چرا تپش قلب در خانم‌ها بیشتر است؟

[آسد مرتضي]

مجله سیب سبز: کمتر کسی هست كه تا به حال تپش قلب را تجربه نکرده باشد. این احساس بیشتر هنگام استرس و اضطراب، قبل از امتحان‌ها و ملاقات‌های مهم و هنگام بی‌خوابی‌های شبانه ایجاد می‌شود و در خانم‌ها هم شايع‌تر است. اما گاهی اوقات این ضربان سریع و کوبنده قلب مدت بیشتری باقی می‌ماند و به اضطراب و نگرانی‌مان می‌افزاید. در این هنگام است که فکر می‌کنیم مبادا به بیماری قلبی مبتلا شده‌‌ باشیم. برای شناسایی تپش‌های خطرناک قلب به سراغ دکتر سینا مشار، بورد جراحی قلب و عروق از دانشگاه هامبورگ آلمان رفتیم.

چه زمانی باید نگران شد؟

قلب انسان در روز حدود 100 هزار بار می‌زند. انسان‌های سالم هیچگاه به این فکر نمی‌کنند که با چه سرعت و نظمی این ضربان انجام می‌شود. در واقع عدم احساس کار قلب، این خادم ساکت و همیشگی، جزئی از احساس خوب و زیبای زندگی و زنده بودن است. به همین دلیل وقتی کار قلب خود را احساس می‌کنیم یا در نوار قلبی متوجه می‌شویم که قلب‌مان گاهی خارج از نوبت يعني تندتر یا آرام‌تر می‌تپد، دچار ترس و وحشت می‌شویم. مهم این نیست که ضربان قلب تند، یواش یا بی‌نظم باشد.

اگر اختلال ریتم آنقدر شدید باشد که پمپاژ قلب تحت تاثیر قرار گرفته و باعث سرگیجه یا حتی بیهوشی شود یا اگر همراه با آن درد سینه، تنگی نفس یا حالت تهوع احساس شود یا اینکه در فامیل نزدیک سابقه سکته قلبی وجود داشته باشد باید زنگ خطر را به‌صدا درآورید و به پزشک مراجعه کنید.


وقتي ضربان‌تان طبيعي بالا مي‌رود

فردی که احساس تپش قلب می‌کند، نمی‌تواند تشخیص دهد کدام اختلال ریتم قلبی خطرناک است یا اینکه دلیل آن چیست. گرفتگی عروق قلب، بیماری‌های دریچه‌های قلب، نارسايی قلبی، فشار خون بالا، کم‌خونی، بیماری‌های ریوی (آسم و...)، دیابت، کم‌کاری یا پرکاری غده تیروئید، تغییرات هورمونی، تغییرات میزان مواد معدنی در خون از جمله پتاسیم، سدیم، کلسیم و منیزیم، مصرف موادی مانند کافئین، مواد مخدر(کوکائین، شیشه و...)، دخانیات، داروهايي مثل بتا بلوکرها، قرص‌های رژیمی و ضدافسردگی و... می‌توانند باعث تغییر نحوه ضربان قلب شوند، به همین دلیل حتما یک متخصص باید دلیل اختلال ریتم را بررسی کند. با این حال در بسیاری از مواقع هیچگونه بیماری مسببی پیدا نمی‌شود و نیازی به درمان دائمی نیست. قلب‌های سالم نیز ممکن است دچار اختلال ریتم یا آریتمی شوند. ضربان بین 60 تا 100 طبیعی محسوب می‌شود. انسان‌های سالم گاهی ضربان قلب آهسته‌تری دارند. برای مثال ورزشکاران حرفه‌ای در زمان استراحت و آرامش، ضربان قلب‌شان تا 40 ضربه در دقیقه پايین می‌آید. هنگام فعالیت بدنی، ورزش، بالا رفتن از پله‌ها، حمل خرید روزانه، فشار روحی، خوشحالی، غم، عصبانیت و هیجان ضربان قلب بالا می‌رود تا به بدن اکسیژن کافی برسد.


قلب زنان تندتر می‌زند

کندی ریتم قلب زیر 60 ضربه در دقیقه «برادی کاردی» و ضربان بالای 100ضربه در دقیقه «تاکی کاردی» نام دارد. منشا آریتمی می‌تواند در دهلیزها یا بطن‌های قلب باشد.بین زنان و مردان در ابتلا به بیماری آریتمی قلبی تفاوت کلی نمی‌توان قائل شد. براساس آمار می‌توان گفت زنان نسبت به مردان هنگام آرامش، ضربان قلب‌شان بالاتر است. زنان کمتر دچار بیماری تنگی عروق قلب می‌شوند اما فاکتورهای به وجود آورنده اختلالات ضربان قلب درآنان موثرتر است. اختلالات ضربان قلب در زنان بیشتر اوقات دلیل هورمونی دارد. زنان جوان بیشتر در زمان عادت ماهانه يا کم‌خونی دچار تاکی کاردی می‌شوند و زنان مسن تر در زمان یائسگی.

