از یخ چال تا یخچال

[ماری مریم]

شاید هیچ کس در سیاره زمین به اندازه یک صحرانشین، قدر جرعه ای آب سرد در یک ظهر داغ تابستانی را نداند و شاید به همین دلیل بوده که نخستین تلاش ها برای تحقق بخشیدن به این رویای خنک، در مناطق بسیار گرم زمین صورت گرفته است.

گویا قدیمی ترین تلاش بشر برای ساختن ابزاری که بتواند در اوج گرمای تابستان، قطعه یخی شفاف و سرد به او هدیه دهد به ۱۷۰۰ سال پیش از میلاد مسیح (حدود ۳۷۰۰ سال پیش) و به یک پادشاه ایرانی بازمی گردد.

او دستور ساخت یخ چالی عمومی را داده بود تا همه مردم شهرش از گرمای تابستان با نوشیدن آب سرد لذت ببرند!

یخ چال، گونه ای ساختمان است که در معماری قدیم ایران برای تولید و نگهداری یخ ساخته می شده است. معمولا هر یخ چال دارای یک استخر، یک دیوار بلند به نام حصار در ضلع جنوبی استخر و یک مخزن گنبدی شکل به نام خزانه بوده است.

حصار طوری ساخته می شد تا در طول زمستان که موعد یخسازی بوده، تمام روز سایه آن بر استخر می افتاده و مانع گرم شدن آب یخزده استخر می شده است. یخی را که در استخر یخ چال درست می شد، می شکستند و در خزانه انبار می کردند و در فصل گرما آن را به کار می بردند.

هنر یخ چال سازی در ایران آنقدر پیشرفت کرد که مردم عادی کوچه و بازار در کویری ترین شهرهای ایران مثل یزد و کرمان هیچ تابستانی را بدون یخ سپری نکردند. یخ چال سازی در ایران بر دو اصل مهم سازگاری با طبیعت و عایق بندی هوشمندانه استوار بوده است.

یخ های تولید شده در این یخ چال ها که در فصل زمستان انجام می شد، تا فصل سرمای بعدی دوام آورده و بتدریج توسط یخ چال دار به مردم فروخته می شد.

در آن زمان هر خانه ای زیرزمین های عمیقی داشت که از گزند آفتاب تموز در امان بود. یخ های خریداری شده در این زیرزمین ها ضمن نگهداری برای استفاده در طول زمان، برای خنک نگهداشتن مواد غذایی فاسد شدنی هم به کار می رفته اند.

یک گنجه سرد

اما زمانه تغییر کرد و اولین یخچال های نفتی که به کشور وارد شد، یخ چال دارها فهمیدند روزگار شغل آنها به سر آمده است.

یخچال های نفتی از آنجا که با حرارت ناشی از سوختن نفت کار می کرد و به زیرساخت های عظیم برق رسانی احتیاجی نداشت، خیلی زود جای پای محکمی در ایران پیدا کرد، اما از آن سو همزمان برق رسانی در ایران نیز سراسری شد و یخچال های نفتی به داستان های نیمه شب، وقتی برق ها می رفت و پدربزرگ ها و مادربزرگ ها از خاموش شدن جعبه جادو استفاده می کردند و به تعریف خاطراتشان می نشستند، پیوست. اینچنین بود که اتاق های خنک جای خود را به گنجه های سرد دادند.

وقتی تاریخچه چند دهه یخچال های برقی را بررسی می کنیم، می بینیم از اولین یخچال برقی که ساخته شد تا همین اواخر، بیشترین تغییرات و به روزرسانی ها محدود به شکل و قیافه، اندازه و دیگر حداکثر برخی امکانات جانبی مثل سیستم یخساز اتوماتیک یا آبسردکن و آبریز نصب شده روی در یخچال محدود می شده است البته همین نوآوری های به ظاهر کوچک، در نگرش استفاده از یخچال ها تغییرات شگرفی به وجود آورده است.

