آوای روح بخشی که زیر آوار کویر ناتمام ماند

**نسیم بهآر** · 25th December 2012 07:53 AM

تهران - او از مشاهیر موسیقی آواز ایران بود به گونه ای که لحن داوودی اش در دهه اخیر حتی به فراسوی مرزهای ایران نیز رسید، صدای گرم، گیرا، پرجاذبه و قوی داشت و سال ها از عمر خود را صرف فراگیری و به خاطر سپردن گوشه های آواز ایرانی نزد استادان فن کرد.

ایرج بسطامی در سال 1336 شمسی در شهرستان بم در خانواده‌ای هنرمند به ‌دنیا آمد؛ هر یک از اعضای خانواده او، از جد پدری گرفته تا پدر بزرگ و پدر در زمینه خواندن آواز و نواختن ساز‌های مختلف تجربه داشتند.

وی در سنین نوجوانی مجذوب عموی خویش ˈیدالله بسطامیˈ شد که از نوازندگان چیره ‌دست بم و معلم موسیقی بود؛ در همین ایام، گروهی با همکاری برادران بسطامی و با سرپرستی یدالله بسطامی تشکیل شد که در رادیو و تلویزیون آن زمان و اردوهای رامسر اجرای برنامه داشتند.

پس از آن، ایرج با کمک زنده‌یاد ˈحسین سالاریˈ (از نوازندگان نامدار کرمانی)، به فراگیری آواز و ردیف‌های آوازی در تهران پرداخت؛ در آن زمان وی به ‌رغم مشکلات راه و مسافت زیاد، هفته ‌ای یک بار به عشق فراگیری آواز از بم به تهران می ‌آمد تا این ‌که اتاقی در جنوب تهران (محله پامنار ) اجاره کرد.

در آن سال‌ها هیچ چیز ایرج را از ادامه تمرینات بازنمی‌داشت؛ مشکلات شخصی، تحولات اجتماعی و غیره هرگز لحظه‌ای در روند فراگیری این هنرمند عاشق خللی ایجاد نکرد.

وی سپس نزد زنده یاد ˈمشکاتیانˈ رفت و به فراگیری تلفیق شعر و موسیقی و ادامه‌ ردیف‌های آوازی پرداخت که نخستین آلبوم موسیقایی بسطامی تحت عنوان ˈافشاری مرکبˈ محصول این آشنایی و همکاری است.

ایرج بسطامی در سن 40 سالگی به اوج فعالیت خود رسید و در طول 14 سال فعالیت ارزشمند، 11 کاست ماندگار به یادگار گذارد.

وی به دور از جنجال‌ها و هیاهوهای هنری در شهرستان بم، سرپرستی خانواده برادر مرحومش را به عهده گرفت که این همراهی و سرپرستی تا زمان مرگ ادامه داشت به‌گونه‌ای ‌که تمام اعضای این خانواده - به ‌جز یکی از فرزندان برادر ایرج - همراه وی در زلزله بم درگذشتند.

ایرج بسطامی در تمام مدت اقامتش در بم، کلاس‌های آواز خویش را برای جوانان محروم و مستعد کویر در شهرهای بم و کرمان دایر می‌ کرد تا این ‌که در تاریخ پنجم دی ‌ماه سال1382 هجری شمسی طی فاجعه دردناک زلزله بم در سن چهل و شش سالگی دار فانی را وداع گفت.

گروه گزارش و میزگردهای ایرنا در راستا تحلیل و کند و کاو آثار زنده یاد بسطامی و تاثیرگذاری آن بر موسیقی معاصر ایران، دیدگاه های ˈسید علیرضا میرعلی نقیˈ پژوهشگر موسیقی و ˈرضا مهدویˈ مدیر اسبق موسیقی حوزه هنری را در میزگردی مجازی در این باره جویا شد که مشروح آن به شرح زیر است:

*تاثیرگذاری عاطفی شاخصه اصلی صدای بسطامی بود

ˈسید علیرضا میرعلی نقیˈ پژوهشگر موسیقی در مورد زنده یاد بسطامی به خبرنگار ایرنا می گوید: معتقدم صدای شیوای ذاتی و ارثی بود.

وی می افزاید: وی زمانی هم به یاری زنده یاد مشکاتیان مطرح شد که دیگر برای هیچکس متصور نمی شد که خواننده ای بتواند روی دست شجریان و یا ناظری بلند شود؛ البته علیرضا افتخاری در آن زمان بود اما اوج سال های بعدی را در آن مقطع نداشت.

این پژوهشگر موسیقی ادامه می دهد: زنده یاد بسطامی با آلبوم ˈافشاری مرکبˈ طرفداران زیادی را در جامعه هنری و موسیقی کشور بدست آورد.

وی با بیان اینکه وجه مشخصه مهم و اصلی زنده یاد بسطامی تاثیرگذاری عاطفی صدای ایشان بود، خاطرنشان کرد: صدای بسطامی از منظر عاطفی در شنونده بسیار موثر بود.

وی از لحاظ شخصیتی هم فردی بسیار دوست داشتنی و باارزشی داشت؛ بسطامی زندگی تلخ و سختی هم داشت چرا که قوانین زندگی مادی دنیای امروز را نمی پذیرفت و با تمام احتیاجاتی که داشت تمایل نداشت هنرمندی تاجر مسلک شود.

