدن محمدعلی شاه، به نام ملکه جهان نامگذاری شد پنج فرزند آورد که به ترتیب عبارت بودند از احمد میرزا، محمدحسن میرزا، محمود میرزا، عبدالمجید میرزا و فاطمه خانم.
احمد میرزا در سن 32 سالگی و محمد حسن میرزا در 42 سالگی درگذشتند و داغ بزرگی بر دل مادر گذاشتند.

*ملکه بدرالملوک والا؛ همسر اول احمد شاه قاجار
احمدشاه در سن ۱۷سالگی با "بدرالملوک والا" دختر ظهیرالسلطان والا نوادهٔ عباس‌میرزا، ازدواج کرد.
حاصل این ازدواج دختر بزرگ احمدشاه، ایراندخت بود.
گفته می‌شود بدرالملوک بسیار زیبا بود و احمدشاه به او علاقهٔ بسیار داشت. اغلب او را به تالار آیینه کاخ گلستان می‌برد و به انعکاس عکس او در آینه‌ها می‌نگریست و می‌گفت: "در این‌جا من فقط یک بدری ندارم؛ بلکه هزاران بدری دارم".
شاهدهت ایراندخت قاجار دختر احمدشاه قاجار با وجود این علاقه چون بدرالملوک پدر خود را شایسته تر از احمدشاه می‌دانست بین آن‌ها اختلاف افتاد و این ازدواج منجر به جدایی شد.
احمدشاه سه بار دیگر نیز ازدواج کرد و از این ازدواج‌ها صاحب دو دختر به نام‌های همایون دخت قاجار و مریم قاجار و یک پسر به نام فریدون قاجار شد.
این شاه دمکرات قاجار، بخش بزرگی از زندگی خود را در تبعید و در سختی گذراند.
قبر بدرالملوک والا در بهشت زهرا است.

*ملکه تاج الملوک آیرملو؛ همسر دوم رضا شاه
نیم‌تاج خانم یا تاج‌الملوک دختر سرگرد تیمور خان آیرملو و از خوانین بزرگ سوادکوه مازندران و از سران قزاق بود. وی در سال ۱۲۹۵ خورشیدی به عقد رضاخان میرپنج درآمد. تاج‌الملوک مادر محمدرضا و اشرف است. وی پس از پادشاهی رضاشاه پهلوی، "ملکه مادر" لقب گرفت.
در این میان همسر اول رضا شاه، زنی به نام صفیه از شهر همدان بود که اطلاعات چندانی از وی در دست نیست و مربوط است به دوران قزاقی رضا میرپنج.
تاج‌الملوک زمانی که هنوز رضا شاه افسر آتریاد قزاق بود، با وی ازدواج کرد. رضاخان برای تشکیل خانواده خود در محله سنگلج خانه‌ای اجاره نمود و ظرف مدت ۵ سال صاحب چهار فرزند (دو دختر و دو پسر) شد.
این چهار فرزند شمس پهلوی، محمدرضا پهلوی، اشرف پهلوی و علیرضا پهلوی نام دارند.
تاج‌الملوک پس از به سلطنت رسیدن رضا شاه پهلوی، به علت اینکه مادر ولیعهد محسوب می‌شد از اعتبار و نفوذ ویژه‌ای برخوردار شد که آن را در دوران سلطنت پسرش نیز حفظ کرد. او بعد از رضا شاه دوباره شوهر اختیار کرد که رحیم‌علی خرم صاحب پارک ارم در تهران همسر وی بود.
تاج‌الملوک شاهد به قدرت رسیدن رضا شاه، تبعید خفت بار وی به جزیره موریس و مرگ همسرش در این جزیره بود.
تاج‌الملوک آیرملو در زمان انقلاب ۱۳۵۷ به ویلای خود در آمریکا هجرت کرد و همراه فرزندش شمس در آن‌جا ساکن شد.
وی در روز ۱۰ اسفند ۱۳۶۰ در آکاپولکوی مکزیک در تنهایی و بر اثر کهولت سن درگذشت و به پول شهرداری شهر به خاک سپرده شد.

*ملکه توران؛ همسر سوم رضا شاه
قمرالملوک امیرسلیمانی، معروف به ملکه توران دختر عیسی خان مجدالسلطنه امیر سلیمانی، سومین همسر رضا شاه پهلوی و مادر غلامرضا پهلوی بود.
او در سال ۱۲۸۳ به دنیا آمد و در سال ۱۳۰۱ ه.ش در سن ۱۹ سالگی همسر دوم رضا خان سردارسپه (رضا شاه بعدی) شد، ولی اندکی پس از تولد شاهپور غلامرضا پهلوی، بر اثر ناسازگاری در سال ۱۳۰۲ ه.ش از رضا شاه جدا شد.
ملکه توران پس از جدایی، با پسرش شاهپورغلامرضا زندگی می‌کرد و سال‌ها بعد در سال ۱۳۲۴ با سید ذبیح‌الله ملک‌پور (بازرگان معروف) ازدواج کرد.
او پس از انقلاب ایران (۱۳۵۷) ۱۳۵۷ ایران را ترک کرد و در آلمان اقامت گزید تا اینکه بر اثر کهولت سن به خانه سالمندانی در پاریس سپرده شد و همانجا به سال ۱۳۷۴ در سن ۹۱ سالگی و در تنهایی کامل درگذشت.

