اصول چهل گانه تریز روشی برای پرورش خلاقیت

[Almas Parsi]

اصول چهل گانه تریز



تریز روشی نظام یافته برای پرورش خلاقیت است. این روش توسط آلتشولر که در اداره ثبت اختراعات روسیه کار می کرد، از مطالعه بیش از بیست هزار اختراع و دسته بندی نکات مشترک آنها به دست آمده است. با چک کردن اصول زیر در حل هر مسأله ای، تا حدودی اطمینان حاصل می شود که تمام نکاتی که ممکن است باعث ایجاد خلاقیت در حل مسأله شوند، مورد بررسی قرار گرفته اند. توجه به هر یک از این اصول می تواند جنبه هایی از خلاقیت را در حل مسأله بگنجاند:
اصل 1 - جداسازی
الف) جسم را به اجزای جدا از هم تقسیم کنید.
ب) جسم را به صورت قطعه قطعه در آورید.
ج) میزان قطعه قطعه بودن جسم را افزایش دهید.
مثال: تقسیم شدن تسمه نقاله به نوارهای باریک، باعث کارایی بیشتر آن شده است.

اصل 2- استخراج
الف) مشخصه یا قطعه ای مزاحم جسم را از آن جدا کرده یا حذف کنید.
ب) تنها مشخصه یا قطعه لازم را برگزیند.
مثال: استفاده از نوار آموزشی یک سمینار به جای رفتن به خود سمینار برای صرفه جویی در هزینه های آموزش (جدا کردن قسمت مفید که همان مطالب ارائه شده در نوار آموزشی است که تنها مشخصه لازم است.)
مثال: استفاده از مترسک به جای آدم برای فراری دادن پرندگان از مزارع (گزینش فرم بدن از سایر مشخصات انسان).
اصل 3- کیفیت موضعی
الف) از ساختار همگن یک جسم یا محیط خارجی (عملکرد بیرونی)، به سوی ساختار ناهمگن گذر کنید.
ب) اجرای مختلف جسم را به انجام کارکردهای مختلف وا دارید.
ج) هر قسمت از جسم را، در شرایطی که عملکرد آن مطلوب تر است قرار دهید.
مثال: مداد پاک کن: یک طرف آن برای نوشتن و یک طرف دیگر برای پاک کردن لذا هر طرف آن از کیفیت موضعی مختلفی برخوردار ست.
مثال: چکش دوسر که از یک طرف آن برای کوباندن میخ و از طرف دیگر آن برای کشیدن میخ استفاده می شود.
اصل 4 - عدم تقارن
الف) فرم تقارن یک جسم را با فرم نامتقارن آن جایگزین کنید.
ب) در صورتی که جسم موجود نامتقارن است میزان عدم تقارن آن را افزایش دهید.
مثال: کلیدها معمولا غیر متقارن و غیر شبیه بهم هستند.
مثال: پلاک سه شاخه ای برق برای رعایت سیم فاز و نول به صورت غیر متقارن است تا فقط از یک طریق در پریز مربوطه وارد شود.
مثال: عینک هم از نظر افقی غیر متقارن هست و هم از نظر نوع عدسی متناسب با هر چشم و احتمالاْ با کانون های نوری متفاوت است.
اصل 5 - ترکیب کردن (ادغام کردن)
الف) اجسام مشابه یا اجسامی را که برای انجام عملکردهای پیاپی در نظر گرفته شده اند به صورت مکانی با یکدیگر ترکیب کنید.
ب) عملکردهای مشابه یا پیاپی را به صورت زمانی با یکدیگر ترکیب کنید.
مثال: ترکیب آب گرم و سرد توسط شیرهای ترکیبی.
مثال: استفاده از کاتریج رنگی در پرینتر برای ترکیب رنگ ها.
اصل 6 - جامعیت
به منظور رفع نیاز به چند جسم، یک جسم می تواند عملکرد های چند گانه ای ارائه دهد.
مثال: چاقوی ارتشی سویسی (چند کاره)
مثال: آچار فرانسه که با تغیر اندازه آن می توان برای باز و بسته کردن پیچ های مختلف از آن استفاده کرد.
اصل 7 - تو در تو بودن
الف) جسمی را داخل جسم دوم و جسم دوم را نیز داخل جسم سوم قرار دهید.
ب) جسمی از داخل حفره ای در جسم دیگر بگذرانید.
مثال: آنتن های تلسکوپی و تو درتو
مثال: متر اندازه گیری فنری
مثال: عروسک های روسی تو درتو
مثال: میز و صندلی های در هم رو
مثال: ظروف و وسایل آشپزخانه تو درتو

