نويسنده : عبدالرضاسبزی
آئین نگارش پایان نامه هاى کارشناسى ، کارشناسى ارشد و دکتری
در این بخش شکل و شیوه اى یکسان در نگارش پایان نامه ارائه میگردد که رعایت آن ضرورى است ومنجر به ارزیابى کفایت مطلوب پایان نامه خواهد شد.رعایت این نکات موجب انتقال پیام مطلوب تر شده ، و دانشجو با روش هاى استاندارد تدوین پایان نامه، نگارش جزوه، پروژه وحتى گزارش فنى که ساختارى کم و بیش متفاوت است آشنا مى شود.
پایان نامه به لحاظ نگارش داراى دو وجه قابل تأمل است:
1- مکان نوشتن مطالب در هر صفحه پایان نامه، نحوه حاشیه بندى، شماره گذارى، ارجاعات، صفحات وبخشها، معادلات، تصاویر، جداول و منحنى ها.
2- ترتیب ساختارى ارائه مطالب در جزء جزء پایان نامه. ابعاد حیاتى تر و راهگشاى دو محور فوق طى دو فصل مورد تعمق قرار خواهند گرفت.
3-محتوای فصول پایاننامه
4،2،1- نحوه تنظیم مطالب: اهم نکاتى که مى بایست در مورد ابعاد کاغذ پایان نامه، نحوه تنظیم و کادربندى براى انعکاس مطالب در روى کاغذ رعایت گردد عبارتنداز:
• از کاغذ مرغوب و در قطع A4 به منظور نگارش پایان نامه استفاده شود. در مواردى که نیاز به کاغذ در قطع بزرگتر است، ضمن استفاده از اندازه هاى استاندارد رده A به هنگام ضمیمه نمودن کاغذ مربوطه، به اندازه A4 تا شده و حتماًداخل صحافى قرار داده شود.
• در تحریر متن، معادلات ریاضى، جداول و نمودارها از کامپیوتر و نرم افزارهاى فارسى موجود استفاده گردد.
• اندازه حروف به هنگام استفاده از نرم افزار کامپیوترى، Pt 12 تا 14، بافونت Lotus یا Zar بوده ودر تمام متن یکسان باشد.
• تا حد امکان از عکس و تصویر براى انعکاس مطالب استفاده نشده و از شماتیک هاى گویا بهره گرفته شود.در صورتیکه تصویرى بصورت کپى در پایان نامه ارائه شود، بدیهى است باید کاملا واضح بوده و از کیفیت خوبى برخوردار باشد.
• حواشى بالا و پایین کاغذ به ترتیب 5/2 و 5/2 سانتى متر و از راست و چپ نیز به ترتیب 3 و 2 سانتى متر باشند.صفحات بصورت 18 سطرى و یا 24 سطرى تایپ شوند.
• جملات متن حتى الامکان کوتاه و مطابق قواعد دستور زبان فارسى و بصورت مجهول نوشته شده باشد.
• از نگارش کلمات لاتین در متن پروژه، روى اشکال و جداول خوددارى شود. معادل لاتین پس از مشخص شدن به وسیله شماره اى که بالاى معادل فارسى آن کلمه تایپ مى شود، در زیرنویس پایین صفحه با شماره عدد فارسى آورده شود. در هر صفحه، شماره هاى زیرنویس بصورت دو ستونه در زیر نیم خطى درسمت چپ کاغذ، از یک آغاز و به ترتیب افزایش مییابند. بطوریکه در هر سطر از زیرنویس صفحه حداکثر دو کلمه انگلیسى معادل تایپ مى گردد که، کلمه اول از سمت چپ و کلمه دوم از میانه صفحه تحریر مى گردد. سایر کلمات انگلیسى نیز در سطور بعدى، به همین ترتیب درج مى شوند. اگر پیدا کردن معادل فارسى براى کلمه اى خاص مثلاً یک مقاله لاتین بسیار مشکل بود ، مى توان تلفظ لاتین کلمه را با حروف فارسى نوشته و در زیر نویس اصل کلمه لاتین را نوشت. لازم به ذکر است که در صورت تمایل میتوان به جاى استفاده از زیر نویس در پایان هر صفحه، از پى نوشت در انتهاى هر فصل استفاده نمود. بدیهى است که شماره لغات پى نوشت هرفصل نیز از یک آغاز میشود. پینوشت انتهاى فصل به دلیل مشابهت با اصول مقاله نویسى ارجحیت کمترى دارد.