*ملکه عصمت الملوک؛ همسر چهارم رضا شاه
عصمت‌الملوک دولتشاهی آخرین همسر رضا شاه و سوگلی او بود که نسبی قاجاری داشت.
عصمت‌الملوک از سال ۱۳۰۲ که وارد دربار شد تا تاجگذاری رضاخان در سال ۱۳۰۵، سه فرزند به نام‌های عبدالرضا پهلوی، احمدرضا پهلوی، محمودرضا پهلوی و سالهای بعد دو فرزند دیگر با نام‌های فاطمه پهلوی و حمیدرضا پهلوی به دنیا آورد.
ملکه عصمت‌الملوک دولتشاهی به هنگام تبعید رضاشاه، همراه وی به جزیره موریس رفت و پس از چند ماه به تهران بازگشت. او از نزدیک شاهد تبعید رضا شاه و انقلاب ضد سلطنت سال 57 گردید. عصمت الملوک پس از مرگ رضاخان در ویلای شخصی خود در شمیران اقامت کرد.
پس از انقلاب اسلامی در تهران ماند و در سال ۱۳۷۴ شمسی در سن ۹۰ سالگی و در تنهایی درگذشت و بهشت زهرای تهران به خاک سپرده شد.

ملکه فوزیه؛ همسر اول محمدرضا شاه
بانو فوزیه بنت الملک فواد، همسر اول محمد رضا، آخرین پادشاه ایران و خواهر ملک فاروق، آخرین پادشاه مصر، روز سه شنبه ۲-۷-۲۰۱۳ در سن ۹۴ سالگی در شهر اسکندریه مصر چشم بر جهان فرو بست.
حاصل ازدواج شاهدخت مصر با شاه سابق ایران دختری با نام شهناز است.
او در ۱۹۴۹ دگربار ازدواج کرد و پس از انقلاب ۱۹۵۲ مصر دولت این کشور دیگر القاب سلطنتی او را به رسمیت نمی‌شناسد. او هنوز عموماً برای احترام شاهدخت فوزیه خوانده می‌شود. او مسن ترین عضو خاندان ساقط شده محمدعلی بود که در مصر زندگی می‌کرد.
ازدواج بانو فوزیه با محمدرضا پهلوی، به هنگام ولیعهدی او در تاریخ ۱۶ مارس ۱۹۳۹ در قاهره انجام گرفت. پس از برگشت آنان از ماه عسل، مراسم ازدواج در تهران نیز تکرار شد.
دو سال بعد محمدرضا جانشین پدرش رضاشاه شد. با آغاز سلطنت محمدرضا، روابط سرد میان این زوج به سرعت رو به تیرگی نهاد. برخی بر این باورند که خانم اشرف پهلوی (خواهر دوقلوی شاه) و ارنست پرون (دوست صمیمی شاه) در ایجاد این تیرگی نقشی اساسی داشته‌اند.
می گویند که شاهدخت مصر در دربار پهلوی روزهای بسیار سختی را سپری کرد و پس از ترک ایران با کوله باری از غم و حزن به قاهره بازگشت.
میدانی نیز به نام وی در شهر تهران نامیده شد که پس از جدایی او از محمدرضا به "میدان شهناز" و پس از انقلاب به میدان امام حسین تغییر نام داد.

