روناک طه زاده *
تقسیم سود یکی از مقوله‌های چالشی و بحث برانگیز در مجامع شرکت‌ها است که سهامداران علاقه خاصی به آن دارند. طبق ماده 17 دستورالعمل انضباطی ناشران پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران، ناشر موظف است «حداکثر سود قابل‌تقسیم» را بر اساس «سود قابل‌تقسیم طبق صورت سود و زیان تلفیقی یا صورت سود و زیان شرکت اصلی، هر کدام که کمتر باشد» و با لحاظ كردن توان پرداخت سود، محاسبه و افشا كند.

بنابراین در صورتی که سود شرکت اصلی از سود تلفیقی بیشتر باشد، به استناد از این ماده، سود تلفیقی (و نه سود شرکت اصلی) است که مبنای تقسیم سود شرکت اصلی قرار می‌گیرد.
در بند 22 استاندارد 18 نیز آمده است که سود یا زیان خالص عملیات در حال تداوم طی دوره که قابل انتساب به اقلیت است، باید تحت عنوان سهم اقلیت به طور جداگانه ذیل صورت سود و زیان تلفیقی ارائه شود. همچنین طبق بند 26 استاندارد 18، تخصیص زیان یک واحد تجاری فرعی زیان‌ده به صاحبان سهام اقلیت، حتی اگر منجر به مانده بدهکار سهم اقلیت شود، الزامی است؛ زیرا رعایت نکردن این امر موجب می‌شود که مقایسه بین دارایی‌ها و بدهی‌ها و نتایج عملیات قابل انتساب به سهم اقلیت و کل گروه مخدوش شود. زیان‌های انباشته واحدهای تجاری فرعی الزاما توسط واحد تجاری اصلی جبران نمی‌شود و مانده بدهکار سهم اقلیت، معرف خالص بدهی‌های قابل انتساب به اقلیت در واحد تجاری فرعی است و طلب از ایشان محسوب نمی‌شود.
با توجه به استانداردها و دستورالعمل‌هایی که در بالا به آن اشاره شد، در صورتی که تعدادی از شرکت‌های گروه با زیان انباشته مواجه باشند، باید سهم اقلیت از زیان انباشته شناسایی شود. بنابراین، سود انباشته گروه در پایان سال مالی برابر خواهد بود با جمع «سود انباشته در پایان سال مالی» و «سهم اقلیت از زیان انباشته».
فرض کنید شرکت اصلی دارای چندین شرکت تحت کنترل است که یکی از این شرکت‌ها (شرکت الف) دارای 100 ریال زیان انباشته است. همچنین سهم واحد تجاری اصلی از این شرکت، 80درصد است. سود انباشته تلفیقی محاسبه شده، معادل 600 ریال است که طبق استاندارد حسابداری، مبلغ 20 ریال زیان انباشته (بابت 20 درصد سهم اقلیت از زیان انباشته شرکت الف) نیز به آن اضافه شده و در نهایت، سود تلفیقی معادل 620 ریال می‌شود.
حال سوال این است که کدام سود تلفیقی باید مبنای تقسیم سود قرار گیرد؟ «سود انباشته گروه بدون در نظر گرفتن سهم اقلیت از زیان انباشته» یا «سود انباشته گروه پس از اضافه كردن سهم اقلیت از زیان انباشته»؟ آیا در مثال بند قبل، باید مبلغ 600 ریال مبنای تقسیم سود قرار گیرد یا 620 ریال؟ نظر کارشناسان و حسابرسان و سایر افراد متخصص در این زمینه چیست؟
آیا بهتر نیست بر اساس یک مبنای محافظه‌کارانه، سود انباشته تلفیقی بدون در نظر گرفتن سهم اقلیت از زیان انباشته (در مثال فوق، 600 ریال) مبنای تقسیم سود قرار گیرد؟ زيرا در این حالت، سهم اقلیت از زیان انباشته به مبلغ فوق اضافه شده و مبلغ بزرگ‌تری مبنای تقسیم سود قرار می‌گیرد.
این موضوع، منجر به خروج منابع وجه نقد بیشتری از شرکت می‌شود و در نتیجه، فشار مضاعفی بر روی شرکت اصلی ایجاد می‌شود؛ زیرا محاسبه این مبلغ بر اساس یک رویکرد حسابداری بوده و حالت واقعی نداشته و نه تنها باعث کم شدن مسوولیت‌ها و چالش‌های شرکت اصلی نمی‌شود، بلکه باعث خروج منابع بیشتری از شرکت به صورت وجه نقد می‌شود. همچنین در ماده 1 قانون تجارت نیز آمده است که مسوولیت صاحبان سهام در شرکت‌های سهامی، محدود به مبلغ اسمی سهام آنها است؛ بنابراین در صورتی که برای یکی از شرکت‌های گروه مشکلی به وجود آید، مسوولیت سهامداران اقلیت محدود به مبلغ اسمی سهام آنهاست و در اینجا، سهامداران عمده هستند که باید بر مشکلات موجود فائق آیند.

*کارشناس بازار سرمایه
دنیای اقتصاد