• شماره گذارى صفحات به دو نوع مجزا صورت مى پذیرد. دسته اول صفحات پایان نامه، از صفحه چکیده، تا انتهاى صفحات لیست علائم و اختصارات با حروف الفبا، و به صورت متوالى همچون الف، ب، پ، ت وغیره، دسته دوم صفحات، از صفحه مقدمه تا انتهاى پایان نامه به صورت عددى شماره گذارى مى شوند. روى صفحه اول هر تقسیم اصلى از پایان نامه، مانند صفحه چکیده، صفحه اول فهرست،صفحه اول هر فصل و غیره شماره صفحه نوشته نمى شود ولى شماره آن به حساب میآید. شماره هر صفحه با 5/1 برابر فاصله بین سطرها از پایین کاغذ در وسط سطر به فارسى ساده نوشته میشود.
• در نگارش متن اصلى، عناوین اصلى در وسط سطر، و کلیه عناوین فرعى در ابتداى سطر با شماره بندى دو عددى نوشته شود. قبل از شروع هر عنوان اصلى دو سطر، و قبل از شروع هر عنوان فرعى یک سطر خالى منظور شود. عناوین فرعى تر در ابتداى سطر نوشته شده و مطالب بلافاصله بعد از علامت : آغاز میشوند. به هر یک از عناوین اصلى و فرعى تا دو لایه فرعى شماره اى تعلق مى گیرد که، نحوه شماره گذارى آن در فهرست آمده است.
• بین معادلات و نوشته ها یک سطر خالى آورده مى شود. شماره معادله در سمت راست خط ، وشماره جداول و شکلها به ترتیب در بالا وپایین بصورت XX-YY نوشته مى شود. XX شماره فصل و YY شماره معادله مى باشد. درصورتیکه سطر معادله داراى جاى کافى نباشد، از سطر بعدى استفاده مى شود.
• منحنى ها، جداول ، تصاویر و یا اشکال درون کادر بسته قرار گرفته، طرف بالاى آنها میبایست به طرف بالاى کاغذ قرار داده شود. هر یک از منحنى ها، جداول تصاویر و اشکال داراى شماره بوده و در متن به آنها اشاره شود.زیرنویس شکل در قسمت زیرین کادر به فاصله یک خط درج مى شود. توضیح شکل در سمت چپ بعد از شماره تایپ میشود. تدابیر مشابهى براى بالانویس جدول رعایت میشود. هر یک از منحنى ها،جداول، تصاویر و یا اشکال در طــى متن پایان نامه داراى شمـاره اى مستقل از یکدیگر بوده و بصورت متـوالى تا انتهاى هر فصل افزایش مى یابد. لازم به ذکر است که چنانچه تعداد منحنى ها، جداول، تصاویر و یا اشکال در قسمتى از متن بیش از حد معقول باشد جهت تداوم نوشتار مى بایست مجموعه آنها در یک پیوست قرارگیرند. در کلیه منحنى ها و نمودارها، هر یک از محورهاى مختصات معرفى شده و واحد مربوطه نیز در کنار محور مختصات درج شود. این موضوع در مورد سطرها و ستونهاى جــداول نیز صـادق مى باشد. به منظور افزایش کیفیت و دقت نمـودارها، توصیه مى شود که یکى از نرم افزارهاى متداول کامپیوترى مانند EXCELL ، HPG ، HG ، VISIO وغیره در رسم نمودارها مورداستفاده قرار گیرد.
• لازم است کلیه محاسبات منحصراً در سیستم آحاد بین المللى SI انجام شود. در موارد استثنایى که به علت محدودیت منابع موجود استفاده از سیستم هاى دیگر آحاد اجتنابپذیر به نظر مى رسد، ضرورى است که نتایج نهایى هر قسمت از محاسبات را علاوه بر سیستم آحاد مربوطه، پس از تبدیل واحد در سیستم SI نیز درج نمود. ضمناً به این موضوع نیز حتماً توجه شود که در مقابل تک تک نتایج محاسبات، واحد مربوطه باید ذکر شود.
