تشویق و تنبیه اصلی مهم در اسلام

[zoh_reh]

تشویق و تنبیه ، اصلی مهم در تربیت اسلامی




طبیعت انسانها به گونه ای است كه وقتی در انجام امور مورد تشویق قرار می گیرند ، معمولاً در صدد بر می آیند تا آن امور را بهتر انجام دهند. بدون تردید تشویق و ترغیب از مهمترین اركان روان شناسی تربیتی و عاملی مؤثر در تحریك انگیزش های پیشرفت و عملكرد فرد در فرایند یادگیری و تقویت رفتارهای مطلوب است . همه انسانها حتی بزرگسالان ، تا آخر عمر نیاز به تشویق دارند . تشویق موجب رغبت و دلگرمی و نشاط و تحرك می شود و انسان را به جدیت وادار می كند .
انسانی كه مورد تشویق قرار بگیرد احساس آرامش و رضایت خاطر و اعتماد به نفس می كند و برای جدیت بیشتر و تحمل دشواری ها آماده می گردد . برعكس ، اگر مورد نكوهش یا ناسپاسی قرار گرفت دلسرد و بی رغبت می شود و احساس حقارت و ضعف می كند و نمی تواند از استعدادهای خویش به نحو مطلوبی استفاده نماید .
اصل تشویق و تنبیه به عنوان امری مسلم در تربیت اسلامی شناخته و پذیرفته شده است . اصولاً بهشت و جهنم ، انذار و تبشیر پیامبران ، آیه های مربوط به پاداش و كیفر ، وعده و وعیدهای شوق انگیز و خوفناك و ... همه جلوه هایی از تشویق و تنبیه هستند . خداوند تبارك و تعالی در قرآن مجید ( سوره بقره ) می فرماید :" ای پیامبر به كسانی كه ایمان آورده و عمل صالح انجام داده اند بشارت بده كه جایگاه آنان در قیامت ، باغستان هایی است كه نهرهای آب در آن جاری است ." حضرت علی علیه السلام در فرمان تاریخی خود به مالك اشتر كه او را به فرمانروایی مصر برگزیده بود،دستور می دهد: كه مبادا نیكوكار و بدكردار پیش تو یكسان باشند ، زیرا چنین روشی نیكوكار را از كردار نیك دور ساخته و بدكردار را به كار بد سوق می دهد .
یكی از روش های مؤثر در تربیت ، تشویق كارهای خوب كودك است . تشویق در روح و روان كودك اثر می گذارد و او را به انجام اعمال نیك تحریض و ترغیب می كند .

[zoh_reh]

صورت های تشویق:


تشویق به سن و درك كودك ونوع عمل او بستگی دارد . طبیعی است كه كودك خردسال ، معنی دوستی اولیاءو تشویق آنها را به خوبی می داند . برای كودك چهار ساله یك شكلات ممكن است به اندازه یك هدیه قابل توجه كه به فردبزرگسال تقدیم می كنیم ، ارزش داشته باشد .
تشویق صور مختلفی دارد. گاه به صورت دلجویی است ، گاه یك عبارت محبت آمیز ، برخی اوقات یك نگاه توأم با لبخند و نشاط ، زمانی وعده تعریف یك قصه،و گاهی دادن یك بسته كوچك مداد رنگی ، شیرینی ، كتاب ، لباس ، اسباب بازی ، دفترچه ، توپ ، قلم ، مدال ، معرفی كردن سرصف و امثالآن.
اولیاء و مربیان باید با توجه به سن و سطح درك بچه و اوضاع و شرایط خاص زندگی و ارزش و اهمیت كار او،نوع تشویق و میزان آن را انتخاب نمایند.
كودك در سال های اولیه زندگی بیش از هر چیز به جلب نظر والدین و اظهار محبت و بوسه ها و خنده ها و نوازشها و پرستاری های آنان نیاز دارد .
وقتی بزرگتر شد به آفرین گفتن ، شكلات و شیرینی و اسباب بازی و گردش یا مهمانی رفتن ، و شنیدن داستان بیشتر علاقه دارد . در مرحله بعد به فوتبال و ورزش و كتاب داستان و تعریف و تمجید و كفش و لباس نو و هدیه ونمره خوب ،ومسافرت ، بیشتر علاقه مند می شود. در مراحل بعدی به مسئولیت پذیرفتن ، مورد مشاوره قرار گرفتن ، قهرمان شدن ، مدال گرفتن ، در حضور جمع معرفی شدن ، بیشتر علاقه پیدا می كند. بنابراین بهتر است با توجه به علایق كودك وسن وی ،تشویق ها نیز از همان نوع علایق ویباشد .

