كودكاني خلاق پرورش دهيم

[آرزوي]

كودكان خلاق

هميشه والدين به خاطر كاستن درد و بيماري و مطرح كردن مشكلاتي نظير اضطراب، وسواس، پرخاشگري و... به روانشناس و مشاور مراجعه نمي كنند؛ بلكه در بسياري مواقع مراجعه آنها براي اين است تا بياموزند چطور فرزند خود را توانمندتر كنند، چگونه خلاقيت او را افزايش دهند، چه مهارت هاي اجتماعي ارتباطي را به او بياموزندو چه كنند تا او زندگي بهتر، شادتر و موفقيت تري داشته باشد. از آن جا كه پرورش خلاقيت و استعدادهاي بچه ها تاثير بسيار مهمي در آينده آن ها دارد، شما به مطالعه اين مقاله دعوت مي شوید:

تعريف خلاقيت

ابتدا بايد اشاره كرد كه اولين خلاق و مبتكر خداوند متعال است. خالقيت از برجسته ترين صفات پروردگار است كه ما هر چه را در جهان مي بينيم تجلي بارز اين صفت است.خلاقيت صفتي است كه در همه ما وجود دارداما نياز به آموزش و پرورش دارد تا به سر حد شكوفايي برسد. در مورد خلاقيت تعاريف مختلفي وجود دارد اما مي توان از مجموعه آنها گفت «خلاقيت توانايي ديدن چيزها به شيوه هاي جديد و يافتن راه حل هاي نو با نگاه متفاوت به مسئله است.» مقوله خلاقيت يكي از موارد بسيار مهم در داشتن زندگي سازنده و موفق است. شايد به همان اندازه كه مهم است بدانيم چه كارهايي خلاقيت كودك را افزايش مي دهد به همان اندازه هم مهم است بدانيم كه چه كارهايي را نبايد انجام داد تا خلاقيت او آسيب نبيند.

نقش خانواده در تقويت اين توانمندي

خانواده يكي از عوامل بسيار مهم در رشد و پرورش خلاقيت كودكان محسوب مي گردد. شيوه هاي صحيح فرزند پروري نقش مهمي در شكوفايي اين توانايي ايفا مي كند. كودك و نوجوان اوقات زيادي را در محيط خانواده سپري مي كند پس طبيعي است كه بيشترين تاثير را از آنها بپذيرد. درواقع والدين از طريق درگير شدن در فعاليت هاي خلاقانه كودك در پرورش خلاقيت او سهيم هستند. بايد فرصت هاي لازم براي سؤال، جست وجو و كشف محيط به كودكان داده شود. زمينه رشد خلاقيت زماني فراهم مي شود كه به كودك آزادي داده شود و به او به عنوان يك فرد احترام بگذارند.

كارهايي كه به پرورش خلاقيت و استعدادهاي كودك كمك مي كند:


1- توانايي ها و علائق كودك را تشويق كنيد:

همه ما ضعف ها و توانايي هايي داريم، چيزهايي است كه به آنها علاقمنديم و از آنها لذت مي بريم. بچه ها هم از اين قاعده مستثني نيستند. والدين بايد علائق كودك را شناسايي كنند و حوزه هاي توانايي او را تقويت كنند. تقويت اين نكات احساس بهتر و مفيدتر بودن به كودك مي دهد. البته به اين معنا نيست كه روي يك نقطه تمركز كنيد و فرزندتان را يك بعدي پرورش دهيد بلكه بايد ساير نيازهاي متناسب با جنس وسن او را نيز بياموزيد. نكته مهم ديگر اينكه به دنبال علاقه مندي هاي فرزندتان باشيد نه خودتان. در بسياري مواقع پدر و مادر آرزويي داشته اند كه به آن نرسيده اند و حالا مي خواهند از طريق فرزندشان اين ناكامي را جبران كنند. شايد آرزوي شما اين است كه او پزشك شود ولي او در هنر، نقاشي و شعر توانايي دارد. پس او را در تقويت اين استعدادها ياري كنيد.


2- پيشرفت هاي معمولي كودك را بپذيريد و براي آن ها ارزش قائل شويد:

چرا هميشه به دنبال كارهاي خارق العاده هستيد، توانايي هاي عادي او را ببينيد و تشويقش كنيد. مثلا نقاشي هاي متفاوت او را به ديوار بچسبانيد، رنگ آميزي را به مادر بزرگ نشان دهيد و... به اين وسيله حس بهتر بودن و پيشرفت را در او تقويت كنيد. حتي اگر در نقاشي و رنگ آميزي رنگ هاي متفاوت با طبيعت را به كار برد يا كاردستي هاي غيرمعمولي درست كرد باز هم تشويق كنيد و مانع او نشويد.


