تشخیص آزمایشگاهی ناباروری در زنان

[سونای]

تشخیص آزمایشگاهی ناباروری در زنان ناباروري يعني اينكه يك زن زير 35 سال پس از گذشت يكسال از زندگي زناشويي و بدون جلو گيري از حاملگي حامله نشده باشد. (براي بيماران بالاي 35 سال اين زمان به شش ماه تقليل پيدا مي كند.) اين طبقه بندي ها اغلب به زير مجموعه هائي مثل ناباروري اوليه (بيماران بدون سابقه حاملگي ) و ناباروري ثانويه (زوج هايي كه ناباروري را پس از حاملگي هاي قبلي تجربه مي نمايند)، تقسيم مي شود. 10 الي 14 % زوج هاي دچار ناباروري هستند.حدود 40% از مشكلات ناباروري مربوط به مردان، 40% مربوط به زنان و حدود10% مربوط به هر دو است. تقريبا نصف اين بيماران به دنبال درمان مي گردند و مهم تر اينكه 85% از آنها با استفاده از روشهاي دارو درماني آبستن مي شوند. علت ناباروري علل مختلفي دارد و در بسياري از بيماران, ناباروري ممكن است بيش از يك علت داشته باشد .لذا نياز به ارزيابي كامل دارند. علل شايع ناباروري عبارتند از غير طبيعي بودن اسپرم ، نارسايي تخمك وتخمك گذاري ، چسبندگي هاي لگن، آ ندومتريوز (آندومتريوز، حالتي است كه در آن سلولهاي پوشاننده رحم يا همان آندومتر بيش از حد رشد مي كند و از رحم هم فراتر مي رود و لوله هاي رحمي را نيز مي پوشاند و حتي آنها را مي بندد و در عمل تخمك گذاري اختلال به وجودمي آورد. آندومتريوز علت 13% موارد ناباروري است و حدود 70% زنان داراي آندومتريوز، نابارور هستند)، نارسايي لوله هاي فالوپ و مشكلات رحمي و در 5% تا 10% زوجين عامل بخصوصي را نمي توان بعنوان علت ناباروري تشخيص داد. اغلب آزمايشات مورد نياز براي ارزيابي ناباروري را بايد در زمان هاي معيني در طول سيكل قاعد گي انجام داد و تا آزمايشات مورد بررسي قرار نگيرند, درمان بندرت موثر واقع مي گردد . نكته مهم تر اينكه لازمه موفقيت در انجام حاملگي همكاري نزديك بين زوجين و تيم پزشكي است . شرايط لازم براي باروري طبيعي چيست ؟ 1- مرد بايد به اندازه كافي اسپرم هاي طبيعي و متحرك توليد نمايد كه بتوانند در مسير هاي باز حركت نموده و از آلت تناسلي فرد در زمان انزال خارج شوند . 2- اسپرم بايد در واژن زن ذخيره شود تا در زمان مناسب در طي سيكل قاعد گي يعني وقتي كه اسپرم ها قادر هستند در مخاط رحم نفوذ كرده ، به درون رحم ولوله هاي فالوپ صعود نموده و تخمك را بارور نمايند . 3- زن بايد تخمك سالم و رسيده را توليد نموده و از تخمدان ها آزاد نمايد پس از رها سازي تخمك از تخمدان ، تخمك بايد از لوله هاي فالوپ به سمت داخل رحم حركت نمايد ، بطوري كه بتواند با اسپرم مواجه شده و بارور گردد . 4- تخمك بارور شده بايد به درون رحم حركت نموده و در درون آندومتر آماده قرار گيرد ( در درون لايه هاي رحم ) تا اينكه بتواند براي رشد بيشتر ، تغذيه نمايد . ارزيابي تخمك ها و تخمك گذاري بعضي از زن ها ممكن است تخمك گذاري نكنند و يا به طور نامنظم و كم تخمك گذاري كنند و بنابراين ممكن است يا عادت ماهيانه نداشته باشند و يا عادت ماهيانه آنها كم و نامنظم باشد و حتي بعضي خانم ها با آنكه داراي عادت ماهيانه منظم هستند، داراي