وعده بزرگ خانه‌دارشدن در سایه بی‌مهری مسكن مهر
مسکن مهر، نامی شناخته شده در طرح‌های دولت است. اما در اینکه مهم‌ترین برنامه دولت در بخش مسکن تا چه اندازه در مسیر خواست مردم و پایان دغدغه‌های آنها بوده، با اما و اگرهای زیادی مواجه است.

مسکن مهر، نامی شناخته شده در طرح‌های دولت است که از اواسط عمر دولت نهم برای پایان دادن به رویای خانه‌دارشدن قشر ضعیف و نیازمند جامعه و جلوگیری از افزایش بی‌رویه قیمت زمین و مسکن آغاز شد، اما در اینکه مهم‌ترین برنامه دولت در بخش مسکن تا چه اندازه در مسیر خواست مردم و پایان دغدغه‌های آنها بوده، با اما و اگرهای زیادی مواجه است.
به گزارش مهر، مسکن مهر در ابتدای راه - به دلیل تبلیغات وسیع برای خانه‌دارشدن مردم با پرداخت تنها پنج میلیون تومان - متقاضیان زیادی داشت و افرادی که خانه‌دار شدن برای آنها رویا بود با وعده‌های مسئولان، از هر کوششی برای تهیه مبلغ درخواستی و ثبت نام در این طرح دریغ نکردند تا روزی از رنج اسباب کشی‌های هر ساله و اجاره‌های بالا رها شده و در خانه شخصی خود، آسایش و راحتی را تجربه کنند.
اما طرح مسکن مهر در قم بدون توجه به برنامه‌های توسعه‌ای و تفصیلی شهری در نقطه‌ای از شهر به اجرا درآمد که در نحوه اجرای آن به وضع جمعیت بندی مناطق شهری و امکانات زیرساختی توجه نشده و تعاونی‌ها در جایی اقدام به تولید مسکن مهر کرده‌اند که متقاضی مسکن در آنجا نبوده است.
این مسئله و دلایل دیگری که به آنها اشاره می‌شود سبب شده تعداد زیادی از متقاضیانی که سهم آورده خود را واریز کرده بودند، عطای مسکن مهر را به لقایش بخشیده و از عضویت در تعاونی‌ها انصراف داده و سهم آورده خود را پس گرفته‌اند.
جانمایی نادرست
مسكن مهر در جایی سر برآورد كه پیش از آن، زیرساخت‌ها و امكانات شهری برای سكونت 40 تا 50 هزار نفر پیش بینی شده بود، اما مسئولان در اقدامی كارشناسی نشده، تصمیم گرفتند 300 هزار شهروند را در این شهرك سكونت دهند. از این رو ضعف در خدمات رسانی به شهروندان در مكان‌هایی كه مسكن مهر در آن بنا شده‌اند،
نگرانی جدی شهروندان را در پی داشته و عقب ماندگی دستگاه‌های خدمات رسان برای ایجاد تاسیسات مورد نیاز از قبیل آب، برق، گاز و... موجب شده، در واگذاری‌های نخست، تعدادی از واحدهای مسكونی بدون دارابودن این امكانات به متقاضیان تحویل داده شد.
بنابراین اجرای این طرح نمونه بارزی از بدسلیقگی مسئولان در انتخاب مكان را به تصویر كشیده است به گونه‌ای كه آشفتگی در ساخت و سازها، كمترین عوارض این طرح نوپدید است.
این مشكلات، مسئولان شهری را به این فهم رسانده كه ای كاش هدف‌گذاری مسکن مهر به سمت بافت فرسوده هدایت می‌شد، چرا که در بافت‌های فرسوده علاوه بر اجرای طرح جامع و تفصیلی به راحتی می‌توان زیرساخت‌های مورد نیاز از قبیل خدمات عمومی، آب، برق، گاز و ... را تأمین کرده تا دیگر نیاز به سرمایه‌گذاری مجدد نباشد.
اكراه در استقرار شهرداری
هر روز كه بر حجم ساخت و سازهای ناموزون و جمعیت ساكن در این منطقه اضافه می‌شد، نهادهای دولتی برای برون رفت از انبوه مشكلات خودساخته بر حجم فشارهای خود برای تاسیس شهرداری در این منطقه می‌افزودند. اعضای شورای اسلامی شهر و مسئولان شهری در ابتدای امر معتقد بودند كه پردیسان به واسطه دوربودن از شهر قم و توسعه بیش از حد ساخت و سازها بدون در نظرگرفتن زیرساخت‌های مورد نیاز شهری جزو مناطق شهرداری محسوب نمی‌شود، اما با وعده‌هایی كه وزیر مسكن برای كمك به شهرداری داده است، شهرداری منطقه پردیسان دو سال پیش در این منطقه تاسیس شد.