این پژوهشگر موسیقی اظهار داشت: منش بسطامی اهیمت ندادن به دنیای سراسر مادی بود و بر همین اساس نیز سختی های زیادی را تحمل کرد.

*مرگ بسطامی زیر آوار زلزله بم برای موسیقی ایران فاجعه بود

ˈمیرعلی نقیˈ یادآور شد: هر چند که مرگ بسطامی زیر آوار زلزله بم برای موسیقی ایران فاجعه بود؛ اما نمی توانم متصور باشم که اگر این هنرمند فقید چند سال دیگر زنده بود و به سن 55 سالگی می رسید؛ چه عاقبتی پیدا می کرد.

وی در مورد دلایل جاودانه شدن بسطامی می گوید: علاوه بر صدای تاثیرگذاری و عاطفی وی؛ کار کردن با اساتید بزرگی همچون زنده یاد مشکاتیان یکی از دلایلی بود که ایشان را در عرصه موسیقایی کشور مطرح و جاودانه کرد.

وی در خاتمه می گوید: شاید در سال های آتی صداهای مطلوب و مناسب دیگری در عرصه موسیقایی کشور پیدا شود اما آن منش ها و شخصیت های هنرمندانی همچون بسطامی که بیشتر معنوی بودند تا مادی، دیگر پیدا نخواهد شد.

*بسطامی آیین ها و پیشینه فرهنگی موسیقی دستگاهی را حفظ می کرد

ˈرضا مهدویˈ استاد دانشگاه و مدرس موسیقی نیز در این زمینه به خبرنگار ایرنا می گوید: زنده یاد بسطامی جدا از اینکه صدای ویژه و خاصی داشت و شبیه هیچکس نبود و خودش بود؛ این توفیق را داشت که با همراهی بزرگان موسیقی آثارش را تولید می کرد.

مدیر اسبق موسیقی حوزه هنری افزود: معتقدم کارهایی که عموما تکراری نبوده و به نوعی شاخص بود؛ این هنرمند از خودش بجای گذاشت.

متاسفانه محبتی که بسطامی لایق آن بود در دوران و زمان خودش به وی نشد و شاید تحقیر هم شد؛ معتقدم آن کالبد واقعی و روح ملکوتیش را اطرافیانش درک نکردند.

اما مردم هنردوست ایران اینگونه نبودند و وی را درک کرده و آثار وی را مورد استقبال خودشان قرار دادند و این نشاندهنده استعداد خدادادی وی و تعهد بسطامی به اصالت و سنت بود.

بسطامی حاضر نبود هر کاری را انجام دهد و به رغم اینکه زندگی معیشتی سختی داشت؛ خودش را در آن برهه زمانی حفظ کرد و سعی داشت که آیین ها و پیشینه فرهنگی موسیقی دستگاهی را حفظ کند.

*شجریان مدیون انقلاب است

مهدوی با اشاره به حضور دیگر خواننده های موسیقایی در دوران بسطامی خاطرنشان کرد: اگر زنده یاد بسطامی همچون شجریان و یا ناظری این توفیق را داشت که صدایش همچون آنان به گونه ای منحصر در صدا و سیما پخش شود؛ بطور حتم وی بیش از آنان شهرت کسب می کرد.

وی ادامه می دهد: شجریان مدیون انقلاب است و رادیو همیشه صدای وی را پخش می کرد و دیگران همیشه محدود و ممنوع بودند و اگر افرادی همچون بسطامی نیز می توانستند از این بستر استفاده کنند؛ بطور یقین می توانستند جایگاهی حتی بالاتر از این افراد نیز در عرصه موسیقی کشور کسب کنند.

این مدرس موسیقی می گوید: زنده یاد بسطامی دیر به عرصه موسیقایی کشور آمد و زودتر از انتظار نیز از جمع هنرمندان رفت؛ اما اگر یک دوره ای بیشتر زنده می ماند و بیشتر بها می دید؛ قطعا جایگاه ویژه تری نیز کسب می کرد؛ هر چند که بسطامی هم اکنون نیز دارای جایگاه خاصی بین هنردوستان و اهالی موسیقی دارد.

ایرج بسطامی از مشاهیر موسیقی آواز ایران در عصر حاضر بود که لحن داوودی اش در دهه اخیر حتی به فراسوی مرزهای ایران رسید و به یقین از معدود خوانندگان ردیف های آواز ایرانی بود که هم صدای گرم و گیرا و پرجاذبه و قوی داشت و هم سالها از عمر خود را صرف فراگیری و به خاطر سپردن گوشه های آواز ایرانی نزد استادان فن کرد.

آلبوم های موسیقایی که با اجرای ایرج بسطامی از آغاز تا به امروز تهیه شده، مرکب خوانی افشاری با گروه عارف است که نخستین اثر وی محسوب می شود و در سال 69 ارایه شد.

بعد از آن افق، مهر 70 با اشعار خواجو، مژده بهار اجرای کنسرت در اروپا ، بوی نوروز، خانه، سکوت، وطن من، تحریر خیال، موسم گل که با ارکستر سمفونیک ایران تهیه شده، رقص آشفته و ظهور است.

منبع