اصل 8 - عامل تعادل و توازن
الف) وزن جسم را به وسیله اتصال دادن آن با جسم دیگری که دارای نیروی بالا برنده است، جبران کنید.
ب) وزن جسم را به وسیله نیروهای آیرودینامیکی یا هیدرودینامیکی جبران کنید.
مثال: کیسه هوا (آبدان) ماهی برای حفظ تعادل آن در آب
مثال: بال عقب ماشین های مسابقه ای برای حفظ تعادن آنها در سرعت های بالا

اصل 9 - مقابله پیشاپیش
الف) در صورتی که لازم است عملکردی انجام شود، مقابله پیشاپیش نسبت به آن را مد نظر داشته باشید.
ب) در صورتی که لازم است جسمی تحت کشش باشد، کشش متضاد آن را پیشاپیش مد نظر داشته باشید.
مثال: لباس قلعی ضد اشعه X

اصل 10 - کنش پیشاپیش
الف) کنش مورد نیاز را به صورت کلی و جزئی، پیشاپیش انجام دهید.
ب) به اجسام طوری نظم بدهید که بدون اتلاف وقت در زمانی که منتظر کنش هستند، وارد عمل شوند. (در مناسب ترین وضعیت)
مثال: دیوارهای پیش ساخته
مثال: مرغ پرکنده و از قبل آماده شده

اصل 11- حفاظت پیشاپیش
قابلیت اطمینان نسبتا پایین یک جسم را با یک حرکت خنثی کننده، پیشاپیش جبران کنید.

اصل 12 - هم پتانسیلی
شرایط کار را طوری تغییر دهید که لازم نباشد جسمی بالا رفته یا پایین بیاید.
مثال: استفاده از قفل کانال برای حر کت کشتی از یک سطح به سطح دیگر.

اصل 13 - معکوس کردن
الف) به جای عملکردی که توسط مشخصات مساله تحمیل شده عملکرد مخالف آن را به کار گیریم.
ب) شئ را به یک قطعه متحرک تبدیل کنید، یا اینکه قطعات غیر متحرک را متحرک ساخته و محیط خارج را غیر متحرک نماید.
مثال: یک شرکت آمریکایی نوشابه ای با نام تجاری dnL به بازار عرضه کرده که معکوس نام تجاری 7up است و از این ایده بسیار سود برده است.

اصل 14 - کروی ساختن
الف) قطعه های خطی و سطوح مسطح را با قطعات و سطوح خمیده و همچنین اشکال مکعبی را با اشکال کروی تعویض کنید.
ب) از غلتک ها، توپ ها و مارپیچ ها استفاده کنید.

اصل 15- پویایی
الف) مشخصات جسم یا محیط خارج را به گونه ای بسازید که برای عملکرد بهینه، عملیات در هر مرحله به طور خودکار تنظیم شود.
ب) جسم را به عناصری تقسیم کنید که بتوانند به صورت مرتبط با هم، موقعیت خود را تغییر دهند.
ج) در صورتی که جسمی غیر قابل حرکت یا قابل تعویض کنید.
مثال: صندلی تا شو

اصل 16- عملکرد ناقص، بیش از حد یا مازاد
اگر به دست آوردن 100% یک اثر مطلوب مشکل است، برای ساده سازی مساله مقداری کمتر یا بیشتر از آن را به دست آورید.

