مزایا و معایب خرید اینترنتی در ایران حدود 21 سال از زمانی که اینترنت به صورت عمومی در ایران به کار گرفته شد، می‌گذرد. در این مدتی که پای اینترنت به کشورمان باز شده روز‌به‌روز مردم به امکانات این شبکه مجازی بیشتر پی برده و از آن برای آسان‌تر‌شدن زندگی خود بهره می‌گیرند و برخلاف دهه 70 که خیلی‌ها تنها به خاطر چت‌کردن در کلاس‌های آموزشی آشنایی با اینترنت و کامپیوتر ثبت‌نام می‌کردند و یکی از اجناس پر فروش کیوسک‌های روزنامه‌فروشی در آن دوران کتاب‌های آموزشی چت یاهو مسنجر بود، این روزها دیگر خیلی‌ها به دنیای مجازی به چشم فرصتی برای کارآفرینی و کسب درآمد نگاه می‌کنند، شاید یکی از دلایلی که این روزها تعداد فروشگاه‌های اینترنتی در حال افزایش است، همین ماجرا باشد. در این گزارش قصد داریم مشکلات مردم و صاحبان این فروشگاه‌های مجازی را بررسی کرده و از پیشینه، مزایا، معایب فروشگاه‌های اینترنتی و نکاتی که خریداران این فروشگاه‌های مجازی باید در نظر بگیرند تا کلاه سرشان نرود، بنویسیم.
اواخر سال 1370 بود که ایران به وسیله اولین خط ویژه اینترنتی به دانشگاه وین وصل شد و در منطقه به عنوان دومین کشوری که با شبکه جهانی اینترنت در ارتباط است، شناخته شد، اما چند سال طول کشید تا قابلیت‌های دنیای مجازی برای مردم جا افتاد.
حمید محمودزاده، کارشناس ارشد نرم‌افزار و مدیرعامل شرکت آرمیتیس درباره پیشینه فروشگاه‌های اینترنتی در کشورمان می‌گوید: «اوایل سال80 بود که خرید و فروش اینترنتی در ایران شروع شد، اما آن زمان مانند این روزها جدی نبود، چرا که بسترهای لازم برای این کار مناسب نبود.»
به گفته این کارشناس، در سال 85 بانک‌ها برای تجارت الکترونیک اولین قدم‌های خود را برداشتند. او ادامه می‌دهد: «هرچند که این روزها آمارها بیانگر این است که از هر صد ایرانی حدود 22 نفر از اینترنت استفاده می‌کنند، اما این آمار در سال 85، هفت نفر و در سال 82 یک یا دو نفر بود. برای همین هر روز به تعداد افرادی که از اینترنت استفاده می‌کنند اضافه شده و افراد بیشتری با داد و ستد از طریق دنیای مجازی آشنا می‌شوند». بهتر است بدانید که آمار استفاده از اینترنت در کشورهای آمریکایی و اروپایی به 88نفر از هر صدنفر می‌رسد. ** مزایا و معایب
یکی از دلایلی که باعث شده مردم برای خرید دنبال فروشگاه‌های مجازی بروند، این است که در زمان و وقت خود صرفه‌جویی کرده و می‌توانند بدون این‌که ساعت‌ها در ترافیک وقت خود را سپری کنند، کالای مورد نیاز خود را تهیه کرده و از آن استفاده کنند. محمود‌زاده اضافه می‌کند: «علاوه براین در فروشگاه‌های اینترنتی قیمت‌ها مشخص است و نیازی به چانه‌زدن نیست. از آن گذشته دیگر خطر جا‌به‌جایی پول هم وجود ندارد و فرسوده‌شدن اسکناس هم به اقتصاد کشور ضرر نمی‌زند.»
در کنار این مزایا باید به معایب خرید‌ از فروشگاه‌های اینترنتی هم اشاره کرد. دستبرد‌زدن هکرها به حساب بانکی مشتری‌ها یا بی‌کیفیت‌بودن جنسی را که به دست مشتری می‌رسد می‌توان از این معایب دانست. مدیرعامل شرکت آرمیتیس می‌گوید: «بحث تاخیر در تحویل گرفتن کالا، نحوه ارسال کالا و صحت و سلامت و اصل بودن کالا از مشکلاتی است که ذهن خریداران فروشگاه‌های اینترنتی را به خود مشغول می‌کند. هرچند که بخش عمده‌ای از این معایب به خاطر مناسب نبودن زیرساخت‌هاست، اما با کمی دقت و توجه می‌توان خرید خوب و ایمنی انجام داد.»
برای نمونه آقای کارشناس به این نکته اشاره می‌کند که هنگام خرید بهتر است از کامپیوتر شخصی خود استفاده کرده و درمحل کار یا کافی‌نت‌ها برای خرید اینترنتی اقدام نکرد. علاوه براین موارد بهتر است زمانی که به درگاه پرداخت الکترونیک وارد می‌شوید، حواستان به آدرس صفحه باشد، چرا که ممکن است هکر‌ها صفحه را شبیه‌سازی کرده باشند. او ادامه می‌دهد: «هکر‌ها برای این‌که رمز کارت شما را به دست بیاورند، صفحه بانک را شبیه‌سازی می‌کنند، اما آنها نمی‌توانند آدرس را تغییر بدهند، برای همین با یک بررسی ساده هنگام وارد‌کردن رمز و پرداخت پول می‌توانید از درست بودن آدرس مطمئن شده و هکرها را ناکام بگذارید، علاوه بر این همان‌طور که شما در سطح شهر ترجیح می‌دهید از دستفروش‌ها خرید نکنید برای تجربه‌کردن خرید خوب اینترنتی هم باید سراغ فروشگاه‌های شناخته شده و خوشنام رفت.»
