خطر فاجعه انسانی در مخزن سد«گتوندعلیا»

[وحید 0319]

خطر فاجعه انسانی در مخزن سد«گتوندعلیا» از زمان آغاز آبگیری سد گتوند علیا در استان خوزستان که بزرگترین مخزن روی رودخانه کارون است، تاکنون صدها هکتار زمین زراعی، هزاران اصله درخت بومی و دهها روستا برای همیشه به زیر آب رفتند تا اهداف در نظر گرفته شده برای پنجمین سد بزرگ ساخته شده برروی کارون تحقق پیدا کند.

به گزارش سبزپرس، حال با آغاز فصل بارندگی در شرق خوزستان مردم چهار روستای باقی مانده در مخزن سدگتوندعلیا در آستانه‌ی رویارویی با یک فاجعه‌ی انسانی قرار گرفته اند. این در حالی است که بارها و بارها از سوی مسئولین سد به گونه ای در خصوص جمعیت باقی در منطقه اشاره شده که انگار سرنوشت همان تعداد اندک خانوار چندان مهم نیست و به هر شکل ممکن باید تسلیم تقدیر ناخواسته‌ای باشند که برای آنان رقم خورده است.
روزنامه نگاران مستقل تابستان سال 1391 راهی آب ماهیک شدند تا با نحوه زندگی افرادی که در نبود برق و دیگر امکانات رفاهی همچنان به ایستادگی در روستای خود پافشاری می کردند آشنا شوند. اکنون شاهد پیش روی بیش از پیش مخزن سد به سمت روستاهای باقی مانده است.
بارندگی های هفته اخیر و افزایش سطح آب دریاچه سد «گتوندعلیا» روستای تاریخی «سربیشه» در شرق شهرستان «لالی» را به زیر آب برد و مردم سه روستای «گلزاری»، «پا برافتو» و «دم تنگ» را در محاصره‌ی سیل و رانش زمین قرار داده است.

در حالیکه بیش از یکسال از آغاز زمان آبگیری سدگتوندعلیا می گذرد، عدم مدیریت صحیح مسایل اجتماعی مربوط به احداث این سد و مشخص نشدن محل اسکان جدید روستاییان محدوده‌ی مخزن سد گتوندعلیا، مسئولان شهرستان های لالی و مسجدسلیمان را از بروز یک فاجعه انسانی در نقاط صعب العبور این منطقه نگران کرده است.
علی رغم هشدارهای مسئولان استان خوزستان و اصرار مردم منطقه به تعیین تکلیف محل سکونت و تامین معیشت مردم ساکن در منطقه‌ی آب ماهیک، عدم پایبندی شرکت مدیریت منابع آب و نیرو به تعهدات خود در قبال عشایر و روستاییان منطقه همچنان مشکلات زندگی روزمره‌ی این مردم را لاینحل باقی گذاشته است.
با اینکه مسئولان استان خوزستان از جمله «محمدرضا آملا زاده» مدیر کل مدیریت بحران استانداری خوزستان خواهان رسیدگی به امور منطقه مورد نظر شده‌اند و حتی در دستوری که 19 شهریور 1391 از سوی این مقام مسئول صادر شده، وی درخواست کرده است تا بخشداری نسبت به شناسایی افرادی که کلیه املاک آنها در طرح قرار گرفته اقدام کند و همچنین وضع قیمت املاک و مستحدثات برابر عرف منطقه بررسی شود.
با این حال عدم پایبندی شرکت مدیریت منابع آب و نیرو به بخشی از وظایف و تعهدات قانونی خود در قبال مردم محاصره شده در دریاچه ی سد گتوند، بروز اتفاقات ناگوار دیگری که ناشی از دگرگونی های به وجود آمده در منطقه است را به همراه خواهد آورد.

رانش زمین؛ خطری بالقوه
از سویی دیگر، خطر رانش روستاهای منطقه پس از آن قوت گرفت که بر اثر بارندگی های اخیر، روستای سربیشه (یکی از چهار روستای باقی مانده در مخزن سد) کاملا به زیر آب رفت و دریاچه سد، سه روستای دیگر را در محاصره قرار داد.
شایان ذکر است که هم اکنون علاوه بر صدها هکتار از مزارع کشاورزی بخشی از حنوب غربی روستای گلزاری نیز در دریاچه سد به زیر آب رفته است و یک هزار و 500 متر از کناره‌های ساحلی دریاچه طی چند روز اخیر بر اثر رانش زمین فرو ریخته است.
«علی بیرگانی» کارشناس زمین شناس استان خوزستان با اشاره به نوع خاک و بافت و معماری روستای «گلزاری» از احتمال قریب الوقوع رانش زمین در روستاهای گلزاری بر اثر سست شدن کناره های ساحل دریاچه و سقوط خانه های این روستا در دریاچه سد گتوند خبر داد.