- ترتیب ساختاری ارائه مطالب نظم و ترتیب در ارائه مطالب و یکسان سازى شیوه،علاوه بر افزایش میزان درک خواننده، سهولت دسترسى و دریافت آنرا میسر میسازد. لذا در این بخش،ضمن بیان مشخصات هر یک از قسمت ها، ترتیب ارائه آنها نیز ذکر شده است.
• جلد پایان نامه پایان نامه، مطابق با نمونه طرح جلد ارائه شده در پیوست این آئین نامه،زرکوب و با جلد سبزرنگ:دکترا ،جلد آبى تیره رنگ: کارشناسى ارشد و جلد مشکى رنگ: کارشناسى مجلد گردد.عنوان پایان نامه با حروف بزرگ و سایر مطالب با حروف کوچک درج شود. در کنار شیرازه نیز صرفاً عنوان و نام تهیه کننده پایان نامه وسال اختتام آن با حروف کوچک زرکوب گردد. Ph.D.Thesis :دکترا ، M.Sc.Thesis :کارشناسى ارشد ، B.Sc :کارشناسى Ã براى پایان نامه ها ى کارشناسى ،کارشناسى ارشد و دکترا : به منظور حفظ هماهنگى با مقررات جارى مدیریت تحصیلات تکمیلى دانشگاه از ذکر نام استاد یا اساتید مشاور روى جلد پایان نامه پرهیز گردد. براى پایان نامه هاى کارشناسی: ذکر نام استاد (اساتید) راهنما روى جلد پایان نامه بلامانع است. هنگام ذکر مشخصات استاد یا اساتید راهنما، صرفاً درجه علمى ایشان ، دکتر یا مهندس ذکر شده و سپس نام و نام خانوادگى مربوطه درج مى گردد. از نوشتن عناوین دیگر مانند: آقاى، جناب، استاد وغیره پرهیز گردد. در قسمت زمان ارائه ماه و سال دفاعیه پایان نامه قید شود. بعنوان مثال: اسفند 1383
• صفحه نخست از آنجا که نام و یاد خدا بهترین سرآغاز براى هر نوشته و کارى مى باشد، بسیار مناسب است که نخستین برگ از پایان نامه به درج کلام الهى «بسم الله الرحمن الرحیم» با رسم الخط زیبا اختصاص یابد که فضل الهى موجب توفیق روزافزون گردد.
• صفحه عنوان در این صفحه، مطالب روى جلد پایان نامه عیناً تکرار میشود، با این تفاوت که ذکر نام اساتید راهنما و مشاور الزامى است. - صفحه تقدیم ( اختیارى) در یک صفحه مستقل بعد از قسمت چکیده،برحسب صلاحدید نگارنده به فرد، افراد یا موسسه اى تقدیم مى گردد.
• صفحه قدردانى (اختیارى) در این قسمت، در یک صفحه مجزا بعد از صفحه تقدیم نگارنده مراتب قدردانى خود را از اشخاص و یا موسساتى که در تدوین مطلب با فراهم آوردن اطلاعات، امکانات و یا تأمین بودجه همکارى نموده اند، ابراز مى نماید.
• چکیده پروژه حداکثر در حجمى معادل با 250 تا 300 کلمه تهیه شده و شامل بیان مختصر مسئله مورد بررسى، روش تحقیق و مراحل بکار گرفته شده براى کسب و جمع آورى اطلاعات، نحوه تجزیه و تحلیل و نتیجه کلى حاصله مى باشد. خواننده با مطالعه چکیده باید تشخیص دهد که پروژه موجود دربرگیرنده مطالب مورد علاقه وى مى باشد یا خیر؟ تاریخچه و سابقه موضوع در این قسمت ذکر نشده، بلکه در مقدمه پروژه توضیح داده مى شود. چکیده در یک صفحه مجزا بعد از صفحه عنوان قرار مى گیرد . در بالاى آن به فاصله دو سطر از حاشیه بالاى صفحه در میانه سطر عنوان پایان نامه نوشته مى شود. در انتهاى چکیده میتواند کلمات کلیدى مورد استفاده در پایان نامه به تعداد 5-4 واژه اضافه شود.
