کاروانسرای شاه‌عباسی کرج

[وحید 0319]

کاروانسرای شاه‌عباسی کرج
بنایی است سنگی-آجری، دارای ۳۰۰۰متر مربع مساحت که متعلق به دورانصفویهبوده و بین سال‌های ۱۰۷۸تا ۱۱۰۹در زمان شاه سلیمان صفویساخته شده‌است. این بنا هم‌اکنون در بخش مرکزی شهرستان کرجو در سمتغربیمیدان قدس (در سمت شرقی میدان شاه‌عباسیپیشین) قرار گرفته‌است. این کاروانسرادر ابتدای ساخت....

کرد که این بنا بعدها به قلعه نظامی و پس از آن به مدرسه فلاحت و اکنون نیز به اداره میراث فرهنگی کرج تبدیل شود.
نام این کاروانسرا نسل به نسل حفظ شد تا جایی که اکنون خیابان و میدانی به نام شاه عباسی در این منطقه از کرج احداث شده است که نام خود را از این کاروانسرا عاریه گرفته است.
به روایتی گفته می شود که کاروانسرای شاه عباسی یکی از 999 کاروانسرایی است که در دوران شاه عباس صفوی در سراسر ایران ساخته شد.
اگر این روزها سری به کاروانسرای شاه عباسی بزنید و دارای حس خیال پردازی خیلی قوی داشته باشید می توانید خاطره شیهه اسبان، آوای زنگوله شترها و همهمه تاجران و زایران آن دوران را در ذهن خود زنده کنید.
اکنون با وجود بازسازی این کاروانسرا، برجستگی های گنبدی شکل کاهگلی آن در میان ساختمانهای خاکستری و سربه فلک کشیده و نوساز شهری اطراف میدان شاه عباسی کرج بیشتر یک خاطره 400 ساله را تداعی می کند.
پشت دیوارهای آجری کاروانسرا، هویت یک شهر، تاریخ یک کشور و نماد تمدن کهن بشری پنهان شده است.
از در که وارد شوی، دالانی گنبدی شکل که در دو طرف آن دو اصطبل بزرگ و یک راه پله وجود دارد به حیاطی نسبتا بزرگ سنگفرش و چشم نواز منتهی می شود که آب حوض دایره وار وسط آن، صفایی دیگر به این فضا بخشیده است.
این حیاط در حقیقت فضای میان اتاقهای استراحت این کاروانسرا را تشکیل می دهد که به سبک معماری متداول در دوران صفویه ساخته شده است.
در قسمت شرقی و غربی این کاروانسرا دو اتاق شاه نشین که بسیار بزرگتر از دیگر اتاقها است به چشم می خورد که به شاهزادگان و امیران و ثروتمندان اختصاص داشته است.
در معماری این کاروانسرا از رنگ و نقش خبری نیست و آجر و چوب و سنگ و کاهگل تنها مصالح بکار رفته در ساخت این کاروانسراست که درعین سادگی، بسیار جذاب و باشکوه جلوه می کند.
کاروانسرای شاه عباسی تنها گوشه ای از معماری و تمدن دوران صفویه را نشان می دهد که چگونه معماران آن دوران با بهره گیری از دانش محدود آن زمان و بدون استفاده از ابزارهای دقیق اندازه گیری چنین بنایی ساخته اند.
درجای جای این کاروانسرا اصول هندسی و فنی به طور حیرت آور خیلی دقیق اجرا شده که بی شک نمایانگر ارزشهای زیباشناختی و معماری آن دوران است.
و این همه درحالی است که نه وجه تسمیه میدان و خیابان شاه عباسی و نه بنای کاروانسرا نیز نتوانسته است نظر مردم را به این اثر تاریخی جلب کند چه اینکه آنان با بی اعتنایی و غرق در زندگی ماشینی بسادگی از کنار این کاروانسرا می گذرند بدون آنکه حتی به آن نگاه کنند.
هرچند پیدا کردن پاسخی برای این پرسش بسیار ضروری است که آیا علت بی علاقگی مردم از معرفی نشدن این آثار ناشی می شود و یا رسانه ها در این زمینه به اندازه کافی تلاش نکرده اند، اما مسلم این است که آثار و بناهای تاریخی کرج طی سالیان مورد بی مهری قرار گرفته و به فراموشی سپرده شده است.
به گواه تاریخ، شکل گیری زندگی اجتماعی در خطه کرج به صدها سال پیش باز می گردد و خشتی از نخستین خشت های دست ساز انسان پیدا شده در یکی از کهن ترین روستاهای بشری در تپه ازبکی در غرب کرج را می توان به عنوان نمونه مطرح کرد.
این همان خشتی است که در آیین ویژه ای به مناسبت سال گفت وگوی تمدنها در مقر سازمان ملل متحد در نیویورک از طرف محمد خاتمی رییس جمهوری وقت ایران به کوفی عنان دبیر کل سازمان ملل متحد هدیه شد.
دیار کهن کرج اکنون 99 اثر و محوطه تاریخی شناسایی شده، دارد که یک سوم آنها در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
زمان دقیق ساخت کاروانسرای شاه عباسی کرج معلوم نیست، اما به گفته علی شیزری کارشناس اداره میراث فرهنگی کرج، این کاروانسرا احتمالا در دوره پادشاهی شاه سلیمان صفوی بین سالهای 1078 تا 1109 هجری قمری در 3600 متر مربع وسعت بنا شد.
وی افزود: پس از دوران صفویه، رفته رفته زنگار زمان و غبار تاریخ سر و روی این کاروانسرا را پوشاند و کم کم به دست فراموشی سپرده شد.
این کاروانسرا که در دوران ناصرالدین شاه قاجار مدتی نیز بعنوان قلعه نظامی مورد استفاده قرار گرفت در سال 1298 خورشیدی به مدرسه فلاحت، تغییر کاربری یافت.
بی مهری به این اثر تاریخی مدتهای مدید طول کشید، پس از آن کاروانسرای شاه عباسی تا سال 1370 خورشیدی دراختیار اداره کشاورزی و اصلاح بذر کرج قرار گرفت.
به گفته رییس اداره میراث فرهنگی کرج، این نهاد توانست بابه دست گرفتن یک اتاق در این کاروانسرا مستقر شود و از سال 72 کار بازسازی و مرمت آن را آغاز کند.هرچند که اکنون اداره میراث فرهنگی کرج از این کاروانسرا کوچ کرده است و این کاروانسرا به بخش خصوصی سپرده شده تا با اجرای برنامه های فرهنگی و تفریحی ،‌مردم هرچه بیشتر با این بنا آشنا شوند.
به هرحال، خطه کرج همچون دیگر نقاط سرزمین پهناور ایران دارای سابقه تاریخی و پیشینه فرهنگی دیرپا است که آثار و بناهای بجای مانده از نیاکان ما یکی از جلوه های آن بشمار می رود که باید همگان برای بازسازی، نگهداری، پاسداشت و بخصوص معرفی آنها به آیندگان کوشش کنند.