مرگ یکی از اهالی بر اثر رانش زمین در تابستان گذشته
بیرگانی با اشاره به موارد مشابهی از این دست گفت: مسئله رانش زمین در هنگام آبگیری دریاچه‌ی سدها یک امر معمول است و طی مدتی که از آبگیری سدگتوند می گذرد نیز چندین بار کناره های دریاچه‌ی این سد بر اثر رانش فروریخته و موجب حوادثی نظیر تلفات جانی برای دام ها و انسانها شده است.
وی با اشاره به مرگ «علی مهدی پور» یکی از اهالی روستای «گاواداران» به دلیل رانش زمین و فرو ریختن کناره های سدگتوندعلیا در تابستان گذشته گفت: بافت معماری روستاهای مناطق کوهستانی اغلب دارای شیب ملایم در دامنه کوه بوده و هنگامیکه دامنه ها بر اثر بالا آمدن آب دریاچه سست شوند، زمین رانش پیدا کرده و خانه ها به درون آب سقوط می کنند.
وی نمونه رانش روستای «دره ملا» در سال 1387 در حوزه رودخانه بازفت (از سرچشمه های کارون) که به مرگ 11تن انجامید را یکی از این موارد ذکر کرد و گفت: در حال حاضر روستاهای مخزن سد گتوندعلیا به دلیل اینکه در حریم دریاچه قرار دارند در آستانه رانش زمین بروز یک فاجعه انسانی قریب الوقوع قرار گرفته اند.
در همین خصوص پیش تر «جلیلی» نماینده ی مردم مسجدسلیمان در مجلس شورای اسلامی خواهان پایبندی شرکت آب و نیرو به تعهدات خود در قبال مردم، قبل از هر اتفاقی در منطقه شد.
در حالی که بر اساس قانون نحوه تملک اراضی پروژه های ملی چاره اندیشی برای اسکان، اشتغال و تامین معیشت اهالی بومی جزء تعهدات اصلی وزارتخانه ی ذینفع است اما روشی که «وزارت نیرو» و شرکت توسعه منابع آب و نیرو طی سال‌های اخیر در برخورد با هزاران آواره پروژه های سدسازی درپیش گرفته است، نه تنها هیچ‌یک از این تعهدات را تامین نکرده، بلکه نارضایتی های فراوانی را در مناطق شمال و شرق استان خوزستان ایجاد کرده است. به همین دلیل ساکنان روستاهای مخزن سدگتوندعلیا با آگاهی از سایر پروژه های سدسازی بر رودخانه کارون و اطلاع از وضعیت آوارگان سدهای کارون3 و مسجدسلیمان تا احقاق کامل حقوق خود از تخلیه منطقه خودداری می کنند.

پیش تر «محمد حسین معنوی فر» نماینده‌ی مذاکره کننده‌ی شرکت منابع آب و نیرو (مجری سد گتوندعلیا) در جلسه‌ی 21 اردیبهشت ماه 1391 که در محل استانداری خوزستان و به منظور فیصله‌ی مصایب اجتماعی این پروژه برگزار شده بود، به معاون وقت استانداری خوزستان رسما هرگونه اسکان اهالی را برای این شرکت غیرممکن دانست و گفته بود این شرکت توان اسکان مجدد اهالی در نقطه‌ی دیگری را ندارد.
اما کلاف سردرگم آوارگان سد گتوند به اتخاذ روش‌های نامناسب مسئولان این شرکت در برخورد با مردم منطقه دارد. متاسفانه شرکت آب و نیرو به جای اتخاذ یک روش منطقی و حل و فصل بنیادی مشکلات روستاییان و عشایر بختیاری ساکن منطقه، به روش‌هایی نظیر قطع آب و برق و اعمال فشارهای نامتعارف به آنها روی آورده است؛ روشهایی که «سید شریف حسینی» نماینده‌ی اهواز از آنها با عنوان «روش‌های قرون وسطایی» نام می‌برد.