• فهرست (مطالب ، جداول و نمودارها) فهرست مطالب :صفحات فهرست بعد از صفحه قدردانى قرار مى گیرند. کلمه " فهرست" در وسط و بالاى کلیه صفحات مربوطه تایپ گردد. عناوین اصلى و فرعى در سمت راست و شماره صفحه در حاشیه چپ نوشته شود. شماره عنوان اصلى با خط تیره از عنوان مربوطه جدا مى شود. شماره عناوین فرعى حداکثر بصورت ZZ-YY-XX نوشته مى شود که XX شماره عنوان اصلى و YY یکى از عناوین فرعى XX و ZZ نیز یکى از بخش هاى زیرین YY مى باشد. که البته در فهرست نویسى فقط تا عنوان فرعى دوم (اصلی- فرعی- زیرین) شماره گذارى شده و نوشته مى شود. عناوین اصلى از منتهاى الیه سمت راست هر سطر ، عناوین فرعى به اندازه چهار حرف داخلتر از عنوان اصلى و عناوین فرعى تر به اندازه هشت حرف داخلتر از عنوان اصلى نوشته مى شوند. فهرست تصاویر ونمودارها: راهنماى تصاویر واشکال نیز با درج شماره شکل و شرح آن و صفحه آن جداگانه درج میگردد. فهرست جداول :راهنماى جداول پایان نامه نیز بصورتى که شرح داده شد وبصورت جداگانه بعد از فهرست تصاویر آورده میشود. ترتیبى که در اینجا به جهت ارائه مطالب بیان گردید به گونه ایست که، همواره در فهرست نویسى «تقدیم» حرف «الف» و «مقدمه» شماره«1» را به خود اختصاص مى دهد.
• لیست علائم و اختصارات این قسمت که قبل از فهرست قرار مى گیرد، لیستى است از کلیه علائم و اختصاراتى که در متن بکار رفته است.باید سعى شود که در متن از علائم استاندارد استفاده شود. نحوه نگارش لیست علائم بدین ترتیب است که در چپ علامت و در سمت راست مفهوم آن درج مى گردد. ترتیب نگارش علائم مطابق با نوع علامت بکار رفته، متفاوت مى باشد . معمولاً نخست حروف انگلیسى سپس حرف یونانى نوشته مى شوند . لازم به ذکر است که در کل متن پایان نامه براى نمایش هر پارامتر فیزیکى فقط باید از یک نماد استفاده کرد. به عنوان مثال براى نمایش دما فقط از یک حرف مانند T استفاده شود.
• مقدمه مى بایست شامل موارد ذیل باشد:
1- بیان واضح و کامل مسئله موردبررسى یا هدف مطالعه.
2- بیان دلایل اهمیت موضوع و ارزشیابى آن.
3- بیان مختصر تاریخچه کارها و تحقیقات قبلى انجام شده روى موضوع و وضعیت فعلى آن.
4- معرفى و مرور اجزاءو بخش هاى پایان نامه. این مطالب به این سؤال که چرا این بررسى یا پایان نامه صورت مى پذیرد پاسخ داده، و نشان میدهد که گامى در جهت تکمیل و با رفع نقص فعالیت گذشتگان مى باشد.