*ملکه ثریا؛ همسر دوم محمدرضا شاه
ثریا دختر خلیل اسفندیاری و اوا کارل در اول تیرماه ۱۳۱۱ در یک خانواده سرشناس بختیاری در شهر اصفهان متولد شد.
ثریا در خاطرات خود می‌نویسد که بزرگ‌ترین آرزوی او پیش از اینکه ملکهٔ ایران بشود، هنرپیشگی سینما بوده و پیش از اینکه برای اولین دیدار با شاه به کاخ سلطنتی برود، با پدرش شرط کرده بود که اگر شاه او را نپسندید یا او از شاه خوشش نیامد، او را به هالیوود بفرستد. شاه هم مثل خواهرش در اولین نظر او را پسندید و ثریا هم تمایل به این ازدواج پیدا کرد و مراسم نامزدی آنها روز ۶ دی ۱۳۲۹ در نظر گرفته شد.
ثریا ناگهان دچار بیماری حصبه شد و روز به روز هم بیماریش شدت یافت و همه را دچار نگرانی کرد. ناگزیر مراسم ازدواج به تعویق افتاد. پس از طی دوران نقاهت، تشریفات عقد و ازدواج در نهایت سادگی در ۲۳ بهمن برگزار شد.
محمدرضا هفت سال پس از آن‌که فوزیه وی را ترک کرد، با ثریا اسفندیاری بختیاری ازدواج کرده بود. ثریا زنی بود که محمدرضا واقعا عاشقش بود.
اشرف پهلوی خواهر محمدرضا شا در خصوص ثریا گفته است:
"شاه عاشق ثریا بود و اگر ثریا می توانست برای او جانشینی بیاورد، آنان هیچ‌گاه از هم جدا نمی‌شدند.
بعد از چند سال موضوع بچه‌دار شـدن آنها بصورتی جدی در دربار مطرح شد و ملکه مادر مرتباً این مطلب را با پسرش در میان می‌گذاشت.
شاه در مهر ۱۳۳۳ با پرنسس ثریا به آمریکا رفت و در آنجا آزمایش‌های دقیق پزشکی انجام پذیرفت و در مورد او هیچ چیز غیرطبیعی دیده نشد. چند سال بعد نیز روزولت یک پزشک متخصص آمریکایی برای انجام آزمایش‌های لازم از ثریا، به تهران فرستاد. پزشک مذکور نیز هیچ دلیلی برای حامله نشدن وی نیافت.
محمدرضا از ثریا خواست تا به سن مورتیز برود و روز ۲۴ بهمن ۱۳۳۶ با تشریفات رسمی تهران را ترک گفت و بعد از آن دیگر هیچ وقت به ایران باز نگشت. در روز ۲۴ اسفند ۱۳۳۶ از وی جدا شد و طلاق او از طریق مجلس شورای ملی اعلام گردید.
ثریا بعد از جدایی از شاه ایران مدتی به ایتالیا رفت.
وی به سینما و بازیگری عشق می‌ورزید. در بین دوستای وی، کارگردانی ایتالیایی به نام فرانکو نیز حضور داشت که پیش از این به ثریا پیشنهاد بازی در فیلمی را داده بود.
بعدها ثریا با فرانکو ازدواج کرد و ثریا در ایتالیا همراه با همسر دومش زندگی جدید را آغاز کرد. اما چند وقت بعد فرانکو برای انجام یک کاری عازم سفر به کشوری دیگر می‌شودو در همین اثنا به ثریا خبر می دهند که هواپیمایی که فرانکو در آن بوده سقوط کرده و شوهرش فوت کرده است.
به این ترتیب فرانکو همسر دوم ثریا در سن ۳۹ سالگی از دنیا رفت و در جزیرهٔ سیسیل در ایتالیا به خاک سپرده شد.
ثریا اسفندیاری نیز سرانجام در ۴ آبان ۱۳۸۰ در سن ۶۹ سالگی بر اثر سکته مغزی در پاریس و در تنهایی درگذشت.
ثریا را در قبرستانی در مونیخ آلمان دفن کردند.
ثریا وصیت کرده بود تمامی اموال، حتی آلبوم وی را به حراج بگذارند و پولش را به صلیب سرخ فرانسه، کودکان عقب ¬مانده فرانسه و سگ¬های ولگرد پاریس بدهد. پس از مرگش، اموال ملکه سابق در حراجی ای در پاریس به فروش رسید که از آن ۸٫۳ میلیون دلار عاید شد.
برادر کوچک‌ترش بیژن نیز یک هفته پس از فوت ثریا درگذشت.
وی گفته بود: "بعد از او، من هم‌صحبتی ندارم."

*ملکه فرح؛ سومین همسر محمدرضا شاه
فرح پهلوی با نام اصلی فرح دیبا، زادهٔ ۲۲ مهر ۱۳۱۷ در تهران در خانواده ای آذربایجانی، سومین همسر محمدرضا پهلوی و شهبانوی ایران از ۲۹ آذر ۱۳۳۸ تا ۲۶ دی ۱۳۵۷ در ایران بود.
فرح دیبا پیش از ازدواج در مدرسه‌های ژاندارک و رازی تهران تحصیل کرد و برای ادامه تحصیل در رشته معماری به کشور فرانسه رفت و در کنار تحصیل به زبان‌های انگلیسی و فرانسوی تسلط پیدا کرد.
در میانه دوران تحصیل، فرح به وسیله اردشیر زاهدی و شهناز پهلوی به محمدرضا پهلوی معرفی شد و این آشنایی سرانجام به ازدواج آن دو در ۳۰ آبان ۱۳۳۸ انجامید. پس از تاجگذاری فرح پهلوی نایب‌السلطنه شد.
پس از انقلاب ۱۳۵۷ که روزگار بسیار سختی را در زندگی خانواده پهلوی رقم زد، فرح پهلوی ایران را به همراه همسرش محمدرضا شاه ترک کرد و پس از اقامت و سرگردانی بسیار در چندین کشور، تا درگذشت همسرش در مصر، در کنار او بود.
وی اکنون گاهی در آمریکا و گاهی در فرانسه زندگی می‌کند.
فرح و محمدرضا پهلوی دارای ۴ فرزند به نام‌های رضا، فرحناز، علیرضا و لیلا شدند.
فرح پهلوی بعدها دخترش لیلا را در انگلستان و پسرش علیرضا را در آمریکا به ترتیب در سال‌های ۱۳۸۰ و ۱۳۸۹ به دلیل خودکشی از دست داد.
شاید بتوان گفت که فرح پهلوی یکی از غمگین ترین ملکه های ایران در 100 سال اخیر است.

منبع:وب سایت رسمی سازمان رادیو و تلویزیون دولتی ترکیه