3- كودك را تشويق كنيد تا خودش تصميم بگيرد:


از اهداف ما به عنوان والد، كمك به كودك براي رسيدن به استقلال است. بگذاريد فرزندتان از همان كودكي درتصميم گيري ها مشاركت داشته باشد. لازم است كه كودك خود را در چارچوب قدرت قرار داده و به او حق انتخاب دهيد. فراموش نكنيد وقتي اجازه مي دهيد خودش فكر كند و تصميم بگيرد در واقع باعث شده ايد تا با گرفتن تصميم خوب خلاقيتش تقويت شود و احساس ارزش و توانايي كسب كند. انتظار نداشته باشيد هر چه شما مي گوييد بدون كم و كاست قبول كند. بگذاريد فرزندتان احساس موفقيت و شادي را پس از تصميم، تجربه كند. اگر هم تصميمش بد بود و با شكست مواجه شد از او بخواهيد دوباره فكر كند و راه حل ديگري ارائه دهد. اين فرصتي است براي راهنمايي هاي شما. احساس موفقيت و شكست هر دو در يادگيري خلاقيت كودك مهم است. البته مراقب باشيد به بچه هاي كوچك تصميم هاي بزرگ ندهيد؛ متناسب با سن كودك و بين چند مورد به او حق انتخاب دهيد.


4- محيط مناسبي براي انجام كارهاي خلاقانه كودكان فراهم نماييد:

امكانات و وسايلي را در اختيار آنها بگذاريد تا از اين طريق خلاقيت هاي خود را ابراز نمايند. به عنوان مثال وسايل موسيقي، كاردستي، نقاشي و...

5- بگذاريد گاهي بچه ها خطر كنند:

والدين معمولا مي خواهند از فرزندانشان مراقبت و مواظبت كنند ولي اين نبايد باعث شود كه از ترس شكست اجازه هيچ ريسكي ندهند. مي دانيد كه رشد خلاقيت يعني كار جديد انجام دادن و كار نوع نيز با خطر همراه است. البته اجازه ندهيد بچه ها زياد وارد موقعيت هاي پرخطر شوند. سعي كنيد زمينه هايي فراهم كنيد كه احتمال موفقيت بيشتر است. از كارهاي كوچك شروع كنيد و به تدريج كه بزرگ تر شد اجازه كارهاي بزرگ را به او بدهيد. اگر مواظبت هاي شما به حدي باشد كه فرصت هيچ حركتي را به كودك ندهد، پس از مدتي وابسته، مضطرب، فاقد مهارت اجتماعي و خلاقيت خواهد شد. پس بايد اجازه تجربه كردن را به بچه ها داد و با تمرين آموزش رفتارهاي جديد، احتمال مهارت را در آنها افزايش داد.

6- به كودك خود مسئوليت بدهيد:

كودكان بايد بدانند كه مشاركتي مهم و معنادار در خانه دارند و عضو بي فايد خانواده نيستند، مناسب با سن كودك مسئوليت هايي به او بدهيد، هدف اين نيست كه كارهاي ايده آل انجام دهد. اگر هم اشتباه كرد هرگز او را تحقير نكنيد. كودكي كه احساس حقارت كند هرگز خلاقيت نمي كند. مهم تلاش كودك و احساس خوب او راجع به كمك كردن و يادگرفتن كار جديد و نواست نه انجام كامل و ايده آل. به تدريج كه بزرگ تر مي شود روي صحيح انجام دادن كارها تمركز كنيد.

7- بازخوردهاي منفي را محدود كنيد:

گاهي بازخوردهاي منفي لازم است ولي بعضي از والدين زياد از آن استفاده مي كنند و يا در كنار آن هيچ بازخورد مثبتي نشان نمي دهند، يعني هيچ چيز مثبتي راجع به او نمي گويند. بعضي از والدين هم با كلام مثبت آغاز مي كنند ولي به منفي گويي مي رسند يانق مي زنند. به خاطر داشته باشيد براي اينكه تأثير سوءجملات خود را خنثي كنيد بايد به ازاي هر بازخورد منفي 3 يا 4بازخورد مثبت به او ارائه دهيد و روي صفات خوب او تمركز كنيد. حس شوخ طبعي در محيط منزل داشته باشيد. علائق دروني را شناسايي كنيد، به همه سؤالات حتي اگر عجيب و غريب باشند پاسخ دهيد. از كنجكاوي كودك براي سردرآوردن از امور خسته نشويد. به صحبت هاي كودكان با علاقه گوش دهيد.

8- كودك را تشويق كنيد از خودگويي مثبت استفاده كند:

اكثر اوقات ما در ذهن، گفت وگويي با خودداريم. اين گفت وگو ها هميشه منفي نيست، ما با خود مهربان و منصف هستيم. به كودك خود بياموزيم يك چيز خوب و مثبت به خود بگويد حتي در مقابل يك عمل كوچك. مانند «من تونستم اين كار را انجام دهم، كاردستي قشنگي ساختم، اين غذا را خيلي خوشمزه درست كردم و...» به كودك بگوييد كه من به تو افتخار مي كنم، تو هم بايد به خودت افتخاركني. موقعيت هاي پرشور و نشاط و امكان انجام فعاليت هاي جسماني براي كودك فراهم نماييد.