اصل 17 - حرکت به ابعادی جدید
الف) مسائل مربوط به حرکت خطی جسم را با امکان پذیر ساختن حرکت در دو بعد، برطرف کنید (در راستای یک سطح). به نحو مشابه، مسائل مربوط به حرکت جسم در یک صفحه را با امکان پذیر ساختن حرکت در سه بعد، برطرف نمایید.
ب) به جای آرایش اجسام در یک لایه، آرایشی چند لایه ای را به کار ببرید.
ج) جسم را کج کرده یا بر روی لبه خود بچرخانید.
د) تصاویر را بر روی سطوح مجاور یا عقب جسم بیاندازید.

اصل 18- ارتعاش مکانیکی
الف) جسم را به ارتعاش وا دارید.
ب) اگر جسم در حال نوسان است، فرکانس آن را تا حد فرا صوت افزایش دهید.
ج) فرکانس تشدید را به کار بگیرید.
د) به جای ارتعاشات مکانیکی از ارتعاشات پیزو استفاده کنید.
ه) ارتعاشات فرا صوت و میدان الکترومغناطیسی را با هم به کار بگیرید.

اصل 19 - عملکرد دوره ای
الف) به جای عملکرد مستمر از یک عملکرد دوره ای (ضربه ای) استفاده کنید.
ب) در صورتیکه یک عملکرد هم اکنون دوره ای است، فرکانس آن را عوض کنید.
ج) از توقف های بین ضربه ها برای تامین کنش های اضافی بهره بگیرید.

اصل 20 - تداوم کنش مفید
الف) عملکرد را بدون توقف به انجام برسانید، در این حال باید تمام قطعات جسم به طور مستمر و با ظرافت کامل، در حال کار باشند.
ب) یک حرکت زاید و واسطه ای را حذف کنید.
مثال: استفاده از پرینتری که هم در موقع رفت و هم در موقع برگشت کاتریج آن عمل پرینت را انجام می دهد. (تداوم کنش مفید)

اصل 21- حمله سریع
عملکرد زیان بار یا خطرناک را با سرعت بسیار بالا به انجام برسانید.
مثال: بهره گیری از دریل پر سرعت برای تراش دندان بدون احساس درد.

اصل 22- تبدیل ضرر به سود
الف) یک اثر زیان بار یا یک عامل زیان بار محیطی را برای به دست آوردن یک اثر مثبت به کار بگیرید.
ب) با ترکیب یک عامل زیان بار با یک عامل زیان بار دیگر، آن را از میان بردارید.
ج) مقدار کنش زیان بار را تا جایی که ضررهای آن بر طرف شود، افزایش دهید.

اصل 23- باز خورد
الف) بازخورد را ارائه کنید.
ب) در صورتی که بازخورد هم اکنون موجود است، آن را معکوس کنید.

اصل 24- واسطه و میانجی
الف) برای انتقال یا انجام یک عملکرد، از یک جسم واسطه استفاده کنید.
ب) جسم به طور موقت به جسم دیگری که حذف کردن آن آسان است، متصل کنید.

اصل 25- خدمت دهی به خود
الف) کاری کنید که شئ مورد نظر کارهای خدماتی، کارکردهای کمکی و عملیات مربوط به تعمیرات خود را، خود انجام دهد.
ب) از زایدات مواد و انرژی استفاده کنید.