اختلال در تخمك گذاري هستند. براي ارزيابي تخمك گذاري و " كيفيت" تخمك ها ، روشهاي مختلفي وجود دارند ، كه اغلب به ((ذخيره سازي تخمك )) مربوط مي شود . اين موضوع ثابت شده است كه با افزايش سن زنان ، هم تعداد و هم كيفيت تخمك آنها روند نزولي را آغاز مي نمايد . به اين كاهش كيفيت (( كاهش ذخيره سازي تخمك )) مي گويند. آزمايشات روز سوم سيكل : سنجش ميزان هورمونهاي LH ,FSH ، استراديول ، (AMH (Anti Mullerian Hormone و Inhibin B (كه دو تاي آخر براي بررسي ذخيره تخمك مورد استفاده قرار مي گيرد) خصوصا در روز سوم سيكل قاعدگي در پيش بيني شانس آبستني و دوز مورد نياز داروهاي تحريك تخمك گذاري موثر مي باشد و جزئيات ديگري را نيز ارائه نمايد. نمودار دماي پايه بدن ( نمودار BBT) بعد از توليد هر تخمك, تخمدان پروژسترون توليد مي كند . يعني هورموني طبيعي كه در صورت حاملگي از آن محافظت مي كند . پروژسترون ميانگين دماي بدن را افزايش مي دهد و اندازه گيري درجه حرارت بدن در صبح زود يكي از روشهايي است كه بيماران براي كنترل تخمك گذاري مي توانند مورد استفاده قرار دهند . دماي بدن بيماران با توجه به سيكل ماهانه هر روز صبح قبل از برخاستن از رختخواب اندازه گيري و ثبت مي گردد. الگوي تخمك گذاري آن است كه كه دماي بدن قبل از تخمك گذاري ( عمو ما روزهاي 14– 1 قاعدگي ) زير 36 درجه سانتيگراد در نوسان بوده ، و پس از تخمك گذاري ( يعني در روز 15 يا بعد از آن درجه حرارت بدن فرد به ميزان 1 - 5 /0 درجه افزايش پيدا مي كند ، اين نوسان در بالاتر از 36 درجه سانتي گراد تا قاعدگي بعدي ادامه ميابد كه اين افزايش دماي بدن حاكي از تخمك گذاري است. نمودار بالابودن درجه حرارت بدن در نيمه دوم سيكل قاعدگي ثابت مي كند تخمك گذاري اتفاق افتاده است. سيكل بدون تخمك گذاري نمي تواند به صورت پيوسته دماي بدن را در نيمه دوم سيكل قاعدگي افزايش يافته نشان دهد . اندازه گيري" LH " ادرار روش ديگر كنترل تخمك گذاري روش استفاده از كيت پيش بيني كننده روز تخمك گذاري است، كه مقدار هورمون تبديل كننده فوليكول به جسم زرد ( LH)را قبل از تخمك گذاري در ادرار اندازه گيري مي كند. اين آزمايش به مدت 4 يا 5 روز در ميان سيكل قاعدگي از حدود روز 11 سيكل انجام مي شود و زمان افزايش" LH " قبل از تخمك گذاري محسوب مي شود. زماني كه غلظت هورمون " LH " در ادرار افزايش پيدا مي كند، تست مثبت مي شود. 24-18 ساعت پس از مثبت شدن تست تخمك گذاري انجام شده و بهترين زمان براي مقاربت جنسي است. افزايش پرولاكتين افزايش غير طبيعي ميزان هورمون پرولاكتين مي تواند موجب كاهش تخمك گذاري شود. اين افزايش اغلب توسط تومور خوش خيم واقع در قاعده غده هيپوفيز انجام مي گيرد . علايم هيپرپرو لاكتينمي از طريق افزايش توليد شير پستان مادر در دوران شير دهي و در زناني كه شيرده نيستند به صورت ترشح شيردهي نيز مشخص مي شود . براي رفع اين مشكل مصرف داروي بروموكريپتين موفقيت آميز بوده و در بعضي موارد نادر غده بايد برداشته شود. بررسي موكوس دهانه رحم : در حوالي تخمك گذاري موكوس از دهانه رحم ترشح مي شود . اين موكوس