مسجد ابن طولون - قاهره

[وحید 0319]

مسجد ابن طولون - قاهره از زبان تیتوس بورکهارت امیر طائفی

مسجد ابن طولون در قاهره از زبان تیتوس بورکهارت ترجمه : امیر طائفی این مطلب ترجمه گزیده ایست از کتاب : Art of Islam Titus Burckhardt World of Islam Festival Publishing Company.1976 عکس : آرشیو معماران کلیه حقوق این مطلب برای سایت معماران © محفوظ است.

« این مسجد توسط یکی از حاکمین ترک دستگاه عباسیان به نام ابن طولوندر فاصله سالهاي 263 و 266 ﻫ / 876 و 879 م ساخته شده است. مسجد ابن طولونبا نگاه به مسجدی در بین النهرین که توسط خلفا برپا شده بود ساخته شده است.در آنجا هنر ساختمان از ایران که مواد ومصالح آن خشت خام یا پخته یعنی آجر بود الهام می گرفت و نه از بیزانس که مصالح آن سنگ بود. به جاي ستونهاي سنگي كه معماران شامي و مغربي به كار مي بستند و بيشتر آنها هم از ويرانه هاي ساختمانهاي روميان بود ،براي برپا داشتن بامها از جرزهاي آجري بهره می جستند. در اينجا نه تنها فن ساختمان متفاوت است بلكه اصول زيبايي شناسي آن هم متفاوت است . با اين همه خواهيم ديد كه تصوير فضا و شيوة فضاسازي اصولاً در هر دو يكي است .

مسجد ابو طولون حياط مربع شكل بزرگی دارد كه ساختمانها در پيرامون آن است . رديف رواقهايي كه آن را در ميان گرفته اند پهنايي به ميزان دو راهرو دارند و شبستان آن هم به پهناي پنج راهرو است . طاقهايي كه باربام بر آنهاست همه به حياط نگاه مي كنند يعني آنكه همه به موازات ديوارهاي اطراف حياط هستند. تركيب طاقهاي بنا شده بر جرزهاي ضخیم مانند ديوارهايي هستند كه در آنها درهايي با طاقهاي رومي گشوده باشند يا به عبارت ديگر همچون رديفي از جرزها و دروازه ها نمودار مي شوند. تركيب ديوارها و فضاي در ميان گرفته آنها توازني كامل دارند و هر يك مكمل ديگري هستند و اين مطلب با پنجره هاي گذاشته شده در ميان طاقها و در كنار محور هر يك از جرزها چشمگيرتر مي شود و طاقها را با فضاهاي پر و خالي به صورت پرده هاي سايه روشن با روشنايي قوي و ضعيف درآورده است .

در کنج هاي جرزهاي ضخیم ، ستون نما هايي ساخته شده است . نقشهاي برجسته اي با گچكاري در ميان طاقها و پنجره ها ایجاد كرده اند كه نمودي از ظرافت در كنار ستبري جرزها و طاقها حاصل مي كند وچون جواهری بر زمينه اي زبرجلوه گرمی شود .



درمیانه حياط ساختمان مكعب شکلی با چهار در و گنبدي بر فراز آن قرار دارد ، اين بنا كه تاريخ آن بسيار اخيرتر از خود مسجد است (پايان سده هفتم هجري ؛ سيزدهم ميلادي ) وضوخانه است . حوض يا چشمه مزبور با سايباني پوشيده مي شد كه مشتمل بود بر گنبد زرين بر فراز ستونها .

گرداگرد مسجد ابن طولون ديواري است كه با واحد های همسایگی فاصله اي دارد.




درطرف مقابل محراب ،مناره چند طبقه اي ، با پايه اي مکعبی كه بر آن بنایی استوانه ای با پلكان بیرونی مارپیچ قرار دارد ،برپاست ؛ كه به برج ساعت مملوك (از ساخته هاي اخير) منتهي مي شود .این مناره يادآور منارة مَلويه در بغداد يا زيگورات در بين النهرين است .

بر فراز حصار پيرامون مسجد محجري است كه با نقشهاي اسليمي آراسته شده و همچون پرده اي است از فضاهاي پر و خالي . دشوار مي توان گفت كه اين محجر است كه آسمان را به قالب ريخته يا آسمان است كه محجر را در برگرفته است و بر آن بارقه هایی از شرر فرو ريخته است. »