بارداران و قلب پر تپش

آریتمی‌های قلبی حین بارداری کم نیستند. ضربان بارداران به طور طبیعی 20درصد افزایش پیدا می‌کند. اکثر آریتمی‌های زمان بارداری بی‌خطر هستند اما حتما باید توسط متخصص بررسی شوند و در صورت نیاز درمان شوند تا خطری برای مادر و فرزند پیش نیاید. کودکان نیز ممکن است مبتلا به تپش قلب شوند. از هر 100 کودک 10 نفر دچار آریتمی قلبی هستند که البته بیشتر این آریتمی‌ها بی‌خطر هستند و با گذشت زمان رفع می‌شوند. با این حال یک نفر از هر 100 کودک دچار بیماری مزمن آریتمی قلبی است که دلیل آن می‌تواند بیماری‌های مادرزاد قلبی، ژنتیک و... باشد و باید درمان شود. شروع و قطع ناگهانی تپش قلب در کودکان مدرسه‌ای و جوانان لزوما خطرناک نیست اما باید مورد بررسی قرار گیرد به‌خصوص اگر همراه با سرگیجه، کم‌توانی ناگهانی و حالت تهوع باشد. تمام آریتمی‌های قلبی خطرناک نیستند و باعث جلوگیری از فعالیت‌های ورزشی نمی‌شوند. اما مبتلایان به تپش قلب باید حتما در مورد ورزش، نوع و شدت آن با متخصص خود مشورت کنند.


احساس می‌کنید اسبی به سینه‌تان لگد زده است؟!

فیبریلاسیون دهلیزی شایع‌ترین اختلال ریتم قلبی است. در این بیماری مقدار زیادی موج‌های الکتریکی نامنظم از دهلیز به بطن می‌رسند. قلب با سرعت بالا و نامنظمی انقباض‌های غیر موثر و کمتر موثری خواهد داشت که باعث پمپاژ و تخلیه غیرمفید خون از قلب می‌شود. خطر این بیماری، سرعت بالا و نامنظم دهلیز که احساس بدی در بیمار ایجاد می‌کند، نیست بلکه حرکت ناکافی خون در دهلیز خطر تشکیل لخته خونی و حرکت آن به سمت عروق سر و سکته مغزی را افزایش می‌دهد. این خطر را می‌توان با استفاده از داروهای ضد انعقادی به حداقل رسانید یا کاملا آن را برطرف کرد. همچنین انقباضات نارس و خارج از ریتم قلبی که گاهی بیمار آن را همچون لگد اسب احساس می‌کند و باعث ناراحتی و وحشت او می‌شود معمولا نیاز به درمان خاصی ندارد اما باید تحت نظر پزشک قرار گیرد. اگر منبع ضربان سریع قلب در بطن نباشد، می‌توان با استفاده از دارو یا سوزاندن یک نقطه کوچک در محل تشکیل‌دهنده ضربان سریع، آن را درمان كرد. همچنین ضربان آرام و فواصل قطع ضربان قلب را می‌توان با گذاشتن باطری و ایجاد ضربان کافی و مطمئن برطرف كرد.

همه تپش قلب‌ها خطرناک نیستند

تپش قلب احساسی است که تنها خود بیمار می‌تواند آن را بیان کند. به عبارت دیگر پزشک نمی‌تواند به بیمار خود بگوید که شما تپش قلب داريد، در واقع شکایتی است که بیمار با آن نزد پزشک می‌آید. حال ممکن است فردی که احساس تپش دارد با انجام بررسی‌های پزشکی متوجه شود قلبش در وضعیت طبيعي قرار دارد. ممکن است تپش قلب علت مهم یا غیرمهمی داشته باشد. برای مثال برخی از بیماران دچار کم‌خونی هستند یا اینکه استرس و اضطراب دارند و همین باعث می‌شود ضربان قلب‌شان تندتر بزند اما آنها فکر می کنند به تپش قلب مبتلا هستند. همچنین مشکلات تیروئیدی و مشکلات دریچه‌ای قلب هم ممکن است باعث ایجاد تپش قلب شود، برخی از تپش قلب‌ها ناشی از حالت آریتمی‌هاست. در این حالت، کانونی در داخل قلب شروع به حملات غیرطبیعی می‌کند. به عبارت دیگر ریتم طبیعی سینوسی قلب را به دست می‌گیرد و به صورت خودمختار شروع به حمله تپش قلب می‌کند. برخی از آریتمی‌ها شدید و خطرناک هستند و ممکن است منجر به ایست قلبی شوند. اما برخی دیگر خوش‌خیم هستند و خود به خود بهبود پیدا می‌کنند.