دهانه رحم به دليل اينكه زمينه را براي انتقال اسپرم از واژن به درون رحم فراهم مي نمايد بسيار اهميت دارد . بررسي ترشحات دهانه رحم غالبا با استفاده از يك اسپكولوم در حدود زمان تخمك گذاري انجام مي گيرد و كميت و كيفيت ترشحات دهانه رحم مورد ارزيابي قرار مي گيرند . آزمايش پس از مقاربت يا PCT: آزمايش پس از مقاربت كاملا شبيه بررسي ترشحات دهانه رحم مي باشد، به اين ترتيب كه اين آزمايش 12-4 ساعت پس از انجام مقاربت در حدود زمان تخمك گذاري صورت مي پذيرد. اين بررسي نه تنها اطلاعاتي را در مورد كيفيت و كميت مخاط موجود ارائه مي نمايد، بلكه ارزيابي كاملي از ميزان غلظت اسپرم پس از تركيب با مخاط دهانه رحم فراهم مي آ ورد. هيستروسالپينگوگرام : در بعضي زنان، لوله هاي رحمي به طور كامل و يا ناقص بسته است. در نتيجه اسپرم به تخمك نمي رسد. بسته بودن لوله هاي رحمي مي تواند به دليل عفونت، آندومتريوز و يا چسبندگي هايي پس ازعمل جراحي باشد. همچنين ممكن است اين لوله ها پس از يك حاملگي خارج رحمي بسته شوند. در كشورهاي در حال توسعه نسبت به كشورهاي توسه يافته به علت شيوع بيماري هاي عفوني دستگاه توليدمثلي، ميزان اختلال در لوله هاي رحمي بيشتر است. به طور كلي 30% علل ناباروري زن ها مربوط به اختلال در لوله هاي رحمي است . هيستروساليپنگو گرام ( HSG ) روشي براي ارزيابي شكل داخلي دهانه رحم، حفره رحم و لوله هاي فالوپ محسوب مي شود. اين آزمايش يك آزمايش كاملا مهم است براي اينكه مشخص شود كه آيا رحم شكل طبيعي دارد و آيا لوله هاي فالوپ باز و طبيعي هستند يا خير . اين آزمايش با تزريق مقدار كمي مايع حاجب به داخل رحم انجام مي شود كه اين مايع در راديوگرافي نمايان مي شود . زماني كه اين مايع به داخل رحم تزريق گرديد، راديو گرافي ها انجام مي گيرند تا جريان مايعي كه نشان دهنده شكل رحم و لوله هاي فالوپ است، قابل مشاهده گردد. اين آزمايش نياز به 5-3 دقيقه زمان داشته و با انجام آن اطلاعات اوليه بدست مي آيند. اين بررسي غالبا در اوايل سيكل قاعدگي يعني پس از پايان خونريزي و قبل از تخمك گذاري انجام مي گيرد. بهترين زمان يك يا دو روز بعد از پاك شدن مي باشد. اولترا سونوگرافي به روش ترانس واژينال : دستگاه اولتراسوند مانند دستگاه راديوگرافي است بجز اينكه تصاوير بجاي اشعه با جذب امواج صوتي تهيه مي شوند. بيماران مي توانند تعداد زيادي معاينات اولتراسوند را بدون هيچگونه عوارض بيماري زائي انجام بدهند. دركل، معاينه اولتراسوند بدون درد مي باشد و نيازي نيست كه براي انجام اين معاينات مثانه پر باشد. اولتراسوند براي مشاهده و معاينه رحم، تخمدانها و فوليكول هاي رشد كرده در تخمدان ها، رشد جنين و ساير اندام هاي داخلي مورد استفاده قرار مي گيرد. در پيگيري سيكلهايي كه داروهاي محرك تخمك گذاري تزريق شده باشند، كنترل و مشاهده رحم و تخمدان ها از اهميت بسزايي برخوردار مي باشد. تعداد و ميزان رشد فوليكولها براي كمك به تعيين دوز مناسب دارو بايد مورد ارزيابي قرار گيرد به ويژه وقتي كه تخمدانها وادار به تخمك گذاري شده يا براي اهداء تخمك برنامه ريزي شده است. روش