تاريخچه و وضعيت رده هاي آگاهي – از گذشته تاكنون

به دنبال ايجاد و تاسيس نظميه در سال1253 شمسي با كمك افسر اتريشي و پيش بيني دفتر ثبت مسروقات در اين تشكيلات مي توان ادعا نمود كه اولين سنگ بناي آگاهي در آن زمان گذاشته شد .
زمان رياست مختارالسلطنه در سال 1288 شمسي با ايجاد گسترش و تغييرات در سازمان نظميه دايره اي به نام دايره تحقيق تاسيس كه رسيدگي به اعمال بزهكاران جنايي ،سارقين و ...در اين دايره انجام مي شد .
در سال 1292 با آمدن چند نفر از افسران سوئدي يكي از آنان مسئول بررسي در مورد گسترش دايره تحقيق شد كه ضمن گسترش اين دايره سازمان آن را به 7 شعبه افزايش و نام آن را به تامينات تغييردادند كه بعضي ادارات فعلي از جمله اداره كل تشخيص هويت جزئي از آن محسوب مي شد .
اولين زني كه در پليس ايران مشغول به كار شد خانمي بود كه در همين دوره توسط افسر سوئدي موسس تامينات به سمت ر ياست حسابداري نظميه گمارده شد.
اداره تشخيص هويت كه شعبه هفتم تامينات محسوب مي شد داراي 2 قسمت انگشت نگاري و تن پيمايي بود ، بنابراين اولين مستند قانوني تشكيل تشخيص هويت در زمان سوئدي ها بين سال 92-1291 مي باشد . اداره تامينات كه داراي 7 شعبه بود به جرايمي از قبيل قتل , سرقت , جرح , حمل اسلحه , سكه تقلبي , هتك ناموس , منافيات عفت , فريب اطفال , جيب بري , امور قمارخانه ها و مهمانخانه ها , كاروانسراها رسيدگي و تشخيص هويت مجرمان نيز بوسيله انگشت نگاري و تن پيمايي انجام مي شد .
سازمان و تشكيلات تامينات تا سال 1311 تغييري نيافت . ليكن بعد از رفتن سوئديها و تصدي افسران ايراني بر اداره تامينات شعبه هفتم تامينات (تشخيص هويت) از تشكيلات نظميه جدا شده و به اداره محبس پيوست اين اداره نيز داراي دو دايره به نامهاي دايره محبس و دايره سجل احوال مجرمان بود .
سال 1317 شمسي به دستور سرپاس مختاري اداره محبس به اداره زندانها و تامينات به اداره آگاهي تغيير نام يافت و اداره تشخيص هويت مجدداً به اداره آگاهي ملحق گرديد .

