معماری عالی قاپو

[وحید 0319]

معماری عالی قاپو عالی‌قاپو (به ترکی به معنی دروازه عالی) ساختمانی است که در واقع درب ورودی دولتخانه صفوی بوده است

عالی‌قاپو (به ترکی به معنی دروازه عالی) ساختمانی است که در واقع درب ورودی دولتخانه صفوی بوده است و در ابتدا شکلی ساده داشته و به مرور زمان و در طول سلطنت شاه عباس طبقاتی به آن افزوده شدند و در زمان شاه عباس دوم ایوان ستوندار به آن افزوده شد. این بنا در ضلع غربی میدان نقش جهان و روبروی مسجد شیخ لطف‌الله واقع شده است. ارتفاع آن ۳۶ متر است و ۶ طبقه دارد که با راه‌پله‌های مارپیچ می‌توان به آنها رسید.
این بنا پس از انتقال پایتخت از قزوین به اصفهان توسط شاه عباس اول بین سالهای ۱۰۰۰ تا ۱۰۰۶ ه.ق. بعنوان مقر و دولتخانه حکومتی سلاطین صفوی شروع به ساخت شد.



این عمارت طی ۵ مرحله معماری و در زمان جانشینان شاه عباس اول بخصوص شاه عباس دوم و شاه سلیمان بین ۷۰ تا ۱۰۰ سال ادامه و تکمیل یافت. حتی به دلیل وجود کتیبه‌ای بخط نستعلیق در زمان شاه سلطان حسین آخرین پادشاه صفوی، تزئینات طبقه سوم اضافه یا مرمت شده است.

کتیبه یا سند مستندی مبنی بر عنوان نام معمار بنا در دست نیست ولی به احتمال زیاد معمار بنا یکی از استادان و معماران مهندس معروفی چون استاد علی اکبر اصفهانی یا استاد محمدرضا ابن استاد حسین بنای اصفهانی دو معمار مشهور مساجد جامع عباسی و مسجد شیخ لطف الله بوده است.

قاپو یا قاپی در زبان ترکی به معنی در، درگاه و ورودی است و عالی به معنی باشکوه، بزرگ و با ارزش میباشد. گفته میشود که در اصلی بنا را شاه عباس از نجف و مقبره علی به این مکان انتقال داده است. کتیبه بالای سردر ورودی با عنوان انا مدینه العلم و علی بابها و استقرار ۱۱۰ توپ جنگی در مقابل کاخ به حساب ابجد نام علی را عنوان مینماید (ع=۸۰، ل=۲۰، ی=۱۰).



تزئینات خارجی بوسیله آجر که در لچکها (قسمتهای هلالی در بالای هر ورودی) بوسیله کاشی هفت رنگ و تزئینات و خطوط اسلیمی میباشد و تزئینات داخلی بوسیله نقوش زیبای گل و بته و شکارگاه و حیوانت و پرندگان بر روی گچ (لایه چینی و کشته بری) و یا مینیاتورهای تصویری ایرانی (به سبک نقاشی های رضا عباسی) و خارجی (بوسیله نقاشان اروپایی که در زمان شاه سلیمان در دربار صفوی حضور داشتند به سبک نقاشی اروپایی به سبک توسط نقاشان معروفی مانند آنژل ولوکار) میباشد.

مراحل پنجگانه ساخت بنا
مرحله اول
ساخت بنایی تنها به عنوان ورودی جهت سایر بناها و مجموعه کاخهای سلطنتی
مرحله دوم
در این مرحله لزوم گسترش بنا و اضافه نمودن طبقات فوقانی بدلیل گسترش پایتخت و افزایش جمعیت شهری و با اهمیت جلوه دادن مقر حکومتی احساس گردید. بدین منظور طبقات سوم و چهارم و نیم طبقه پنجم اضافه گردیدند.
مرحله سوم
تکمیل ساختمان برجی شکل کاخ با اضافه نمودن آخرین طبقه (معروف به سالن موسیقی)
مرحله چهارم
اضافه نمودن پیش زدگی به سمت میدان نقش جهان جهت افزایش طول کاخ و تبدیل آن به ایوان ستوندار در مرحله بعدی ساختمان
مرحله پنجم
اضافه نمودن ۱۸ ستون به ایوان با فضا ایجاد شده مرحله قبل بعلاوه ایجاد پله های شاهی و ساخت و تکمیل سیستم آبرسانی بنا جهت انتقال آب به طبقات به خصوص حوض مسی ایوان
این کاخ در حال حاضر دارای سه دستگاه پله، شامل دو دستگاه پله مارپیچ بصورت قرینه در قسمت غربی ساختمان و یک دستگاه پله بصورت پلکانی (بصورت چند پله و اتاقهای بین راه به شکل زیگزاگی) معروف به پله‌های شاهی که به منظور تشریفات ساخته شده است.
بنای عالی قاپو با ارتفاعی حدود ۳۶ متر تا کف بازار بلندترین عمارت چند طبقه تا چند دهه اخیر در شهر اصفهان بوده است. بدلیل اضافات و الحاقات معماری در هر سو نمایی متفاوت دارد به طوری که از جلو بنا از میدان نقش جهان ۲ طبقه از پشت ساختمان ۵ طبقه، از طرفین بنا ۳ طبقه و با احتساب طبقه همکف بعنوان اولین طبقه، در کل ۶ طبقه میباشد.