هيدرو سونو گرافي تركيبي است از سونوگرافي ترانس واژينال به همراه پر كردن حفره رحم با سرم استريل كه براي بررسي حفره رحم و تشخيص پوليپ ها ، چسبندگي ها و يا فيبروم از استفاده مي شود نتايج بدست آمده شبيه نتايجي است كه از طريق هيستروسكوپي يا هيستروسالپنگو گرافي بدست آمده است . ارزيابي چسبندگي يا آندومتريوز لاپاراسكوپي: در ارزيابي علت ناباروري گاهي نياز به مشاهده وضعيت بيروني رحم، لوله هاي فالوپ و تخمدان از طريق لاپاراسكوپي مي باشد. اين ارزيابي شامل مشاهده چسبندگي يا عدم چسبندگي ، آندومتريوز و اختلالات ديگري مي شود كه مي توانند موجب ناباروري گردند. اين عمل در بيمارستان و تحت بيهوشي عمومي انجام مي شود . يك وسيله تلسكوپي كوچك از طريق يك بريدگي كوچك در زير ناف در درون حفره شكم قرار داده مي شود. سپس پزشك مي تواند اندامهاي توليدمثل را در طي اين فرآيند مورد بررسي قرار دهد. چنانچه بيمار چسبندگي يا آندومتريوز داشته باشد ,در زمان انجام عمل قابل درمان هستند . كل عمل جراحي كمتر از يك ساعت وقت مي گيرد و تعداد زيادي از بيماران در عرض 4-3 ساعت از بيمارستان مرخص مي شوند . مشكلات دستگاه ايمني بدن مشكلات مربوط به دستگاه ايمني بدن و عوامل ايمونولوژيك نقش مهمي در ايجاد ناباروري دارند. تشخيص و درمان اينگونه بيماران مشكل است. در بعضي خانم ها،‌ عليه اسپرم مرد ماده اي بنام آنتي بادي ترشح مي شود كه اسپرم ها را از بين مي برد و يا آنها را غيرفعال مي كند و يا حتي سبب سقط خود به خود در بعضي از آبستني ها مي شود. توجه مهم: زمان پاسخگويي بين ساعت 7-5 بعد از ظهر به وقت ايران و در روزهاي كاري مي باشد. ناباروري يعني اينكه يك زن زير 35 سال پس از گذشت يكسال از زندگي زناشويي و بدون جلو گيري از حاملگي حامله نشده باشد. (براي بيماران بالاي 35 سال اين زمان به شش ماه تقليل پيدا مي كند.) اين طبقه بندي ها اغلب به زير مجموعه هائي مثل ناباروري اوليه (بيماران بدون سابقه حاملگي ) و ناباروري ثانويه (زوج هايي كه ناباروري را پس از حاملگي هاي قبلي تجربه مي نمايند)، تقسيم مي شود. 10 الي 14 % زوج هاي دچار ناباروري هستند.حدود 40% از مشكلات ناباروري مربوط به مردان، 40% مربوط به زنان و حدود10% مربوط به هر دو است. تقريبا نصف اين بيماران به دنبال درمان مي گردند و مهم تر اينكه 85% از آنها با استفاده از روشهاي دارو درماني آبستن مي شوند. علت ناباروري علل مختلفي دارد و در بسياري از بيماران, ناباروري ممكن است بيش از يك علت داشته باشد .لذا نياز به ارزيابي كامل دارند. علل شايع ناباروري عبارتند از غير طبيعي بودن اسپرم ، نارسايي تخمك وتخمك گذاري ، چسبندگي هاي لگن، آ ندومتريوز (آندومتريوز، حالتي است كه در آن سلولهاي پوشاننده رحم يا همان آندومتر بيش از حد رشد مي كند و از رحم هم فراتر مي رود و لوله هاي رحمي را نيز مي پوشاند و حتي آنها را مي بندد و در عمل تخمك گذاري اختلال به وجودمي آورد. آندومتريوز علت 13% موارد ناباروري است و حدود 70% زنان داراي آندومتريوز، نابارور هستند)، نارسايي لوله هاي فالوپ و مشكلات رحمي و در 5% تا 10% زوجين عامل بخصوصي را نمي توان بعنوان علت ناباروري تشخيص داد. اغلب آزمايشات مورد نياز براي ارزيابي ناباروري را بايد در زمان هاي معيني در طول سيكل قاعد گي انجام داد و تا آزمايشات مورد بررسي قرار نگيرند, درمان بندرت موثر واقع مي گردد . نكته مهم تر اينكه لازمه موفقيت در انجام حاملگي همكاري نزديك بين زوجين و تيم پزشكي است . شرايط لازم براي باروري طبيعي چيست ؟ 