اصل 26- کپی کردن
الف) به جای استفاده از جسمی که ساختار پیچیده دارد، گران قیمت و حساس است و کار با آن راحت نیست، از کپی ساده و ارزان قیمت آن استفاده کنید.
ب) یک جسم یا سیستمی متشکل از چند جسم را با کپی و یا تصاویر اپتیکی آن تعویض کنید برای کوچک و بزرگ کردن تصویر می توانید از یک مقیاس استفاده کنید.
ج) در صورتی که از کپی های اپتیکی با نور معمولی استفاده می کنید آنها را با نوع مادون قرمز یا ماورای بنفش تعویض کنید مثال: استفاده از زیور آلات بدلی به جای اصلی

اصل 27- استفاده از جسم ارزان قیمت با عمر کوتاه به جای جسم گران قیمت و با دوام
یک جسم گران قیمت را با مجموعه ای از اجسام ارزان قیمت تعویض کرده و از برخی مشخصا ت چشم پوشی کنید (برای مثال عمر طولانی).
مثال: استفاده از کبریت به جای فندک برای روشن کردن سیگار
مثال: استفاده از وسایل یک بار مصرف (نظیر ظروف - دستمال - تیغ - فندک - دوربین - موبایل - پیش بند کودک - مسواک - لباس آزمایشگاه - کلاه و غیره)

اصل 28- تعویض یک سیستم مکانیکی
الف) سیستم مکانیکی را با یک سیستم نوری صوتی یا بویایی تعویض کنید.
ب) از میدان های الکترونیکی، مغناطیسی یا الکترو مغناطیسی برای اثر گذاری بر جسم استفاده کنید.
ج) میدان ها را تعویض کنید.
د) یک میدان را به همراه ذرات فرو مغناطیس به کار ببرید.

اصل 29- استفاده از ساختار پنوماتیک یا هیدرو لیک
قطعات جامد یک جسم را با مایع یا گاز تعویض کنید این قطعات برای باد شدن می توانند از هوا یا آب استفاده کنند، همچنین می توانید بالش های هوا یا هیدرواستاتیک را به کار بگیرید.

اصل 30- پرده های انعطاف پذیر یا پوسته های نازک
الف) ساختار معمول را با غشای انعطاف پذیر و پرده های نازک تعویض کنید.
ب) یک جسم را به وسیله پرده های نازک غشای ظریف از محیط خارج آن جدا کنید.

اصل 31 - استفاده از متخلخل
الف) جسم را متخلخل نموده یا از اجرای متخلخل اضافی استفاده کنید (به صورت محتویات داخلی، روکش و غیره)
ب) در صورتی که جسم هم اکنون متخلخل است، حفره ها را پیشاپیش با ماده ای پر کنید.

اصل 32- تعویض رنگ
الف) رنگ جسم یا محیط اطراف آن را تغییر دهید.
ب) شفافیت جسم یا محیط اطراف آن را تغییر دهید.
ج) به منظور مشاهده بهتر اجسام یا اشیایی که دیدن آنها مشکل است، از مواد افزودنی رنگین استفاده کنید.
د) در صورتی که هم اکنون از چنین مواد افزودنی استفاده می شود، از علایم درخشان یا اجزای ردیاب استفاده کنید.
مثال: شیشه الکترو کرومیک (تغییر رنگ بر اساس تابش نور)

اصل 33- همجنس و همگن سازی
کاری کنید که اجسام با جسم اولیه هم جنس خود، یا جنسی با رفتار مشابه جنس خود، تعامل داشته باشند.

اصل 34- ردکردن و باز سازی قطعات
الف) پس از تکمیل یک عملکرد و یا بی استفاده شدن یک جزء از جسم، آن را دور انداخته یا تغییر دهید (مثلا آن را تخریب یا حل کنید یا بخار نمایید)
ب) هر قطعه استفاده شده جسم را سریعاً بازسازی کنید.
مثال: پوکه گلوله مسلسل یا تفنگ پس از شلیک بلا مصرف بوده و بیرون انداخته می شود.

اصل 35- تغییر خواص فیزیکی و شیمیایی یک جسم
حالت کلی یک جسم، تراکم چگالی، میزان انعطاف پذیری و یا دمای جسم را عوض کنید.
مثال: صابون مایع

اصل 36 - تغییر فاز
اثری را که زمان تغییر فاز یک ماده اتفاق می افتد، به کار بگیرید نمونه های زمان تغییر حجم یا زمان تغییر حجم یا زمان آزاد سازی یا جذب انرژی هستند.