در سال 1326 زمان رياست يوسف خان بهرامي اداره آگاهي متشكل از 8 دايره قضايي شد كه هر دايره در 2 شعبه به جرايم مختلف رسيدگي مي كرد و كادر افسري آن نيز گسترش يافت .
سال 1329 آگاهي تهران تقريباً به صورت كنوني و با 15 شعبه و تقسيم جرايم به صورت مستقل مشغول به كار گرديد .
سال 1333 شمسي اداره تشخيص هويت بصورت واحدي مستقل در سازمان شهرباني وقت جاي گرفت و قبل از آن در سال 1306 تعداد 10 نفر از كاركنان اين اداره جهت آموزش امور پليسي و جرم شناسي به خارج از كشور اعزام گرديديند .
در سال 1337 يكي از مستشاران خارجي تغييراتي در اداره آگاهي ايجاد نمود ، ازجمله بايگاني نوين و شعب آگاهي در بعضي از كلانتريها را راه اندازي نمود .
سال 1340 شعبه 17 به شعب آگاهي اضافه و شعب آگاهي مستقر در كلانتريها به آگاهي تهران ضميمه شدند.
سال1344 شعبه خدمات ماشيني نيز براي تسهيل در كشف جرايم تشكيل. وشعب آگاهي به كلانتري (كلانترشعبه) تغيير نام يافته و اداره آگاهي به 17 كلانتري و دو منطقه در تجريش و شهرري تثبيت شد .
سازمان آگاهي تا سال 1349 به اين صورت باقي ماند ، در آن سال علاوه بر كلانتريهاي موجودكلانتريهاي آگاهي تجسس , گشت انتظامي شرق ، غرب و كلانتري 20 به سازمان آگاهي افزوده شد.
سال 1361 دايره اي به نام سركلانتري كه كلانتري هاي مبارزه باسرقت وسايط نقليه موتوري را سرپرستي مي نمود ايجاد و بالاخره در سال 1363 ضمن افزايش امكانات تاسيساتي كلانتري 9 با مسئوليت رسيدگي به وضعيت اتومبيلهاي مخدوش اعلامي از شماره گذاري راهنمايي و رانندگي تشكيل شد .
كمسيون تشديد مجازات سابقه داران كه اهرم مناسبي عليه مجرمين حرفه اي بود بعد از انقلاب منحل شد .
با توجه به رشد جمعيت و تغيير شگرد مجرمان ، همچنين احساس نياز به تقويت توان مقابله علمي با آنها در سال 1332 سازمان نوين اداره تشخيص هويت به منظور جمع آوري پيشينه بزه كاران از طريق حفظ و نگهداري آثار انگشت آنان ، تعيين هويت اجساد و اشخاص زنده و بررسي فني صحنه جرايم و اعمال روشهاي علمي و آزمايشگاهي با تجزيه و تحليل اسباب و آلات به دست آمده از صحنه هاي جرم پايه گذاري شد . در آغاز فعاليت اين اداره توجه مسئولان وقت بيشتر معطوف به بخش انگشت نگاري و تلاش مضاعف اين واحد صرف جمع آوري كارتهاي انگشت نگاري و بايگاني آنها گرديده بود و كمتر به آزمايشگاههاي تحقيقات جنايي توجه مي شد چون در آن زمان امور آزمايشگاهها علم جديدي در بخش كشف جرايم بود.
لذا در تمامي ندامتگاههاي كشور ماموران انگشت نگاري و عكاس اداره تشخيص هويت مستقر شده و به محض ورود هر زنداني از آن انگشت نگاري و عكس تهيه مينمودند ، اين عمل با روشهاي جديد عكاسي ديجيتالي هنوز ادامه دارد .

سال 1346 تغييرات مختصري در سازمان تشخيص هويت روي داد ، از اين پس به آزمايشگاههاي تحقيقات جنايي اهميت بيشتري داده شد چراكه به نوعي بانك اطلاعات جنايي به شمار مي رفت ، همزمان دفتر ارتباط پليس بين الملل نيزدر اداره مذكور تشكيل گرديد .

در سال 1352 با توجه به ضرورت برخوردار بودن از فناوري علمي كشف جرم مسئولان وقت تغييرات جديدي رادر سازمان بوجود آورده و تجهيزات مدرن تري در اختيار آزمايشگاههاي تحقيقات جنايي قرار دادند كه مي توان به تجهيزاتي نظير گازكروماتوگرافي , اسپكتروسكوپي , دستگاه اتوگاماسنيتليشن – بتاليكوئيد – سنيتليشن – الكتروفورز , دستگاه جذب اتمي , ماوراء بنفش , طيف سنج مادون قرمز و انواع ميكروسكوپهاي مقايسه اي اشاره نمود .

در سازمان جديد اداره تشخيص هويت چند قسمت اساسي ديده شد :


  1. واحد اداري و پشتيباني مالي
  2. بخش انگشت نگاري با دواير و شعب مختلف
  3. آزمايشگاههاي تحقيقات جنايي شامل : بخشهاي بيولوژي , آسيب شناسي , شيمي , سم شناسي , اسلحه شناسي جنايي و بررسي اسناد مشكوك و دايره عكاسي فني
  4. دفتر پليس بين الملل اينترپل