1- مرد بايد به اندازه كافي اسپرم هاي طبيعي و متحرك توليد نمايد كه بتوانند در مسير هاي باز حركت نموده و از آلت تناسلي فرد در زمان انزال خارج شوند . 2- اسپرم بايد در واژن زن ذخيره شود تا در زمان مناسب در طي سيكل قاعد گي يعني وقتي كه اسپرم ها قادر هستند در مخاط رحم نفوذ كرده ، به درون رحم ولوله هاي فالوپ صعود نموده و تخمك را بارور نمايند . 3- زن بايد تخمك سالم و رسيده را توليد نموده و از تخمدان ها آزاد نمايد پس از رها سازي تخمك از تخمدان ، تخمك بايد از لوله هاي فالوپ به سمت داخل رحم حركت نمايد ، بطوري كه بتواند با اسپرم مواجه شده و بارور گردد . 4- تخمك بارور شده بايد به درون رحم حركت نموده و در درون آندومتر آماده قرار گيرد ( در درون لايه هاي رحم ) تا اينكه بتواند براي رشد بيشتر ، تغذيه نمايد . ارزيابي تخمك ها و تخمك گذاري بعضي از زن ها ممكن است تخمك گذاري نكنند و يا به طور نامنظم و كم تخمك گذاري كنند و بنابراين ممكن است يا عادت ماهيانه نداشته باشند و يا عادت ماهيانه آنها كم و نامنظم باشد و حتي بعضي خانم ها با آنكه داراي عادت ماهيانه منظم هستند، داراي اختلال در تخمك گذاري هستند. براي ارزيابي تخمك گذاري و " كيفيت" تخمك ها ، روشهاي مختلفي وجود دارند ، كه اغلب به ((ذخيره سازي تخمك )) مربوط مي شود . اين موضوع ثابت شده است كه با افزايش سن زنان ، هم تعداد و هم كيفيت تخمك آنها روند نزولي را آغاز مي نمايد . به اين كاهش كيفيت (( كاهش ذخيره سازي تخمك )) مي گويند. آزمايشات روز سوم سيكل : سنجش ميزان هورمونهاي LH ,FSH ، استراديول ، (AMH (Anti Mullerian Hormone و Inhibin B (كه دو تاي آخر براي بررسي ذخيره تخمك مورد استفاده قرار مي گيرد) خصوصا در روز سوم سيكل قاعدگي در پيش بيني شانس آبستني و دوز مورد نياز داروهاي تحريك تخمك گذاري موثر مي باشد و جزئيات ديگري را نيز ارائه نمايد. نمودار دماي پايه بدن ( نمودار BBT) بعد از توليد هر تخمك, تخمدان پروژسترون توليد مي كند . يعني هورموني طبيعي كه در صورت حاملگي از آن محافظت مي كند . پروژسترون ميانگين دماي بدن را افزايش مي دهد و اندازه گيري درجه حرارت بدن در صبح زود يكي از روشهايي است كه بيماران براي كنترل تخمك گذاري مي توانند مورد استفاده قرار دهند . دماي بدن بيماران با توجه به سيكل ماهانه هر روز صبح قبل از برخاستن از رختخواب اندازه گيري و ثبت مي گردد. الگوي تخمك گذاري آن است كه كه دماي بدن قبل از تخمك گذاري ( عمو ما روزهاي 14- 1 قاعدگي ) زير 36 درجه سانتيگراد در نوسان بوده ، و پس از تخمك گذاري ( يعني در روز 15 يا بعد از آن درجه حرارت بدن فرد به ميزان 1 - 5 /0 درجه افزايش پيدا مي كند ، اين نوسان در