5- توضیحات مختصرى در مورد نحوه تجزیه و تحلیل مسأله و روشها، نحوه انجام تحقیق ونتایج بدست آمده از آن به نظر مى رسد که ضرورتى نداشته باشد. ü متن اصلى این بخش از پایان نامه،اصل و اساس آن مى باشد. در واقع این بخش است که به دانشپژوهان کمک اصلى مطالعاتى را مى نماید. بنابراین مطالب آن باید به صورت واضح،منظم و قابل فهم ارائه گردد. بایستى سعى گردد تنها قسمت هایى که مستقیماً با موضوع موردبحث مربوط است آورده شوند. مابقى مطالب به صورت پیوست اضافه گردد. براى مثال اگر آشنایى با بعضى قضایا براى درک مطلب لازم است، ولى اثبات آنها منظور اصلى گزارش نیست به صورت پیوست اضافه شود. برنامه کامپیوترى، طرز استفاده و نمودار آن، نیز در پیوست آورده شود. مگر در مواردى که صورت پروژه عمدتاً در ارتباط با یک برنامه کامپیوترى تعریف شده باشد. بطور کلى اهمیت پایان نامه صرفا به نوآورى نگارنده بستگى دارد.لذا از مطالب تکرارى ،کلاسیک و متعلق به دیگران فقط بصورت اختصار کمک گرفته شود. متن اصلى پایان نامه به طور منطقى به پنج فصل حداکثر 200 صفحه A4 تقسیم مى شود، فصل بندى پایان نامه بنا به نظر دانشجو و تایید استاد راهنما انجام میشود.هر فصل میتواند به چند بخش تقسیم شود. مطالب هر فصل را آنرا مى توان با بیان آن قسمت از تحقیق که فصل بدان اختصاص یافته است ، توضیح مطلب و روش هایى که در رابطه با این قسمت مورداستفاده قرار گرفته است و بر شمردن نکاتى که باید کشف و دانسته شود، آغاز نمود. در فصل سوم به طور کامل به محتویات هر یک از فصول پایان نامه خواهیم پرداخت. - بحث، نتیجه گیرى، پیشنهادات نتیجه گیرى با توجه به مطالب عنوان شده به ویژه در مقدمه به نگارش درآید.مقایسه نتیجه هاى بدست آمده با هدفهاى از قبل تعیین شده در مقدمه ،دستیابى هاى نوین در این فصل ذکر شده و مورد تجزیه و تحلیل قرار میگیرند.
• مراجع پس از اتمام بخش آخر، باید مراجع درج گردد.بطور کلى چندین شیوه مأخذنویسى مطرح است که، در اینجا به شرح یکى از معروفترین آنها پرداخته میشود. بطور کلى چنانچه براى مطلبى از منبعى استفاده شود، ذکر آن مرجع در لیست مراجع پایان نامه الزامیمیباشد. در اینگونه موارد مطلبى که مستقیماً از آن منبع نقل شود، بین دو گیومه نوشته میشود و بلافاصله بعد از آن علامت [ ] درج میگردد. در داخل آن شماره منبع مذکور به ترتیب عددى از اول پایان نامه قرار میگیرد.مثلا پانزدهمین شماره منابع استفاده شده بعد از ذکر مطلب مربوطه در داخل گیومه اینگونه آورده میشود: ] 15 [ در قسمت مراجع شماره مرجع در براکت [ ] نوشته مى شود و بعد از آن نام خانوادگى نویسنده سپس حرف اول نام که به وسیله علامت " ، " از یکدیگر جدا مى گردند آورده مى شود. در مراجع فارسى نام نویسنده بطور کامل ذکر میشود. اگر موضوع داراى چند نویسنده باشد. نام هاى ایشان با علامت " ، " از هم جدا مى گردد. بعد از نام نویسنده، عنوان کتاب یا مقاله آورده مى شود. و در ادامه چنانچه کتاب یا مقاله مترجم داشته باشد ، نام و نام خانوادگى مترجم ذکر میشود.اگر مطلب مورد نظر از کتاب اخذ شده باشد، نام موسسه انتشاراتى، سال انتشار ، شماره فصل و صفحه یا صفحات مورد رجوع ذکر مى شود. چنانچه مطلب نگاشته شده از مجله باشد جلد ( Vol ) ، شماره ( no )، سال انتشار ، شماره فصل و شماره صفحه خواهد آمد. براى نمونه به مثالهاى زیر توجه کنید. [1] طاهرى ، جمیل و پاکزاد ، حسین ، موج و پدیده هاى ارتعاشى، انتشارات دانشگاه علم وصنعت ایران،1360 ، ص 217-125. [2] - Timoshenko , S . P. , And Gere , J.M. Theory of elastic stability, McGraw –Hill , 1985 , pp. 105 – 115. [3] - Sanders , J.L. , Nonlinear Theories for thin shells , Q. appl. Mech. , Vol 10, No.1 , 1963 , pp. 21-36. ] 3 [ - Griffin , D.S. , Design filmits for buching of elevated temperature components . Proceedings ASME-PVP conference , Hawaii , July , 1989 ,pp. 25-27 . در ترتیب مراجع، ابتدا موارد فارسى، سپس خارجى ها و در نهایت موارد اینترنتى مطرح میشوند. در تخصیص شماره مرجع به مطالب، باید توجه نمود که چنانچه به یک مرجع چند بار ارجاع داده شود، همان اولین شماره تکرار مى گردد و نیز چنانچه به یک کتاب که قبلاً تحت صفحات خاص، ارجاع شده، مجدداً مراجعه گردد. اگر همان صفحات قبلى مدنظر باشد از همان شماره قبل و در غیر این صـورت یک شماره جــدید تعلق مى گیرد. در ترتیب مراجع، ابتدا مراجع فارسى، سپس صنایع خارجى و در نهایت موارد اینترنتى مطرح میشوند.
