تلسکوپ فضایی جیمز وب

[sayed mojtaba]

تلسکوپ فضایی جیمز وب که قرار است جانشین هابل شود، وعده گشودن پنجره جدیدی را به جهان می ‌دهد. استقرار تلسکوپ فضایی جیمز وب در فضا می ‌تواند آغازگر کشف فراژرف ها در کیهان باشد. اما اگر این تلسکوپ که به افتخار مدیر ناسا در طول برنامه ماموریت‌های آپولو نام‌گذاری شده است شکست بخورد، پیشرفت اخترشناسی تا یک نسل کامل عقب خواهد افتاد.

زمانی که در آوریل سال 1990 میلادی بدنه یک تلسکوپ غول پیکر رهسپار فضا می شد هیچ کس تصور نمی کرد قرار است این تلسکوپ دنیای ستاره شناسی را متحول کند. هابل؛ تلسکوپی است که تمام مردم نام آن را شنیده اند و کم و بیش تصاویر زیبای آن را در رسانه ها دیده اند. تلسکوپ فضایی هابل در این سال ها تبدیل به یک برند برای ستاره شناسان شده است، برندی که برای ما عظمت کیهان را به یاد می آورد . البته هزینه هایی که در طی حیات هابل صرف این تلسکوپ گردید بسیار سرسام آور است اما این هزینه های گزاف در مقایسه با دستاوردهای این غول فضایی به هیچ عنوان قابل مقایسه نیست.

این که چرا ما باید تا این مقدار هزینه کنیم و حتما در خارج از جو زمین یک تلسکوپ داشته باشیم بسیار ساده است:

• نبود گرد و غبار در مسیر دید
• نبود پراکنش نور خورشید و ماه در اثر مولکول‌های جو سیاره
• نبود آلودگی نوری ناشی از مظاهر تمدن بشری
• نبود آلودگی جوی و یا رطوبت در هوا
• امکان رصد در طول موجهای غیر مرئی (جو جلوی پرتوهای ایکس، فرابنفش، فروسرخ و... را می‌گیرد.)
• و ...
دلایلی است که ضرورت وجود یک تلسکوپ قدرتمند در خارج از جو زمین را بیان می کند.

در تاریخ 21 ساله حیات هابل تا کنون 21 راهپیمایی فضایی جهت تعمیر و بروز رسانی آن انجام شده است که آخرین آن ها در سال 1388 توسط سرنشینان شاتل فضایی آتلانتیس انجام گرفت. شاتلی که خودش به زودی بازنشسته می شود و قرار است آخرین ماموریت شاتل ها را انجام دهد.
تلسکوپ فضایی هابل هم مانند بسیاری از ماموریتهای فضایی موفق دیگر بیشتر از آنچه که پیش‌بینی می‌شد، کار کرده‌است و سرانجام زمان بازنشستگی‌اش نزدیک می شود. در مورد زمان پایان کار هابل و چگونگی پایان کارش حرفها متفاوت است. اما چیزی که آشکار است این است که تا تلسکوپ فضایی بعدی آماده رفتن به فضا نباشد، این اتفاق نمی‌افتد.

اما تلسکوپی که قرار است جایگزین هابل 11110 کیلوگرمی بشود تلسکوپی است به نام جیمز وب. این تلسکوپ که با همکاری سازمانهای فضایی ناسا و اسا در حال ساخت است هم اکنون مراحل آزمایشات نهایی خود را می گذراند و قرار است تا سال 2013 به وسیله موشک آریان ? به فضا پرتاب شود.

پروژه جیمز وب باید بدون درصدی خطا حتما با موفقیت انجام گیرد چراکه قرار است در جایی در فاصله 1.5 میلیون کیلومتری زمین قرار گیرد یعنی چهار برابر فاصله ماه از زمین و دور از دسترس تمام فضاپیماها برای تعمیر تلسکوپ. اهداف مهمی که برای این تلسکوپ در نظر گرفته شده عبارتند از : جستجو برای یافتن پرتوهای مادون قرمز حاصل از انفجار بزرگ، مطالعه بر روی تولد ستاره‌ها و چگونگی تشکیل و گسترش کهکشان. شاید بتوان اهمیت جیمز وب را این گونه توضیح داد: تلسکوپ فضایی وب قرار است کاری را برای ما انجام دهد که تلسکوپ گالیله برای نجوم آن زمان انجام داد!
هابل و جیمز وب آن طور که جان ماتر، برنده جایزه نوبل فیزیک و رهبر پروژه ساخت جیمز وب عنوان می کند تفاوت های بسیاری با یکدیگر دارند. برای مثال او می گوید: "هابل نمی‌تواند اولین اجرام نورانی آسمان را که تنها چند ‌صد ‌میلیون سال پس از انفجار بزرگ شکل گرفته‌اند، رصد کند. ما می‌دانیم این اجرام وجود دارند اما گسترش کیهان باعث‌شده طول‌موج نوری که ساطع می‌کنند از دسترس هابل خارج باشد. فکر می‌کنم با جیمز وب بتوانیم به حدود 200میلیون سال پس از انفجار بزرگ برگردیم و ماده اولیه تشکیل‌دهنده این اجرام را ببینیم."

موارد دیگری که ماتر به آن ها اشاره می کند این ها هستند: "جیمز وب یک تلسکوپ فروسرخ است در حالی که هابل قدرت رؤیت نور مرئی و طول‌ موج‌هایی از فرابنفش را دارد. در نتیجه جیمز وب برای عملکرد صحیح به دمای پایین‌تری نیاز خواهد داشت. قطر آیینه آن 6.5 متر است در حالی که قطر آیینه هابل تنها 2.4 متر است. هابل در فاصله 575 کیلومتری زمین واقع‌شده و در دمای 77 درجه کلوین کار می‌کند؛ درحالیکه جیمزوب در دمایی سردتر و در فاصله دورتری از زمین کار خواهد کرد."
پروفسور بهرام مبشر، نماینده سابق آژانس فضایی اروپا در تلسکوپ هابل نیز درباره تلسکوپ جیمز وب می گوید:" این تلسکوپ که قطر آیینه آن‌ 6.5 متر است در مدار زمین قرار خواهد گرفت و با قدرتی 9 برابر هابل به جهان می‌نگرد. به وسیله این تلسکوپ‌ که یک و نیم میلیون کیلومتر از زمین فاصله دارد می‌توان به ابتدای جهان نگاه کرد. البته ما هر روز رو به تکامل هستیم و هم اکنون در حال طراحی تلسکوپ‌ هایی با قطر 30 متر در زمین هستیم که سه برابر بزرگترین تلسکوپ‌ موجود در جهان است و حدود سال 2018 در هاوایی شروع به کار می‌کند."
به نظر می رسد قرار است بعد از پرتاب جیمز وب و شروع به کار آن، دانش اخترشناسی متحول بشود و دنیایی جدید به روی دانشمندان گشوده شود. دنیایی که ما را به پاسخ این سوال نزدیکتر خواهد کرد: آغاز جهان چگونه بوده است؟