بالاتر از 36 درجه سانتي گراد تا قاعدگي بعدي ادامه ميابد كه اين افزايش دماي بدن حاكي از تخمك گذاري است. نمودار بالابودن درجه حرارت بدن در نيمه دوم سيكل قاعدگي ثابت مي كند تخمك گذاري اتفاق افتاده است. سيكل بدون تخمك گذاري نمي تواند به صورت پيوسته دماي بدن را در نيمه دوم سيكل قاعدگي افزايش يافته نشان دهد . اندازه گيري" LH " ادرار روش ديگر كنترل تخمك گذاري روش استفاده از كيت پيش بيني كننده روز تخمك گذاري است، كه مقدار هورمون تبديل كننده فوليكول به جسم زرد ( LH)را قبل از تخمك گذاري در ادرار اندازه گيري مي كند. اين آزمايش به مدت 4 يا 5 روز در ميان سيكل قاعدگي از حدود روز 11 سيكل انجام مي شود و زمان افزايش" LH " قبل از تخمك گذاري محسوب مي شود. زماني كه غلظت هورمون " LH " در ادرار افزايش پيدا مي كند، تست مثبت مي شود. 24-18 ساعت پس از مثبت شدن تست تخمك گذاري انجام شده و بهترين زمان براي مقاربت جنسي است. افزايش پرولاكتين افزايش غير طبيعي ميزان هورمون پرولاكتين مي تواند موجب كاهش تخمك گذاري شود. اين افزايش اغلب توسط تومور خوش خيم واقع در قاعده غده هيپوفيز انجام مي گيرد . علايم هيپرپرو لاكتينمي از طريق افزايش توليد شير پستان مادر در دوران شير دهي و در زناني كه شيرده نيستند به صورت ترشح شيردهي نيز مشخص مي شود . براي رفع اين مشكل مصرف داروي بروموكريپتين موفقيت آميز بوده و در بعضي موارد نادر غده بايد برداشته شود. بررسي موكوس دهانه رحم : در حوالي تخمك گذاري موكوس از دهانه رحم ترشح مي شود . اين موكوس دهانه رحم به دليل اينكه زمينه را براي انتقال اسپرم از واژن به درون رحم فراهم مي نمايد بسيار اهميت دارد . بررسي ترشحات دهانه رحم غالبا با استفاده از يك اسپكولوم در حدود زمان تخمك گذاري انجام مي گيرد و كميت و كيفيت ترشحات دهانه رحم مورد ارزيابي قرار مي گيرند . آزمايش پس از مقاربت يا PCT: آزمايش پس از مقاربت كاملا شبيه بررسي ترشحات دهانه رحم مي باشد، به اين ترتيب كه اين آزمايش 12-4 ساعت پس از انجام مقاربت در حدود زمان تخمك گذاري صورت مي پذيرد. اين بررسي نه تنها اطلاعاتي را در مورد كيفيت و كميت مخاط موجود ارائه مي نمايد، بلكه ارزيابي كاملي از ميزان غلظت اسپرم پس از تركيب با مخاط دهانه رحم فراهم مي آ ورد. هيستروسالپينگوگرام : در بعضي زنان، لوله هاي رحمي به طور كامل و يا ناقص بسته است. در نتيجه اسپرم به تخمك نمي رسد. بسته بودن لوله هاي رحمي مي تواند به دليل عفونت، آندومتريوز و يا چسبندگي هايي پس ازعمل جراحي باشد. همچنين ممكن است اين لوله ها پس از يك حاملگي خارج رحمي بسته شوند. در كشورهاي در حال توسعه نسبت به كشورهاي توسه يافته به علت شيوع بيماري هاي عفوني دستگاه توليدمثلي، ميزان اختلال در لوله هاي رحمي بيشتر است. به طور كلي 30% علل ناباروري زن ها مربوط به اختلال در لوله هاي رحمي است . هيستروساليپنگو گرام ( HSG ) روشي براي ارزيابي شكل داخلي دهانه رحم، حفره رحم و لوله هاي فالوپ محسوب مي شود. اين آزمايش يك آزمايش كاملا مهم است براي اينكه مشخص شود كه آيا رحم شكل طبيعي دارد و آيا لوله هاي