روش‌های مقابله با فشارهای روانی در قرآن

[نارون1]

امروزه افسردگی یکی از رایج‌ترین و نیز جدی‌ترین اختلالات مرتبط با سلامت ذهن است که بشر با آن دست به گریبان است.

اما با وجود این، امروزه ما قادر هستیم این بیماری را که به ام‌المرض معروف است، خیلی موثر از سابق درمان کنیم. افسردگی نوعی غم و اندوه و کاهش بیش از حد شادمانی به خاطر موضوعی است.

پس افسردگی یک اختلال خلقی است که به وسیله تغییرات وسیعی در احساس، نگرش و اعتقاداتی که شخص از خود و جهان دارد مشخص می‌شود. به طور کلی هر فردی ممکن است گاهی بعد از یک شکست یا زیان احساس حزن و اندوه کند یا این که احساس کند انرژی بسیار پایینی دارد اما برای افرادی که از دیدگاه روانشناسی به آن‌ها افسرده اطلاق می‌شود این حالت ناراحتی و یا بی‌علاقگی که زندگی عادی دارند پیش می‌آید.

افراد در هر سنی و با هر شغل و از هر نژادی ممکن است مبتلا به افسردگی شوند. تخمین زده شده که سالانه در حدود 20 میلیون از بالغین در ایالات متحده از افسرگی رنج می‌برند و این که 25 درصد از زنان و 12 درصد از مردان درآن جا یک دوره شدید افسردگی را در طول مدت زندگی خود تجربه کرده‌اند.

به طور کلی انسان در حالت طبیعی باید ‌از موقعیت‌های خاص برای پیشرفت از نظر علمی، اخلاقی، اجتماعی و روانی استفاده کند گاهی بعضی از افراد نسبت به این موفقیت‌ها بی‌تفاوت هستند، تحرک ندارند و آن مسیری را که لازم است برنمی‌گزینند.

چرا انسان چنین می‌شود؟ چرا درانسان عامل ایستایی رشد می‌کند و شخص را از حرکت باز می‌دارد؟ این عدم تحرک در وجود هر شخص علل و عوامل و راه درمان دارد که در این مطلب می‌خواهیم از دیدگاه قرآن آن را مورد بررسی قرار دهیم. قرآن کریم علل و عوامل زیادی از جمله: ترس از شکست، ترس از دست دادن والدین، بی‌حوصلگی، شتاب‌زدگی، حسادت، کم طاقتی و کم حوصلگی، احساس گناه، بیماری‌های مزمن و ... موجب افسردگی می‌داند و برای هر کدام یک از عوامل آیات زیادی در قرآن آورده است.

مثلاً در مورد کم طاقتی و کم حوصلگی در سوره (طه، آیه 25) خداوند فرموده است: «قالَ رَبَّ اشرَح لی صَدری‌»‌ یعنی خدایا سینه‌ام را گشاد گردان و در مورد احساس گناه در (سوره فجر، آیه 27) فرموده است: «یا اَیتها النفسُ المطمئنه ارجعی اِلی ربّکَ راضیه مرضیه» (ای نفس مطمئنه به سوی پروردگارت باز گرد در حالی که تو راضی و او نیز خشنود است) یعنی به طور کلی نفس لوامّه نباید موجب افسردگی شده و قدرت توبه و تحرک را از انسان بگیرد.

در زندگی لازم است هر فردی در هر کاری، راه بهتر و مناسبی انتخاب کند برای اینکه تا راه مناسب انتخاب نشود نتیجه کافی از آن کار به دست نخواهد آمد. راه مناسب زمانی پیدا می‌شود که انسان نسبت به آن کاری که می‌خواهد انجام دهد آگاهی و شناخت داشته باشد.

پس در شناخت انسان، ‌به این نتیجه می‌رسیم که او از میان مخلوقات الهی تنها موجودی است که جهان پهناور در وجود او گنجانده شده است و اهمیت وجودی او به روحش برمی‌گردد. زیرا این همه فضایل و تعاریف که برای انسان در بیان قرآن و احادیث آمده است همه به مراحل رشد و کمالات روحی او متوجه هستند.

روش‌های مقابله با فشارهای روانی در قرآن کریم در سه حوزه شناختی، رفتاری و عاطفی قابل بررسی هستند.

در حوزه شناختی که به شناخت افکار فرد درباره رویدادها یا رابطه فرد با رویدادهای می‌پردازد و دیدگاه انسان نسبت به زندگی از جمله: ‌ایمان به خدا، ‌نگرش مثبت، ‌انقلاب روحی.

از شاخص‌ترین آیات مربوط به ایمان به خدا سوره انعام، آیه 82 است که خداوند می‌فرماید: «والذّین آمنو و لَم یلبسوا ایمانُهم بظلم اولئکَ لَهُم الَاْمن و هم مُهتدون» (آنان که به خدا ایمان آوردند، ایمانشان را به ستم نیالودند، از امنیت برخوردارند و آنها به حقیقت هدایت یافتند.

در حوزه رفتاری که مقصود راه‌حل رفتاری است و آن دسته از راه حل‌های عملی و تمرینی است که بیش‌تر با جسم انسان سرکار دارد. که از جمله: «النَّومُ راحه الجَسَد و انطق راحه الرُّوح» (خواب عامل استراحت بدن و سخن مایه راحتی روان است.) یعنی خواب اضطراب، ترس و رنج شدید را از بین می‌برد. ناگفته نماند که خواب زیاد این عوامل را افزایش می‌دهد و خواب بسیار عامل پریشانی می‌شود.

در حوزه عاطفی که قرآن برای مقابله عاطفی با فشارهای روانی را‌ه‌های بسیاری ارائه می‌دهد از جمله: توبه، صبر، ذکر هر عبادات نوعی ذکر یا مددکار ذکر هستند. مثلاً نمازگزار در نماز با گفتن الله اکبر و تلاوت قرآن، ‌گفتن تسبیحات در رکوع و سجود وحمد و ثنای خداوند می‌پردازد و در پایان نماز به استغفار و تسبیح و حمد و تکبیر خدا و دعا مشغول می‌شود و اینها همه ذکر هستند.

پس به طور کلی قرآن بیشترین تاثیر را در ایجاد تغییرات بسیار مهم در کلیه جنبه‌های زندگی جامعه غرب و جوامع اسلامی در سراسر جهان، برجای می‌نهد. به طوری که امروزه روانشناسی غرب به راهکارهای درمانی که حدود 1400 سال پیش که در قرآن به پیامبر (صلی الله علیه وآله) نازل شده است رسیده‌اند و آنها فقط نام این راهکارها را چیز دیگری گذاشته‌اند و چه خوب است افرادی که دچار مشکلات روحی می‌شوند برای درمان فقط از یک علم استفاده نکنند بلکه علم را با قرآن تلفیق کنند که بسیار مفید واقع خواهد شد.