- - - به روز رسانی شده - - -

صورت های تشویق:


تشویق به سن و درك كودك ونوع عمل او بستگی دارد . طبیعی است كه كودك خردسال ، معنی دوستی اولیاءو تشویق آنها را به خوبی می داند . برای كودك چهار ساله یك شكلات ممكن است به اندازه یك هدیه قابل توجه كه به فردبزرگسال تقدیم می كنیم ، ارزش داشته باشد .
تشویق صور مختلفی دارد. گاه به صورت دلجویی است ، گاه یك عبارت محبت آمیز ، برخی اوقات یك نگاه توأم با لبخند و نشاط ، زمانی وعده تعریف یك قصه،و گاهی دادن یك بسته كوچك مداد رنگی ، شیرینی ، كتاب ، لباس ، اسباب بازی ، دفترچه ، توپ ، قلم ، مدال ، معرفی كردن سرصف و امثالآن.
اولیاء و مربیان باید با توجه به سن و سطح درك بچه و اوضاع و شرایط خاص زندگی و ارزش و اهمیت كار او،نوع تشویق و میزان آن را انتخاب نمایند.
كودك در سال های اولیه زندگی بیش از هر چیز به جلب نظر والدین و اظهار محبت و بوسه ها و خنده ها و نوازشها و پرستاری های آنان نیاز دارد .
وقتی بزرگتر شد به آفرین گفتن ، شكلات و شیرینی و اسباب بازی و گردش یا مهمانی رفتن ، و شنیدن داستان بیشتر علاقه دارد . در مرحله بعد به فوتبال و ورزش و كتاب داستان و تعریف و تمجید و كفش و لباس نو و هدیه ونمره خوب ،ومسافرت ، بیشتر علاقه مند می شود. در مراحل بعدی به مسئولیت پذیرفتن ، مورد مشاوره قرار گرفتن ، قهرمان شدن ، مدال گرفتن ، در حضور جمع معرفی شدن ، بیشتر علاقه پیدا می كند. بنابراین بهتر است با توجه به علایق كودك وسن وی ،تشویق ها نیز از همان نوع علایق ویباشد .

[zoh_reh]

محاسن تشویق:
-تشویق بر خلاف تنبیه كه از عوامل بازدارنده است ، عاملی ترغیب كننده می باشد كه به انسان نیرو می دهد . شخصی كه تشویق می شود از كار و زحمت خود احساس رضایت می كند و همین رضایت خاطر است كه جلو خستگی و بی میلی او را می گیرد .
-تحسین كودك موجب می شود كه اعتماد به نفس در وجودش پدید آید ، استعدادهای نهفته اش شكوفا شوند و قوای درونی اش به فعلیت برسند.
-تشویق ، شخصیت فرد را احیاء می كند ، او را از یأس و بدبینی نجات می دهد و به زندگی دلگرم می كندو گاهی یك تحسین ساده،مسیر زندگی فرد را دگرگون می سازد .
-وقتی كودك تحسین شود ، احساس ارزشمندی می كند .
-تشویق پاسخی است به نیاز طبیعی و روانی كودك .
-وقتی كودك را مورد تشویق قرار دهیم فرصتی فراهم می شود تا كودك به توانایی ، ظرفیت و ارزشمندی های خود پی ببرد و در نتیجه تصویر مثبت و ارزنده ای از خود در ذهنش ایجاد شود كه بعدها شكل دهنده حرمت نفس او خواهد بود .
-جبران كمبودها و حقارت های عاطفی و اجتماعی .
-تصحیح و تكمیل رفتارهای آموزشی و اخلاقی .
-تغییر دهنده و جهت دهنده رفتار و سیر زندگی كودك .
-دریافت بازخورد مناسب در برابر رفتار پسندیده .
متأسفانه بعضی از والدین و مربیان برای دستیابی به اهداف خود و تقویت هر چه سریعتر رفتارهای مورد نظر خود ، سعی می كنند به هر طریق ممكن،رفتار كودك را مطابق خواسته ها و دستورات و مقررات خود در آورند ، بدون اینكه متوجه اثر تخریبی این روش های شتاب زده و صوری در ساختار شخصیتی كودك باشند. این روش های سطحی ، ظاهر پسند ، دیگر انگیخته و تصنعی می تواند سبب آسیب های جبران ناپذیری در روند تعادل جویی طبیعی كودكان شود.