مثلا وقتی آبریزهای روی در یخچال ساخته شد، هدف صرفا راحتی بیشتر بود، اما طراحان خیلی زود دریافتند که تعداد دفعات باز و بسته شدن در این یخچال ها بسیار کمتر شده است و این همان موضوعی بود که می توانست در زمانه گران شدن های هر روزه قیمت برق، یک مزیت مهم به شمار آید.

همین ایده ساده باعث شد شرکت های یخچال ساز به فکر تعبیه یک در کوچک روی بدنه یخچال ها بیفتند تا اقلامی که مراجعه به آنها خیلی زیاد است، مثل شیر، آبمیوه، اسنک ها یا برخی میوه ها را بتوان در این در کوچک قرار داد تا از میزان مصرف انرژی یخچال در اثر بازکردن در اصلی جلوگیری کرد. این ایده این روزها کارآمدی خود را به وضوح نشان داده است.

یک در جادویی

وقتی موضوع کاهش مصرف انرژی جدی شد، مسابقه ای برای اول شدن بین کمپانی ها آغازشد که با نوآوری های متعددی همراه بود. تلاش برای بهینه کردن کاربری و اندازه این در کوچک و مسابقه برای ساخت موتور و کمپرسورهایی که مصرف برق کمتری داشته باشد، به اختراع کمپرسورهای اینورتر و ایده خلاقانه «در تو در» منجر شد.

قضیه در اضافه کوچک روی یخچال ها آنقدر پیش رفت که خود تبدیل به یخچال کوچکی روی یخچال اصلی شد تا آنچه را مردم بیشتر برای تفنن در یخچال قرار می دهند، آنجا پیدا کنند؛ مثل انواع نوشیدنی های خنک، میوه و اسنک یا شاید تکه ای پیتزا که از شب قبل به جای مانده است.

اما نوآوری ها در صنعت یخچال سازی تازه آغاز شده بود. یخچال های مجهز به کمپرسور اینورتر خطی که باعث صرفه جویی ۴۵ درصدی مصرف انرژی می شدند آنقدر دوام داشت که حالا سازندگان آنها را تا ۱۰ سال ضمانت تعویض می کردند.

وقتی سازندگان خیالشان از بابت طول عمر و مصرف انرژی یخچال ها آسوده شد، رفتند سراغ یکی از وظایف یخچال، یعنی جلوگیری از فساد مواد غذایی.

مواد غذایی با نگهداری در یخچال، خیلی دیرتر فاسد می شوند و دلیل این امر به کم تحرکی و در بعضی مواقع بی حس شدن میکروب ها و باکتری های موجود روی مواد غذایی و حتی هوای اطراف آنها در سرمای درون یخچال برمی گردد.

اینجا بود که برای اولین بار مهندسان شرکت ال.جی از خود پرسیدند اصولا چرا باید میکروب و باکتری در یخچال وجود داشته باشد که ما بخواهیم با سرما آنها را بی رمق کنیم.

همین پرسش ساده به اختراع سیستم فیلتر بهداشتی (Hygiene Fresh) منجر شد که با داشتن چهار فیلتر متفاوت ضد گرد و غبار، ضد قارچ، ضد باکتری و فیلتر بوگیر، بعد از ۱۵ دقیقه ۹۹.۹۹ درصد باکتری ها را نابود می کند.

یخچال ها، هوشمند می شوند

نوآوری ها در یخچال سازی دیگر داشت متوقف می شد که فناوری دیجیتال و هوشمندسازی راهش به این صنعت کشیده شد.


حالا بشر وارد عصری شده بود که تلفن های هوشمند از راه رسیده بودند. عصری که قرار بود همه مظاهر تمدن دیجیتالی بشر توسط گوشی تلفن همراه بلعیده شود و گویا یخچال ها هم استثناء نبودند.

صد البته قرار نیست پشت تلفن همراه دری تعبیه شود تا مواد غذایی در درون آن جای گیرد، اما فناوری به کار رفته در تلفن های هوشمند و تفکر جدید هوشمندسازی حالا به کمک صنعت یخچال سازی آمده است.