تناقض‌گویی مسئولان درباره تعداد خانوارهای معترض
اما عدم اطلاع رسانی صحیح و تناقض در گفته‌های مسئولان مختلف شرکت آب و نیرو موجب سردرگمی بیشتر اوضاع شده است.
در حالی‌که «کریم شیبانی» مجری وقت پروژه سد گتوندعلیا یکسال پیش از این در مصاحبه با خبرگزاری فارس از تملک 100درصدی منطقه خبر داده شده بود، اما انتشار خبر تجمع اعتراضی 70نفر از مردم منطقه‌ی «آبماهیک» در مقابل فرمانداری «لالی» در هفدهم مرداد 1391 بیانگر این موضوع است که سخنان قبلی مسئولان شرکت آب و نیرو درخصوص تملک کامل اراضی محل سد گتوند چندان قابل اطمینان نیست.
درهمان ایام «مجید نامجو» وزیر نیرو مالکان معترض را تنها هشت خانوار ذکر کرده بود. این در حالی است که «علی یوسفی» نماینده‌ی اهالی، تعداد مالکان تعیین تکلیف نشده را 185خانوار ذکر می‌کند.
به گفته «علی یوسفی» هم اکنون 65خانوار از مالکان منطقه «گاورا»، 53خانوار از مالکان منطقه «سربیشه» و 66 خانوار از اهالی روستاهای گلزاری، سربیشه و پا برافتو، خسارات خود از این شرکت را دریافت نکرده‌اند.

«690 هکتار زمین کشاورزی هنوز تعیین تکلیف نشده»
اخیراً نیز «محمدحسین معنوی فر» مجری اصلی پروژه‌ی سدگتوند در مصاحبه ی اخیر خود با ایرنا از تملک 90 درصدی روستاهای مخزن سد خبر داده است، یوسفی تناقض در سخنان مسئولین شرکت آب و نیرو را نشانه مخفی بودن حقایق مسایل اجتماعی در این پروژه ذکر کرد و گفت: در حال حاضر 690 هکتار از اراضی کشاورزی منطقه تعیین تکلیف نشده و بسیاری از املاک و دارایی های مردم هم بدون برآورد و کارشناسی به زیر آب دریاچه سد گتوند فرو رفته اند.
وی یادآور شد: روستاییان و عشایر هیچ شغلی جز دامداری و کشاورزی ندارند، وقتی که زمین و مرتع را از آنها بگیرند مرگ آنها فرا می رسد.
یوسفی قطع خدمات عمومی نظیر آب و برق روستاهای منطقه آبماهیک که به تعطیلی خانه بهداشت و مدارس منجرشده است را از مصادیق کوچاندن اجباری عنوان کرد و گفت: هم اکنون پس از بالا آمدن آب مردم منطقه هیچ منبع در آمد دیگری ندارند و اکثر ساکنانی هم که به دلیل فشارهای چندماه اخیر منطقه را ترک کرده اند، هم اکنون در مقصدهای مهاجرت دچار بیکاری و فقر شده اند.
به گفته او، مسئولان پروژه سدگتوند هیچ چاره‌ای برای جایگزین سازی زندگی مردم منطقه انجام نداده‌اند.
یوسفی با ذکر این نکته که دفاع از حقوق محرومان و مستضعفان و تحقق عدالت اجتماعی شعار اصلی نظام جمهوری اسلامی است افزود: اعمال فشار هایی از این دست موجب دلسردی و بدبینی مردم به مسئولان می‌شود.
با وجود مشکلات موجود «کریم شیبانی» یکسال پس از بازدید گروهی از خبرنگاران و مطبوعات کشور از منطقه‌ی آب ماهیک و انتشار اخباری در خصوص غیر واقعی بودن سخنان قبلی مدیران این پروژه در گفت وگوبا روزنامه «آرمان» به گونه ای منطقه آب ماهیک را سخت و بد و آب وهوا فرض می کند که گویی هیچ انسانی در آنجا زیست نمی کند و حتی به روزنامه «اعتماد» می گوید: «مقصر اصلی وضعیت بد مردم منطقه خود آنها هستند و خود آنها می بایست پیش بینی چنین روزی را می کردند.»
اگرچه مسئولان شرکت آب و نیرو اتهام های مطرح شده در مورد اهمال در تملک اراضی محدوده‌ی سد گتوندعلیا را رد می‌کنند، یوسفی نماینده‌ی مردم منطقه آب ماهیک با ابراز تاسف از سخنان اخیر مسئولان سد گتوندعلیا گفت: درحالی یکی از مسئولین سد گتوند مردم منطقه آب ماهیک را زیاده‌خواه معرفی می کند که بهای پرداختی به مردمی که منطقه را ترک کردند حتا امکان رهن یا اجاره‌ی یک خانه را به آنها نمی‌دهد.
با اینکه عدم تخلیه‌ی روستاهای مخزن سد گتوند دلایل ساده و قابل حلی دارد، اما ضعف مدیریتی در ابعاد فنی این پروژه که تاکنون به هدر رفت صدها میلیارد بودجه عمومی منجر شده است در حال تبدیل شدن به یک فاجعه‌ی انسانی هم شده است و به نظر می‌رسد در صورتی که همچنان سرنوشت مردم منطقه در دست مسئولان سدگتوند باشد نتیچه ای جز بدبینی بیشتر حاصل نشود.