[zoh_reh]

معایب تشویق بیجا و بیش از حد:
-وابستگی كودك به عوامل كنترل بیرون از خود .
-كند شدن محرك های درونی (‌از بین رفتن رغبت های خود به خودی و جایگزینی رغبت های تصنعی).
-تشویق بدون دقت ممكن است به صورت رشوه در آید و اعمال كودك به پاداش وابسته شود و پرتوقع و طلبكار پرورش یابد و در همه جا انتظار پاداش عملی یا معنوی داشته باشد، از همه كس طلبكار شود ولی خودش احساس مسئولیت نكند.گاهی حتی در برابر انجام وظایف قانونی یا اجتماعی یا شرعی خود نیز توقع پاداش خواهد داشت .

-تشویق و تحسین بیش از حد ، كودك را به غرور و خودبینی مبتلا می سازد. امیرالمؤمنین (ع)می فرماید: " چه بسا افرادی كه به سبب تعریف و تمجید مغرور می شوند" و" در مدح كسی زیاده روی و مبالغه مكن".
نتایج تحقیقات اخیر نشان داده است كه اگر رفتار كودك و رشد او را از طریق عوامل تشویق بیرونی مانند جایزه ، پول ، كارت صدآفرین ، ‌تحسین های لفظی مكرر و سایر عوامل بیرونی شرطی كنیم ، آزادی و رشد طبیعی را از او سلب و رفتار او را با ضوابط و معیارهای از پیش تعیین شده قالب سازی كرده ایم .
-تشویق بیش از حد در دراز مدت مانع پیشرفت خود به خودی كودك می شود .
-تكیه بر تشویق بیرونی بدون همسویی با تقویت های درونی كودك،مانع تحول طبیعی او می شود.
نكاتی كه در تشویق باید رعایت گردد:
-علت تشویق بایستی مشخص باشد تا كودك بفهمد كه به چه سببی مورد تشویق قرار گرفته است.
-نفس عملكرد كودك باید مورد تشویق قرار گیرد ( مستقیماً به رفتار كودك مربوط باشد ) نه شخصیت او.
-تشویق باید با تقویت درونی كودك همسو باشد ( اول تقویت درونی و بعد تشویق ).
-تشویق باید گاه به گاه و در برابر كارهای ممتاز باشد ، نه به صورت دایم و برای هر كار؛ زیرا اگر چنین شد ارزش و تأثیر تربیتی خود را از دست خواهد داد .
-وقتی كودك را تشویق و تحسین می كنیم نباید او را با بچهیدیگری مقایسه كنیم.مثلاً صحیح نیست كه پدری به فرزندش بگوید آفرین بر تو كه خوب درس می خوانی و مانند حسن تنبل نیستی ، زیرا در این صورت،كودك دیگر ، تحقیر و مذمتمیشود. از سوی دیگر این عمل مضر است و بدآموزی دارد .
-تشویق در بین همسالان و دوستان مؤثرتر از تشویق به تنهایی است .
-تشویق باید با سن كودك ، نیازهای او و شرایط و موقعیت مكانی ، شخصیتی ، روانی و ... تناسب داشته باشد .
-تشویق های ملموس در مقاطع سنی پایین مؤثرتر است .
-تشویق باید با كار كودكمتناسب باشد.صلاح نیست كه در برابر یك كار كوچك و كم اهمیت تشویق های بزرگی انجام بگیرد . پاداش های بزرگ را باید برای كارهای بزرگترقرار داد، بهتر است پاداش همگام با موفقیت های تدریجی كودك بزرگ شود .
-باید پاداش ها و تشویق ها ، در برابر فعالیت ها و جدیت های كودك انجام بگیرد . نه در برابر موهبت های ذاتی او . یك كودك كم هوش كه در اثر جدیت و تلاش ، رفته رفته به موفقیت هایی نایلمیگردد و نمره پنج او به هشت ترقی می كند نیز قابل ستایش و تشویق است.
-تشویق باید طبیعی ، واقعی و به دور از فریب و ریا باشد .
-تشویق باید بلافاصله اعمال گردد ( به خصوص برا ی سنین پایین )‌.
-اگر تشویق بیش از حد انتظار طبیعی كودك و یا كمتر از حد انتظاراو باشد اثر نامطلوبی دارد.

تهیه و تنظیم برای تبیان: زهره پری نوش