البته از مدت ها پیش یخچال سازها با نصب سنسورهای متعدد درون یخچال و استفاده از فن های متعدد تلاش کرده بودند دمای داخل یخچال را به صورت دیجیتالی تنظیم کنند، اما به راستی چه کسی فکرش را می کرد که روزی یخچال ها برنامه شام شب ما را بنویسند.

باز هم شرکت ال.جی در این زمینه پیشتاز است و اولین نسل لوازم خانگی هوشمند را در بخش آینده نمایشگاه CES۲۰۱۳ در قالب طرح خانه هوشمند به دنیا معرفی کرد.

در آینده نزدیک شما می توانید با فناوری های این شرکت کره ای، وقتی محل کار خود را ترک می کنید، برنامه شام مورد علاقه خودتان را روی گوشی تلفن همراهتان علامت بزنید تا یخچال هوشمند شما با یک بررسی سریع به اطلاع تان برساند چه چیزی برای پختن این غذا کم دارید.

شاید در آینده کمی دورتر این یخچال بتواند فهرست مواد غذایی مورد نیازش را در بین فروشگاه های نزدیک خانه شما جستجو کرده و پس از یافتن ارزان ترین فهرست ممکن، سفارش خرید بدهد. این یخچال هوشمند همچنین می تواند نزدیک شدن تاریخ انقضای یک ماده غذایی را نیز تشخیص داده و به شما هشدار دهد.

جالب تر این که شما می توانید از این یخچال باهوش بخواهید براساس مواد غذایی موجود در خود، فهرستی از غذاهای مورد علاقه شما را پیشنهاد کند تا کمی هم در خرید مواد غذایی صرفه جویی کرده باشید.

اما چیزی که حتی همین امروز هم قابل دسترسی است، یخچال هایی است که با تعمیرکار خود حرف می زنند، آن هم با زبانی که فقط یخچال و تعمیرکار از آن سر درمی آورند. این فناوری هوشمندانه قرار است از ابتدایی ترین زیرساخت ممکن که این روزها در دسترس هر خانواده ای است، بهره ببرد و آن هم چیزی نیست جز یک خط تلفن!

با استفاده از سیستم عیب یاب هوشمند (Smart Diagnosis)، کارشناسان شرکت خدمات پس از فروش می توانند بدون نیاز به حضور در خانه و تنها از طریق گوش دادن به صدای یخچال بنتلی شما، مشکل دستگاه را شناسایی کنند.

به این ترتیب در بسیاری از مواقع با چند توصیه ساده مشکل برطرف خواهد شد یا در صورت نیاز به تعمیر، شرکت خدمات پس از فروش دقیقا می داند برای این تعمیرات چه لوازمی باید همراه تکنیسین اعزامی بفرستد.

این سیستم در آینده می تواند با اتصال به شبکه اینترنت بیسیم، خود مستقیما با تعمیرکار تماس گرفته و وضع سلامتی خود را گزارش دهد. در آن صورت بسیاری از ایرادات یخچال های آینده قبل از ظهور شناسایی شده و با هزینه کمتری رفع عیب می شوند.


صد البته این همه هوشمندسازی و ارتباط با بیرون از خانه می تواند به نویسندگان داستان های علمی ـ تخیلی هم کمک زیادی کند. برای مثال فکرش را بکنید که یخچال خانه شما در همکاری سختگیرانه با پزشک تان از دریافت و مراقبت از هرگونه موادغذایی که برای شما مضر است، سرباز زند یا بدتر این که یخچال خانه شما توسط بقالی طماع سر کوچه هک شود و دائم و بدون این که نیاز باشد، سفارش خرید اقلام گرانقیمت را بدهد. باید صبر کنیم و ببینیم آینده چه می شود.

بهروز یزدان‌پناه
روزنامه جام جم ( www.jamejamonline.ir )