• پیوست ها در انتهاى پایان نامه، پیوست ها قرار مى گیرند. همانگونه در متن اصلى ذکر گردید. پیوست بگونه اى انتخاب مى شود که ضمن نیاز به وجود آنها، قرار دادن آنها در متن اصلى باعث از بین رفتن انسجام و پیوستگى مطلب مى گردد. هر پیوست به یک موضوع اختصاص مى یابد. به منظور مرتب نمودن پیوستها، ترتیب زیر پیشنهاد مى گردد:
پیوست 1- منحنى هاى حاصل و یا تهیه شده از استاندارد در صورتى که تعداد آنها زیاد باشد.
پیوست2- جداول حاصل و یا تهیه شده از استاندارد در صورتى که تعداد آنها زیاد باشد.
پیوست 3- اثبات قضایا
پیوست 4- دستورالعمل استفاده از برنامه کامپیوترى تهیه شده
پیوست 5- لیست برنامه کامپیوترى
پیوست 6- نقشه هاى تهیه شده لازم به ذکراست پیوستهاى نرم افزارى داخل جلد در پاکت ویژه اى چسبانده میشوند. در صفحه اول هر پیوست، در بالا و وسط کادر کلمه پیوست و شماره ترتیب آن درج شده و سپس با یک خط فاصله در وسط کادر عنوان مربوط به آن پیوست آورده مى شود.
- چکیده انگلیسی: این بخش حداکثر در یک صفحه ارائه شده و میتواند ترجمه چکیده فارسى باشد.
- فرم داخل جلد به انگلیسی: این فرم دقیقا ترجمه جلد فارسى در ابتداى پایان نامه میباشد.
4،2،3- محتواى فصول پایان نامه
فصل اول
• کلیات تحقیق
• مقدمه
• هدف
• ضرورت تحقیق
• بیان مسئله
• سوالات تحقیق
• مراحل تحقیق
• عنوان روش تحقیق
• روش جمع آورى اطلاعات
• ابزار جمع آورى اطلاعات
• روش تجزیه و تحلیل
• محدودیت هاى احتمالى تحقیق
• تعاریف واژه هاى اصلى تحقیق
فصل دوم
• مرور ادبیات تحقیق اهم مباحث نظرى پیرامون موضوع تحقیق که در یک تا چند بخش جداگانه به نقل قول از منابع معتبر (به همراه آدرس دهى منابع مورد استفاده در متن و درج مشخصات منابع مورد استفاده به ترتیب استفاده در انتهاى فصل درج مى گردد) توسط محقق گردآورى، دسته بندى، تنظیم و نگارش مى یابد.
فصل سوم
• روش تحقیق
• عنوان روش تحقیق
• معرفى روش نمونه بردارى یا بررسى جامعه موردنظر یا روش مطالعه موردى
• (Case Study) چگونگى تعیین اندازه نمونه مورد مطالعه با استفاده از فرمولهاى آمارى و...
• معرفى روشها و ابزار گردآورى اطلاعات کمى یا کیفى
• معرفى الگوها یا مدل مورد استفاده براى تحلیل مسئله
• معرفى جزئیات روشهاى تجزیه و تحلیل اطلاعات
• روش سنجش اعتبار و پایائى تحقیق کمى و یا صحت و تعمیم پذیرى تحقیق کیفى
فصل چهارم
• جزئیات مراحل پیاده سازى روش تحقیق براى حل مسئله و پاسخگویى به سوالات تحقیق
فصل پنجم
• جمع بندى و نتیجه گیرى و موضوعات پیشنهادى براى تحقیقات آتى
• فهرست منابع و مأخذ
• چکیده لاتین پیوست ها
• پرسشنامه
• جزئیات محاسبات تجزیه و تحلیل اطلاعات ü
• جداول و نمودارهاى اضافى
علاقه مندی ها (Bookmarks)