چگونه بفهمیم تپش قلب‌مان جدی است؟

معمولا تپش قلب‌هایی خطرناک هستند که به صورت حمله‌ای اتفاق می‌افتند و نه به‌خاطر اضطراب، دویدن و... در تپش قلب‌های مهم از لحاظ کلینیکی معمولا فرد در حالت نشسته بدون اینکه هیچ مشکل و استرسی داشته باشد یک دفعه دچار حمله تپش قلب می‌شود و همزمان با آن ممکن است افت فشار پیدا کند و چشمانش سیاهی رود. اما نباید به‌صرف اینکه فرد مبتلا به تپش قلب این علائم را نداشته باشد، بگوییم وضعیتش اصلا مهم نیست. برای اینکه مشخص شود تپش قلب از نوع مهم است یا خیر می‌توان دقیقا آن زمانی که حمله تپش شروع می‌شود نوار قلب گرفت. اگر هم بیمار نتوانست در آن لحظه نوار قلب بگیرد می‌تواند از دستگاه Holter Monitoring استفاده کند. به این صورت که پزشک دستگاه را به مریض وصل می‌كند و بعد او به منزل می‌رود و تا 24 ساعت ضربان قلبش در دستگاه ثبت می‌شود. بیمار باید در لحظاتی که احساس می‌کند تپش قلب دارد، دکمه دستگاه را فشار دهد تا آن لحظه علامت‌گذاری شود. سپس پزشک آن را بررسی می‌کند تا ببیند در آن لحظه واقعا آریتمی مهمی اتفاق افتاده یا صرفا علامتی بوده است که خود بیمار بیان کرده و چیز مهمی نیست.

همه خانم‌ها تپش قلب و پرولاپس دریچه میترال دارند؟

پرولاپس دریچه میترال یکی از اختلالات آناتومیکی قلب به شمار می‌آید و یکی از علائم آن می‌تواند تپش قلب باشد. در این اختلال دریچه میترال بر اثر کمبود نوعی پروتئین، هنگام بسته شدن مقداری به داخل دهلیز خم می‌شود. شیوع این اختلال به آن مقداری که هم اکنون گفته می‌شود، نیست.

در گذشته معیارهای تشخیصی در اکو با معیارهای امروزی متفاوت بود. شاید پزشکانی که هنوز براساس معیار قدیم کار می‌کنند بیشتر حالت‌های تپش قلب را پرولاپس دریچه میترال بخوانند. بسیاری از افراد معتقدند 90درصد خانم‌ها پرولاپس دریچه میترال دارند در صورتی که این موضوع واقعیت ندارد. پرولاپس در خانم‌ها شایع‌تر است اما شیوع کلی‌اش در جامعه حدود 2درصد است یعنی از هر 100 نفر ممکن است 2 نفر پرولاپس داشته باشند. اما باز هم همیشه اینطور نیست که هرکس پرولاپس دارد حتما تپش قلب هم خواهد داشت یا هرکس تپش قلب دارد پس پرولاپس دارد. پرولاپس نوعی بیماری قلبی است که می‌تواند احتمال آریتمی و تپش قلب را بالا ببرد.

چای، قهوه و شکلات کمتر بخورید

اگر تشخیص تپش قلب قطعی شده باشد یعنی متخصص قلب و متخصص اعصاب و روان هر دو به این نتیجه رسیده باشند که شخص برای مثال اضطراب دارد و تپش قلب‌هایش به دلیل اضطراب است، می‌تواند با توصیه پزشک از دارو استفاده کند. اما نباید هر زمان که احساس تپش قلب کرد خودسرانه دارو مصرف کند. راه‌حل مناسب در اینجا بیشتر رفتار درمانی است یعنی می‌توان با انجام برخی ورزش‌های آرام بخش، پیروی از یک رژیم غذایی متعادل و انجام تفریحات سالم، اضطراب وارد شده بر بدن را کاهش داد. درمان کم‌خونی و مشکلات تیروئیدی نیز در درمان تپش قلب بسیار کمک‌کننده است. همچنین مصرف زیاد چای، قهوه و شکلات احتمال آریتمی‌های خوش‌خیم را بالا می‌برد. در مواقعی که تپش حالت اضطرابی و استرسی دارد و فعالیت بدنی فرد کم است اگر یک دفعه شروع به فعالیت کند در ابتدا ممکن است تپش قلب پیدا کنداما در كل ورزش می‌تواند بسیار مفید باشد. اما در تپش قلب‌های بیمارگونه توصیه می‌شود تا زمانی که فرد بهبود کامل پیدا نکرده است اصلا ورزش نکند.