این کارشناس به فروشگاه اینترنتی ebay اشاره می‌کند و می‌گوید: «این فروشگاه که توسط آقای امیدیار پایه‌گذاری شده، نمونه موفقی از فروشگاه‌های اینترنتی دنیاست. جالب است بدانید که امید یار تنها 10 درصد از سهام این شرکت را دارد، اما همین مقدار از کل سهام مخابرات کشورمان که مدتی قبل در بورس واگذار شد بیشتر است، یا فروشگاه اینترنتی amazon انبارهایی دارد که در آنها بیش از صد تریلی جای می‌گیرد.» استقبال خوب مردم سایر کشورها از فروشگاه‌های اینترنتی می‌تواند دلیل مناسبی برای کارآمد بودن این صنعت باشد.» ** کارت مخصوص خرید اینترنتی
این‌که خریداران فروشگاه‌های اینترنتی ممکن است گرفتار هکرها شوند، خطری است که در سراسر جهان مردم را تهدید می‌کند، اما کارشناسان برای این کار راه‌حل مناسبی را ارائه می‌کنند. محمود‌زاده درباره این روش می‌گوید: «در حال حاضر تعداد زیادی از مردم جهان که از طریق فروشگاه‌های اینترنتی خرید می‌کنند، برای بالا‌بردن امینت خرید خود یکی از کارت‌های اعتباریشان را به خرید اینترنتی اختصاص می‌دهند؛ به این شکل که آنها هر زمانی قصد خرید اینترنتی داشته باشند به اندازه نیاز به کارت مورد نظر پول واریز کرده و خرید می‌کنند به این شکل بعد از خرید پولی در کارت باقی نمی‌ماند تا هکرها آن را به جیب بزنند.»
نکته دیگری که مشتری‌های فروشگاه‌های اینترنتی باید در نظر بگیرند، این است که از فروشگاه‌هایی خرید کنند که معتبر هستند، چراکه گاهی پیش می‌آید که برخی از فروشگاه‌های اینترنتی به جای جنس باکیفیتی که در سایت آن‌را برای فروش گذاشته‌اند کالایی مشابه، اما بی‌کیفیت را به دست مشتری می‌رسانند.
حمید‌محمدی، مدیرعامل فروشگاه اینترنتی دیجی‌کالا دراین باره می‌گوید: «وزارت بازرگانی به فروشگاه‌ های اینترنتی نماد اعتماد می‌دهد که سایت‌ها باید آن‌را روی سایت خود قرار دهند، مشتری‌ها از این طریق می‌توانند بیشتر به خدمات سایت اعتماد کنند.»
هرچند که در کشورهای اروپایی فروشگاه‌های اینترنتی بیمه هستند و خریداران می‌توانند از این طریق اعتماد بیشتری به این مراکز بداشته باشند، اما در کشورمان مشتری‌ها می‌توانند با اطلاعاتی که درسایت فروشگاه وجود دارد معتبر بودن فروشگاه را بررسی کنند. برای نمونه آنها می‌توانند با شماره تلفن ثابت شرکت تماس گرفته و اطلاعات لازم را به دست آورند.
به اعتقاد کارشناسان، برای این‌که بستر لازم برای فعالیت فروشگاه‌های اینترنتی در کشورمان آماده شود دولت باید در حوزه آموزش و فرهنگسازی فعالیت گسترده‌تری داشته باشد.
جالب است بدانید که در کشورمان این رضایت مشتری‌هاست که باعث تبلیغ کسب و کار فروشگاه‌های اینترنتی شده و مشتری‌های بیشتری را به خرید اینترنتی تشویق می‌کند. محمدی ادامه می‌دهد: «هرچند که این صنعت با حدود 9 سال عمر درکشورمان خیلی جوان نیست، اما هنوز بالغ نشده و به صورت حرفه‌ای دنبال نمی‌شود، برای همین در حد تجارت‌های کوچک و شخصی باقی مانده‌اند.»
به گفته محمدی، دلایلی مانند بسته بودن بازار ایران و جدی نگرفتن این صنعت توسط بخش خصوصی به این ناکامی دامن زده است، او ادامه می‌دهد: «البته در بسترسازی هم مشکل داریم، مثلا سیستم پستی مطلوب نیست یا ضعف شبکه‌های ارتباطی و بانک‌ها باعث ایجاد مشکلاتی در این زمینه می‌شود، اما در کشورهای پیشرفته امکاناتی مانند پرداخت با یک کلیک (در این شیوه اطلاعات مشتری ذخیره شده تا او تنها بایک کلیک بتواند فرم مخصوص خرید را پرکند) برای مشتری‌ها در نظر گرفته می‌شود تا آنها تشویق به خرید از فروشگاه‌های اینترنتی شوند.»
نبود پلتفرم‌های نرم‌افزاری خاص این صنعت، تامین کالا و ثابت نبودن نرخ ارز هم از مشکلات دیگری است که مدیران فروشگاه‌های اینترنتی داخل کشور با آن رو‌به‌رو هستند. محمدی ادامه می‌دهد: «در جذب مشتری، خوشنامی فروشگاه‌های اینترنتی بیشترین تاثیر را دارد. برای نمونه شما اگر اینترنت را زیر و رو کنید شماره تماسی از فروشگاه اینترنتی معروفamazon پیدا نمی‌کنید، اما برند این شرکت باعث شده روز‌به‌روز مشتری‌های بیشتری از این فروشگاه اینترنتی خرید کنند تا جایی که این فروشگاه روزانه حدود یک میلیون سفارش دارد.»