اصل 37- انبساط حرارتی
الف) از انبساط (انقباض) یک ماده به کمک حرارت (سرما) استفاده کنید.
ب) از مواد متفاوت با ضرایب انبساط حرارتی متفاوت بهره بگیرید.
مثال: سویچ های حرارتی

اصل 38 - استفاده از اکسید کننده های قوی
الف) هوای معمولی را با هوای غنی شده جایگزین کنید.
ب) هوای غنی شده را با اکسیژن جایگزین کنید.
ج) در داخل اکسیژن یا هوا، ماده را در معرض اشعه یونیزه کننده قرار دهید.
د) از اکسیژن یونیزه شده استفاده کنید.
مثال: کپسول غواصی

اصل 39 - محیط بی اثر
الف) محیط معمولی را با محیط بی اثر تعویض نمایید.
ب) فرایند را در خلا به انجام برسانید.

اصل 40 - مواد مرکب
ماده همگن را با یک ماده مرکب جایگزین کنید.
تهیه شده در: http://www.newdesign.ir/search.asp?id=502&rnd=8032
منبع : طراحی صنعتی

[k.ahmadi]

ممنون از دعوت خوبتون.
این به درد آدمای بی خلاقی مثل من میخوره.

[niusha231]

ممنون

[hossien]

ممنون از دعوت خوبتون.
این به درد آدمای بی خلاقی مثل من میخوره.

نه به درد همه می خوره کسانی که این 40 اصل را در ماتریس تناقضات استفاده می کنند در مدت زمان کوتاه به نتیجه می رسند و خیلی خوب هست در تمام زمینه ها میشه استفاده کرد حتی فلسفه و حقوق و ...... تا کارای مهندسی.
خیلی کاربردی هست.

[ایده پرداز]

نکته جالب درباره خالق triz این است که در نامه ای که به استالین رهبر شوروی سابق مینویسد مورد غضب او قرار گرفته و به سیبری تبعید می شود و تا هنگام مرگ استالین در آنجا می ماند در هنگام بازداشت برای او ماموری گذاشته بودند که مراقب باشد که او در تمام مدت بازداشت نخوابد آلتوشلر با استفاده از وسایل ساده ای که در آنجا بود توانست وسیله ای درست کند که حالت چشمان او را باز نشان دهد و بدین وسیله توانست در مقابل مامور خود به استراحت و خواب خود بپردازد

[محسن مهابادی زاده]

جالب بود ولی من شخصا متد ها و تزهای علمی و فنی روسی رو نمی پسندم. الگوریتمهای شلوغی دارند این نوع تفکر درباره مهندسی شون هم صدق میکنه ولی انصافا کارا و با عمر بالای کارایی هستند. یه نکته اینکه تاریخ ثابت کرده روسها غیر قابل اعتماد و به شدت منفعت طلبند. پس باید مراقب افکارشون هم باشیم

[AaZaAdeh]

نکته جالب درباره خالق triz این است که در نامه ای که به استالین رهبر شوروی سابق مینویسد مورد غضب او قرار گرفته و به سیبری تبعید می شود و تا هنگام مرگ استالین در آنجا می ماند در هنگام بازداشت برای او ماموری گذاشته بودند که مراقب باشد که او در تمام مدت بازداشت نخوابد آلتوشلر با استفاده از وسایل ساده ای که در آنجا بود توانست وسیله ای درست کند که حالت چشمان او را باز نشان دهد و بدین وسیله توانست در مقابل مامور خود به استراحت و خواب خود بپردازد

چه جالب! نمیدونید چجوری؟

[ایده پرداز]

چه جالب! نمیدونید چجوری؟

نه متاسفانه