محمدرضا باقرپناهی رئیس كمیسیون توسعه و عمران شورای اسلامی شهر در این زمینه به خبرنگار مهر می‌گوید: قرار است 300 هزار نفر در مكانی استقرار داده شوند كه باید از نظر شبكه ارتباطی و خدمات مورد نیاز تامین شود اما این تامین‌ها وجود ندارد و ما ارتباط پردیسان با قم را ارتباط مطلوبی از نظر راه نمی‌بینیم و حتی شبكه داخلی پردیسان دچار اشكال است.
به گفته وی، دلیل اینكه شهرداری قم شهرك پردیسان را به عنوان یك منطقه شهری تحویل نمی گرفت، عدم تامین راه‌های مناسب و بافت داخلی شهرك است كه موجودی ناقص الخلقه ایجاد شده و خدمات رسانی شهرداری به شهروندان این منطقه بسیار دشوار است.
وی درباره چگونگی ایجاد شهرداری در این منطقه می‌گوید: در جلسه‌ای كه اعضای شورای اسلامی شهر با وزیر مسكن داشتند، وزیر كمك به شهرداری برای ارائه خدمات به شهروندان و بهبود وضع شهری قول‌هایی داد كه هنوز بخشی از این قول‌ها به صورت كامل عملیاتی نشده است.
باقرپناهی كمبود راه‌های دسترسی به پردیسان را یكی از مهم‌ترین مشكل ساكنان این منطقه شهری می‌داند و می‌افزاید: برای رفع این مشكل، راه‌های ارتباطی جدیدی پیش بینی شده، اما برای تملك املاك در مسیر مشكلاتی وجود دارد كه اداره كل راه و شهرسازی باید برای حل این مشكلات كمك كند.
كمبود زیرساخت‌ها
البته با ایجاد شهرداری در این منطقه بخش قابل توجهی از نیازهای شهروندان - هر چند دیر - در حال برطرف شدن است اما مهیا نشدن زیرساخت‌های لازم در این شهرك، مشكلات فاضلاب و جمع آوری آب‌های سطحی، نبود روشنایی كافی در برخی محله‌ها، تكمیل نبودن شبكه معابر، كمبود سرانه‌های درمانی، فضای سبز و آموزشی، كمبود خدمات شهری در محل سكونت از قبیل بازار، نانوایی، بانك و... شهروندان را نگران و طرح مسكن مهر را نزد مردم بدنام كرده است؛ به گونه‌ای كه تعداد زیادی از مالكان این واحدها، هر چند ذوق و شوق وافری برای خانه دار شدن داشتند، اما پس از تحویل مسكن خود به دنبال جذب مشتری برای فروش یا اجاره آن می‌روند و هیچ رغبتی به سكونت در این منطقه ندارند.
در حال حاضر 19 مدرسه در این منطقه ساخته شده كه با توجه به اینکه منطقه پردیسان به سمت استقرار 300 هزار نفر پیش می‌رود اگر هر چهار نفر را یک خانواده به حساب بیاوریم یعنی 75 هزار خانوار در این منطقه ساکن خواهند شد.
به گفته محمد حسین امین جعفری مدیركل آموزش و پرورش استان، با در نظر گرفتن یک محصل از هر خانوار حداقل به 75 مدرسه در این منطقه نیاز است اما كمبود مدرسه در این منطقه مشكلات زیادی برای خانواده‌ها و دانش آموزان ایجاد كرده است.
تاخیر در ساخت و سازها و مشخص نبودن میزان آورده
تاخیر در ساخت و سازها یكی دیگر از مهم‌ترین دغدغه‌های متقاضیان واحدهای مسكن مهر است كه برخی از مجتمع‌های مسکن مهر از سال 86 تاكنون در حال ساخت هستند ولی هنوز تكمیل نشده‌اند. سرعت ساخت این واحدها به حدی پائین است که نمای بیرونی این واحد‌ها شکلی قدیمی و کهنه به خود گرفته است.
پیمانكاران، علت اصلی كندی ساخت مسكن مهر را كمبود اعتبار و عدم واریزشدن سهم آورده متقاضیان می‌دانند. اما اینكه چرا متقاضیان نسبت به واریز آورده خود تعلل می‌كنند باید در شفاف نبودن هزینه‌های دریافتی و افزایش قیمت تمام شده جستجو كرد كه شهروندان را سردرگم كرده است.