فالوپ باز و طبيعي هستند يا خير . اين آزمايش با تزريق مقدار كمي مايع حاجب به داخل رحم انجام مي شود كه اين مايع در راديوگرافي نمايان مي شود . زماني كه اين مايع به داخل رحم تزريق گرديد، راديو گرافي ها انجام مي گيرند تا جريان مايعي كه نشان دهنده شكل رحم و لوله هاي فالوپ است، قابل مشاهده گردد. اين آزمايش نياز به 5-3 دقيقه زمان داشته و با انجام آن اطلاعات اوليه بدست مي آيند. اين بررسي غالبا در اوايل سيكل قاعدگي يعني پس از پايان خونريزي و قبل از تخمك گذاري انجام مي گيرد. بهترين زمان يك يا دو روز بعد از پاك شدن مي باشد. اولترا سونوگرافي به روش ترانس واژينال : دستگاه اولتراسوند مانند دستگاه راديوگرافي است بجز اينكه تصاوير بجاي اشعه با جذب امواج صوتي تهيه مي شوند. بيماران مي توانند تعداد زيادي معاينات اولتراسوند را بدون هيچگونه عوارض بيماري زائي انجام بدهند. دركل، معاينه اولتراسوند بدون درد مي باشد و نيازي نيست كه براي انجام اين معاينات مثانه پر باشد. اولتراسوند براي مشاهده و معاينه رحم، تخمدانها و فوليكول هاي رشد كرده در تخمدان ها، رشد جنين و ساير اندام هاي داخلي مورد استفاده قرار مي گيرد. در پيگيري سيكلهايي كه داروهاي محرك تخمك گذاري تزريق شده باشند، كنترل و مشاهده رحم و تخمدان ها از اهميت بسزايي برخوردار مي باشد. تعداد و ميزان رشد فوليكولها براي كمك به تعيين دوز مناسب دارو بايد مورد ارزيابي قرار گيرد به ويژه وقتي كه تخمدانها وادار به تخمك گذاري شده يا براي اهداء تخمك برنامه ريزي شده است. روش هيدرو سونو گرافي تركيبي است از سونوگرافي ترانس واژينال به همراه پر كردن حفره رحم با سرم استريل كه براي بررسي حفره رحم و تشخيص پوليپ ها ، چسبندگي ها و يا فيبروم از استفاده مي شود نتايج بدست آمده شبيه نتايجي است كه از طريق هيستروسكوپي يا هيستروسالپنگو گرافي بدست آمده است . ارزيابي چسبندگي يا آندومتريوز لاپاراسكوپي: در ارزيابي علت ناباروري گاهي نياز به مشاهده وضعيت بيروني رحم، لوله هاي فالوپ و تخمدان از طريق لاپاراسكوپي مي باشد. اين ارزيابي شامل مشاهده چسبندگي يا عدم چسبندگي ، آندومتريوز و اختلالات ديگري مي شود كه مي توانند موجب ناباروري گردند. اين عمل در بيمارستان و تحت بيهوشي عمومي انجام مي شود . يك وسيله تلسكوپي كوچك از طريق يك بريدگي كوچك در زير ناف در درون حفره شكم قرار داده مي شود. سپس پزشك مي تواند اندامهاي توليدمثل را در طي اين فرآيند مورد بررسي قرار دهد. چنانچه بيمار چسبندگي يا آندومتريوز داشته باشد ,در زمان انجام عمل قابل درمان هستند . كل عمل جراحي كمتر از يك ساعت وقت مي گيرد و تعداد زيادي از بيماران در عرض 4-3 ساعت از بيمارستان مرخص مي شوند . مشكلات دستگاه ايمني بدن مشكلات مربوط به دستگاه ايمني بدن و عوامل ايمونولوژيك نقش مهمي در ايجاد ناباروري دارند. تشخيص و درمان اينگونه بيماران مشكل است. در بعضي خانم ها،‌ عليه اسپرم مرد ماده اي بنام آنتي بادي ترشح مي شود كه اسپرم ها را از بين مي برد و يا آنها را غيرفعال مي كند و يا حتي سبب سقط خود به خود در بعضي از آبستني ها مي شود. منبع