بازتاب عشق محمود به اياز در داستان-هاي فارسي

[نارون1]

بازتاب عشق محمود به اياز در داستان-هاي فارسي

نویسنده :

دكتر حسن ذوالفقاري




چکیده :

چكيده داستان عشق سلطان محمود غزنوي به غلام ترك خود، جز جنبه¬ي افسانه اي آن، واقعيتي تاريخي هم دارد كه از سده¬ي ششم به بعد، واقعيت تاريخي آن دگرگون شد و کساني چون احمد غزالي، عين القضات همداني، عطّار نيشابوري و مولوي از آن براي تبيين مفاهيم عرفاني بهره بُردند. در سده‏هاي دهم و يازدهم هجري، داستان دلبستگي محمود به اياز، مورد توجّه شاعران منظومه پرداز قرار گرفت و چند منظومه با همين نام سرودند.

اين داستان دستمايه ي بسياري از شاعران و نويسندگان فارسي زبان بوده و تأثير بسزايي بر تصويرپردازي و معني-سازي شاعران عارف و غير عارف داشته است. دراين مقاله داستان هاي كوتاه و منظومه¬هاي بلند را در آثار ادبي جست وجو شده و ضمن يافتن پيشينه¬ي هريك ، با روايت هاي مشابه مقايسه مي¬شوند. در اين تحقيق هفتاد داستان كوتاه درمتون منظوم و منثور ادب فارسي است كه قديم ترين آن ها در قابوس نامه و حديقه سنايي است. با رواج منظومه سرايي درسده ي دهم و يازدهم، هشت منظومه¬ي مستقل نيز از داستان وجود دارد. مثنوي عرفاني محمود و اياز زلالي خوانساري مهم¬ترين و مفصل ترين آن-هاست.