شهروندانی كه برای خانه‌دار شدن با پرداخت تنها پنج میلیون تومان دلخوش بودند، به مرور با بدقولی پی در پی پیمانكاران در تحویل به موقع واحدها و افزایش چند میلیونی قیمت تمام شده مواجه شدند كه این مسئله یكی از مهم‌ترین عامل ریزش و خروج اعضا از تعاونی‌ها بوده و باعث شده متقاضیانی كه از تمكن مالی كافی برخوردار نبودند ترجیح دهند میزان سهم واریزی خود به تعاونی‌ها را پس بگیرند.
علاوه بر این، افزایش قیمت‌ها تاثیر منفی بر كیفیت مصالح و تجهیزات مورد نیاز شده و برای اینکه واحدهای مسکونی ارزان ساخته شوند در بسیاری از این واحدها، اجناس استاندارد درجه 2 یا 3 استفاده شده است چرا که مبنا و اصل در طرح مسكن مهر پایین بودن قیمت است.
این مشكلات در شهرهای زیر 25 هزار نفر هم وجود دارد. در این شهرها قیمت زمین و مسكن به مراتب كمتر از املاك شهرستان قم است و هنوز بافت روستایی در بخش‌های زیادی از شهرهای تابعه نمایان است، اما قیمت تمام شده مسكن مهر در این شهرها بیشتر از واحدهای موجود است.
در این زمینه اعضای شورای اسلامی شهرهای تابعه با انتقاد از بالابودن قیمت تمام شده ساخت مسكن مهر در شهرهای تابعه معتقدند: طبق قراردادی كه برای ساخت مسكن مهر در شهرهای تابعه به امضا رسید قرار بود به ازاء هر متر مربع حدود 300 هزار تومان از مردم دریافت شود ولی پول‌هایی از مردم طلب می‌كنند كه قبلا پیش بینی نشده بود.
فقر معماری اسلامی
در بخش معماری واحدهای مسكن مهر، ساخت این واحدها بویی از معماری اسلامی - ایرانی نبرده و به اعتقاد مهندس باقرپناهی اگر فرمایشات مقام معظم رهبری پیرامون رعایت معماری اسلامی را در این واحدها ملاك قرار دهیم خواهیم دید كه دچار اشكالات اساسی است.
به گفته رئیس كمیسیون توسعه و عمران شورای اسلامی شهر طراحی مسكن مهر در حوزه شهرسازی هم با مشكلات و اشكالات زیادی مواجه است.
حاشیه‌نشینی و ضعف فرهنگ آپارتمان نشینی
یکی دیگر از مشكلات پیش رو برای ساکنان واحدهای مسکن مهر را باید دغدغه‌های آپارتمان نشینی دانست چراكه بیشتر متقاضیان مسکن مهر از سطوح پایین جامعه هستند و سابقه‌ای در آپارتمان نشینی ندارند و همین امر می‌تواند مشکلاتی برای ساکنان و نحوه مدیریت این واحد‌ها به وجود آورد.
از سوی دیگر با توجه به اینکه مجتمع‌های مسکن مهر در حاشیه شهر قم و شهرهای تابعه استان جانمایی و ساخته شده‌اند، این مسئله باعث به وجود آمده پدیده حاشیه نشینی می‌شود. حاشیه نشینی هم با آسیب‌های اجتماعی توأم است؛ به ویژه زمانی كه ازدحام جمعیت هم در میان باشد.
البته اگر سكونت در مجتمع‌ها به گونه‌ای می‌شد كه ساكنان آنها همدیگر را می‌شناختند، سیستم رابطه قومیتی در كاهش بزه تاثیر زیادی داشت اما آپارتمان‌های مسكن مهر چنین ویژگی را ندارند.
طرح مسكن مهر اجرا شد تا علاوه بر خانه‌دار شدن قشر ضعیف جامعه، رشد قیمت مسكن و زمین فروكش كند اما در هدف نخست، خانه‌دار شدن این افراد با دغدغه‌ها و مشكلات زیادی همراه است و در هدف دیگر، رشد كاذب قیمت زمین و مسكن در ماه‌های ابتدایی اجرای این طرح متوقف شد اما كافی اجرای نادرست این طرح و تامین نشدن نیاز متقاضیان را دلیل شكست این هدف بدانیم. چراكه طرح مسكن مهر باعث قوت گرفتن دلالی مسكن شده كه به گفته حجت‌الاسلام فراهانی یكی از كارشناسان اقتصادی، وقتی زمین یك كالای سفته بازی می‌شود كه افراد به عنوان دلالی در این بخش سرمایه‌گذاری می‌كنند.