فارغ‌التحصيلان رشته معماري با معماری ایرانی بیگانه اند

[Vahid Ghorbnai]

شهاب‌الدين ارفعي گفت: تجربه‌ي ساخت مسجد در هر دوره‌ي تاريخي حتی بعد از صفويه، از نظر نوع معماري در همان دوره در اوج بوده است. این مدرس دانشگاه با اشاره به مساجدي كه در دوره‌ي پهلوي دوم و پس از پيروزي انقلاب اسلامي ساخته شدند، بيان كرد: در اين دوران، كساني كه اقدام به ساخت و طراحي مساجد كردند، از يك سو از پيشينه‌ي اين موضوع خبر نداشتند و از سوي ديگر، تحصيلات دانشگاهي آن‌ها براساس الگوهاي غربي بود كه پيش‌نياز ساخت مسجد از آن الگوها به‌درستي برنمي‌آمد.
وي حضور مدرنيسم و ساير مكاتب بعد از دوره‌ي مدرن را از جمله عواملي دانست كه هماهنگي زيادي با ساخت مسجد و پيشينه‌ي آن در كشور نداشت و ادامه داد: اين مسأله فقط مخصوص ايران نيست، جهان اسلام نيز با اين مشكل روبه‌رو شده است. البته افراد خيلي كمي هم بوده‌اند كه موفقيت‌هايي در اين زمينه كسب كردند.


او همچنين تأكيد كرد: هريك از طرح‌هاي مساجد با ناهماهنگي‌هاي خاص خود همراه است. مسجد دانشگاه تهران،‌ مسجد الغدير در خيابان ميرداماد يا مسجد امير در خيابان اميرآباد نمونه‌هايي خوبي هستند كه نتوانستند الگو شوند و طرح‌هاي مناسبي براي پيشينه‌ي خود باشند.


اين مدرس دانشگاه با تأكيد بر حاد شدن اين قضيه در ايران، معتقد است: فارغ‌التحصيلان رشته‌ي معماري با معماري مسجد و به‌طور كلي معماري ايراني بيگانه‌اند. حتا گاهي با اصول معماري ارتباط تنگاتنگي ندارند. در حالي كه معماري مساجد در دوره‌هاي تاريخي مانند سلجوقي‌، صفوي و قاجار با يكديگر ارتباط معنوي تنگاتنگي داشته است.


ارفعي معماري هر منطقه را متأثر از اقليم و فرهنگ آن جامعه دانست و ادامه داد: معماري ايراني ـ اسلامي هنوز در حد يك حرف و فكر است و از نظر ماهوي چيزي نيست. به‌عنوان مثال، ساختمان مركزي اداره‌ي پست قديم در تهران كه توسط «نيكولاي ماركوف» روسي ساخته شد، متأثر از معماري ايراني است، چون المان‌هاي آن با اين اقليم و بوم هماهنگ است.


او حفظ كردن مكان را براي ساخت يك مسجد، با توجه به نوع معماري آن، يك ضرورت دانست و گفت: براي تحقق اين حس، دانايي لازم است. در واقع بايد با ذهن باز مطالعه كرد و با درك واقعيت‌هاي امروز، شاهكاري را در معماري مساجد ايجاد كرد. در كشور امارات دفاتري وجود دارد كه يك طراح مسجد نخست بايد طرح و مرجع خود را براي تأييد به آن دفاتر ببرد تا پس از تأييد، مجوز ساخت توسط ديگر نهادهاي متولي داده شود. اين در حالي است كه در ايران فقط شهرداري تأييديه‌ي ساخت همه‌ي بناها، حتا بناهاي مذهبي را صادر مي‌كند.


وي مسجد را عنصري شاخص در ايران دانست و اظهار كرد: متأسفانه كارشناسي در اين زمينه نداريم كه به عنصر سيماي شهري توجه داشته باشد يا آن را بررسي كند. اين در حالي است كه هيچ ارگاني متولي كيفيت ساخت مساجد و طراحي و معماري آن‌ها نيست، حتا به اين بناها از جنبه‌ي زيبايي‌شناسي نيز توجه نمي‌شود.


ارفعي با اشاره به نبودن مناره و گنبد در نخستين مساجد ساخته‌شده در جهان اسلام، افزود: با وجود ساخت گنبد و مناره از دوره‌ي عثماني، هنوز گاهي درك چنداني از فلسفه‌ي ساخت اين دو عنصر مهم در مساجد نداريم.