نگفته هایی از روابط شاه و آمریکا از قول ویکی لیکس

[m.g.s.t.r]

بخشی از مجموعه وسیع اسنادی که امروز توسط ویکی لیکس منتشر شده، به دوران وزارت کیسینجر در وزارت خارجه آمریکا مربوط است. از این بین، بخشی از اسناد مرتبط با ایران که مربوط به سال ۱۹۷۶ هستند و به نظر مهم‌تر می‌آیند، ‌‌خلاصه شده قابل ارائه هستند.
چندین سند سری رد و بدل شده در‌ همکاری هسته‌ای بین ایران و آمریکا وجود دارد. هر چند برخی از این اسناد، متأسفانه بازیافت نشده، ولی در ژانویه ۱۹۷۶، وزارت خارجه آمریکا در ارتباط با سفارت این کشور در تهران به دنبال راهی است تا شاه با موضع آمریکا در مورد بازفرآوری اورانیوم در ایران همراه شود. ظاهرا در شرایطی که شاه اصرار به کسب این توانایی دارد، آمریکایی‌ها در اندیشه این هستند که در هر صورت ‌فردی به تهران بیاید تا شاه را متقاعد سازد که از خواسته خود دست بکشد.

اما باید گفت، بازفرآوری فرایندی است که طی آن پلوتونیوم از سوخت مصرف شده در نیروگاه‌های هسته‌ای جداسازی می‌شود. استفاده از پلوتونیوم راهی برای ساخت بمب اتمی است که برای نمونه، کره شمالی از آن برای ساخت سلاح هسته‌ای استفاده کرده است. راه دیگر ساخت سلاح هسته‌ای، غنی‌سازی اورانیوم تا سطوح بالاست.

در همین اسناد، مورد دیگری بیان شده ‌که بر پایه آن در شانزدهم نوامبر ۱۹۷۶، سفارت آمریکا در تهران خبر از درخواست لوبرانی، سفیر وقت غیر رسمی اسرائیل در تهران درباره اطلاعات در مورد توافق نامه هسته‌ای احتمالی بین فرانسه و عراق داده است. هر چند سفارت آمریکا در تهران در این باره اطلاعات چندانی ندارد، لوبرانی از امضای احتمالی قرارداد در سفر حسن البکر به فرانسه برای معالجه سخن گفته که بعدا این احتمال را رد کرده است. همچنین تأسیساتی که آن روز نام آن هنوز برای سفارت آمریکا ناآشنا بود بعد‌ها مورد حمله رژیم صهیونیستی قرار گرفت و از بین رفت.

در سیزدهم اکتبر، لوبرانی از فروش مهمات اسرائیلی به ایران خبر داده است. از نگاه سفارت آمریکا، لوبرانی همه تلاش خود را برای تشدید روابط شاه و اسرائیل می‌کند. در همین راستا وی می‌خواسته به شاه بباوراند که اسرائیل سلاح‌های سنگینی می‌سازد که کیفیت آن از محصولات کروپ هم بهتر است.

لوبرانی افزون بر این، از شروع همکاری‌ها در بخش بهداشت خبر داده و گفته است در دوره سه ساله فعالیت خود، روابط را به سرعت گسترش داده و صادرات به ایران از ۳۳ میلیون دلار در سال، به ۱۲۰ میلیون دلار رسیده و پیش بینی وی برای سال جاری ۱۸۰ میلیون دلار است. در همین سال، اسرائیل از ایران پنج میلیون تن معادل ۳۶ میلیون بشکه نفت خریداری خواهد کرد.

علاوه بر این، در سوم اکتبر سفارت آمریکا به گفت‌وگویی با ارتشبد حسن طوفانیان اشاره می‌کند که در مورد سفر وی به اسرائیل و سفر محرمانه شیمون پرس به تهران است. ظاهرا طوفانیان انتظار نداشته است که سفارت آمریکا از سفر محرمانه پرس به تهران خبر داشته باشد. در سندی دیگر آمده است، در ژانویه همین سال نیز آلون وزیر خارجه اسرائیل به تهران آمده ‌و هیأت‌های بین دو طرف رد و بدل شده است

دیگر مسأله مهم آن روز کشورهای منطقه، بهای نفت بوده است. کشورهای عضو اوپک در تلاش‌هایی هماهنگ، بهای نفت را چندین برابر افزایش داده‌اند و منابع مالی زیادی را به دست آورده بودند. در هفتم ژوئن سفارت آمریکا به واشنگتن خبر می‌دهد که شاه از تلاش شرکت‌های غربی برای چاپیدن ایران از طریق بالا اعلام کردن هزینه قرارداد‌ها ناراحت است. این در حالی است که در اواخر اکتبر در پیام‌هایی که بین روسای دو کشور رد و بدل شده است، رئیس جمهور آمریکا به طرف ایرانی یادآوری می‌کند که درآمد نفتی اعضای اوپک در فاصله کمتر از سه سال، پنج برابر شده است.

فورد در نامه خود ضمن تشکر از عدم درخواست شاه برای افزایش قیمت نفت در اجلاس بالی به وی یادآوری می‌کند ‌ایران که شش میلیون بشکه در روز نفت تولید می‌کند، باید تولید خود را ادامه دهد تا پول کافی برای برنامه‌های توسعه و دفاعی خود داشته باشد.

منظور از برنامه‌های دفاعی، حجم بالای سرمایه‌گذاری ایران برای خرید تسلیحات است. در ششم جولای از عدم توانایی ایران در هماهنگ شدن با تسلیحات جدید خریداری شده، ابراز نگرانی شده است، حال آن که علاوه بر هواپیماهای پیشرفته‌ای که به ایران تحویل شده است، ایران ابراز علاقه کرده است که F-۱۶، F-۱۸ و آواکس نیز خریداری کند. این در حالی است که در همین اسناد موارد متعددی نیز ار همکاری نظامی شاه با دیگر متحدین منطقه‌ای آمریکا و از جمله اردن و مصر نیز وجود دارد.

در پاسخ به پیام اول فوریه وزیر خارجه آمریکا، شاه قصد آگاهی از مواضع رابین نخست وزیر وقت رژیم صهیونیستی در سفر به واشنگتن و محتوای مذاکرات مربوط به ایران را دارد و به آمریکایی‌ها اصرار می‌کند که بن‌بست در خاورمیانه نمی‌تواند ادامه یابد. وی در جایی دیگر یادآوری می‌کند که به حافظ اسد رئیس جمهور سوریه در سفر اخیرش به ایران گفته است که در لبنان باید فضای سیاسی متوازن‌تری برقرار شود. اشاره وی احتمالا به تغییر بافت جمعیتی لبنان نسبت به سال ۱۹۴۳ است.

آن روز‌ها، ایران در همسایگی یکی از ابرقدرت‌های آن روز قرار داشت. در بیستم می‌۱۹۷۶، سفارت اظهارنظر می‌کند که ستون سیاست خارجی دولت ایران، بدبینی شدید نسبت به نیات دولت شوروی نسبت به منطقه است. در سندی دیگر، شاه از عصبانیت شدید شوروی از خریدهای تسلیحاتی ایران از آمریکا خبر داده است و اینکه سرخ‌ها به کشتی‌های جنگی حساسیت بیشتری دارند، ظاهرا به این دلیل که آن را رقیبی برای خود در اقیانوس هند می‌دانسته‌اند.