9- به فرزند خود مهارت حل مشكل را بياموزيد:

زماني كه مشكلي را حل مي كنيم احساس موفقيت و رضايت داريم. پس چرا اين امكان را به كودك خود ندهيم تا اين امكان را اثبات كند. متناسب با سن و سطح فكري و شناختي كودك مي توانيد اين فرصت را در اختيارش بگذاريد تا خلاقيتش افزايش يابد. مانند ساختن پل، قطار و... با بلوكه و جورچين ها براي بچه هاي پيش دبستاني. اگر درمقابل ميل شديد خود براي اصلاح كردن و ساختن سازه هاي كودك مقاومت كنيد، در واقع به او مجال فكركردن درمورد احتمالات مختلف و سازه هاي جديد را داده ايد. علاوه براين مي توان حل مسئله را دربازي ها با كودك تمرين كرد. در زندگي واقعي نيز بايد اين مهارت را به او ياد داد. اجازه دهيد كودك فكر كند و راه حل ارائه دهد. در مورد پيامدها و امكان و عدم امكان پيامدها با او بحث كنيد. سپس بگذاريد بهترين راه حلش را انتخاب كند و به او پاداش مناسب بدهيد. انتظار داشته باشيد كه فرزندتان خيلي ايده آل عمل كند. در هركاري خطر هست، مهم يادگرفتن يك كار جديد و نو است.

رفتارهايي که نبايد انجام داد تا خلاقيت بچه ها آسيب ببيند

1- كمال طلب نباشيد:
كارهاي جديد كودك را تشويق كنيد و آنها را درمعرض نمايش قرار دهيد و از ارزيابي بيش از خد خودداري كنيد. خودتان هم به عنوان بزرگسال به كارهاي خلاقانه بپردازيد و اجازه دهيد كودك شما شاهد كارهاي خلاق باشد. هيچ والدي كامل نيست، همه ما نكات ضعف و قوتي داريم. اگر انتظار عالي بودن از خود يا فرزندمان داشته باشيم، نمي توانيم شكست را بپذيريم. وقتي كمال طلب باشيم از ترس اينكه كار جديد خوب از آب درنيايد دست به هيچ كار نويي نمي زنيم و به فرزندانمان نيز اجازه هيچ كار و تجربه جديدي نمي دهيم. درخواست عالي و بي عيب و نقص بودن را از بچه ها نداشته باشيم. ولي تشويق كنيم تا سعي خود را بيشتر كنند و براي كارهاي خلاقانه ارزش قائل شويم.

2- در توصيف كودك خود مطلق انديش نباشيد:
از گفتن جملاتي مانند «تو هميشه منو نااميد مي كني، هميشه اشتباه مي كني، هيچ وقت آدم نمي شوي و...» پرهيز كنيد. جملات فوق اكثرا زماني گفته مي شوند كه والدين از دست رفتار خاصي از فرزند خود ناراحت هستند اما وقتي بيان مي شود او خودش را بد، مقصر، نااميدكننده و احمق مي داند و انگيزه اش را براي انجام كارهاي جديد و خلاق از دست مي دهد. به جاي به كاربردن واژه هاي كلي، روي رفتار خاص كودك، در يك موقعيت خاص تمركز كنيد. از رفتارهاي كودك انتقادهاي مكرر نكنيد، تخيلات كودك را بيهوده نشماريد و از وضع كردن قراردادهاي خشك و دست وپاگير كه محدوديت خاص براي كودك ايجاد مي كند خودداري كنيد.

تأثير بازي در پرورش خلاقيت
بعضي از والدين فكر مي كنند بازي كودك يك جور اتلاف وقت است، ولي بايد بدانيم بازي نقش بسيار مهمي در رشد خلاقيت كودك ايفا مي كند. كودكان خلاق براي هريك از بازي موارد مختلفي مي يابند و قبل از اينكه از وسيله اي به سراغ وسيله ديگر بروند، از آن به طرق مختلف استفاده مي كنند. كودك خلاق با توجه به موقعيت و مكان خاص، بازي را انجام مي دهد، بازي جديد ابداع مي كند، رهبري بازي را به دست مي گيرد و نقش هاي متفاوتي را كه بعدا در جامعه با آنها روبه رو مي شود را در بازي تجربه مي كند. اجازه دهيد كودكان بازي ها را تجربه كنند تا خلاقيت آنها پرورش يابد. سعي كنيد از تماشاي زياد تلويزيون و بازي هاي رايانه اي به خصوص دركودكان زير 3سال خودداري شود. تماشاي طولاني تلويزيون و بازي هاي رايانه اي خلاقيت كودكان را كاهش مي دهد.
و سخن آخر...
توجه داشته باشيد كه استعداد سهم كوچكي از خلاقيت است. تمرين و نظم بخشيدن به آن اهميت بيشتري دارد. پس يادمان باشد كه همه كودكان ما استعداد دارند، ياد بگيريم نقاط قوت آنها را شناسايي و تقويت كنيم و كمك كنيم تا نقاط ضعف آنها برطرف شود.
مريم سادات كاظمي