اداره تشخيص هويت تا پيروزي انقلاب با همين سازمان و تجهيزات به حيات خود ادامه داد. در سالهاي اخير به اين اداره كل توجه خاصي شده است ، تجهيزات بسيار پيشرفته روز دنيا و كارشناسان مجرب را در اختيار گرفته كه در بخش كربوطه شرح داده شده است.
در رابطه با آگاهي ، فعاليت دواير فوق تا زمان ادغام نيروهاي انتظامي (شهرباني،ژاندارمري و كميته انقلاب) ادامه داشت . بعد ازادغام تعدادي از كلانتريهاي اداره آگاهي منفصل و در سازمان آگاهي تهران بزرگ كه مشتمل بر هفت منطقه بو د استقرار يافت ، رسيدگي به جرائمي كه جنبه تخصصي چنداني نداشت به واحدهاي آگاهي مستقر در مناطق محول گرديد.مناطق هفت گانه مذكور از نظر تابعيت سازماني تحت نظر فرمانده منطقه مربوطه انجام وظيفه مي نمودند.
سال 1370 همزمان با ادغام نيروهاي انتظامي اداره كل آگاهي تحت تابعيت معاونت تحقيقات و كشف جرائم ناجا تشكيل گرديد ، اداره كل مذكور وظيفه طراحي و برنامه ريزي،هماهنگي و هدايت،پشتيباني تخصصي،كنترل ونظارت رده هاي آگاهي سراسر كشور را عهده دار بود .
در زير مجموعه معاونت مذكور اداره كل تشخيص هويت نيز وظيفه مشابه با اداره كل آگاهي نسبت به رده هاي متناظر خود در استانها (مديريت هاي تشخيص هويت) را برعهده داشت.
سال 1380 بموجب تغييراتي كه در ساختار معاونت بوجود آمد معاونت تحقيقات و كشف جرائم به معاونت آگاهي تغيير نام يافته و اداره كل آگاهي نيزبه سه اداره كل ، مبارزه با جرائم جنايي ، مبارزه با جرائم خاص و رايانه ، مبارزه با سرقت تبديل شد. ضمنا اداره كل مبارزه با قاچاق كالا وارز كه به وظايف و وضعيت كلي آن در همين قسمت اشاره خواهد شد به اداره كل مبارزه با جرائم اقتصادي تغيير نام يافته و به اين معاونت ملحق گرديد . بعلاوه با توجه به نياز سازمان جديد ، اداره كلي تحت عنوان طرح و توسعه ومركز تحقيقات كاربردي كشف جرائم و امنيت ، مركزاطلاعات جنايي ، مركز رايانه ، اداره پشتيباني تخصصي ، اداره اداري مالي و اداره بازرسي تخصصي در معاونت آگاهي تشكيل گرديد ، اداره عمليات ويژه نيز كه قبلاً يكي از ادارات زير مجموعه اداره كل آگاهي بود ارتقاءيافته و مستقلا به مركز عمليات ويژه تغيير نام داد .

وضعيت موجود آگاهي ها
با پيروزي انقلاب شكوهمند اسلامي وتغيير و تحولات در اصلاح نظام اداري و زدودن آثار خشونت ستم شاهي و جايگزيني روشهاي اسلامي در سازمانها و ادارات دولتي، دواير آگاهي نيز از اين امر مستثني نبوده و با پاكسازي عناصر مسئله دار , تشكيل رده هاي عقيدتي سياسي و بكارگيري كاركنان خوشنام و واگذاري مسئوليت ها به آنان روشهاي صحيح با رأفت اسلامي در راستاي انجام وظايف محوله در دستور كار قرار گرفت . بطور كلي تذكرات و ارشادات لازم و نظارت مستمرتحولات مفيد و مثبتي را در اين اداره بوجود آورد.

با توجه به شرايط خاص اوايل انقلاب از جمله آزادي زندانيان حرفه ا ي و سوء استفاده اين مجرمين از موقعيت پيش آمده ، دليلي شد براي سازماندهي مجدد واحدهاي آگاهي و آمادگي كاركنان در جهت انجام وظايف محوله كه مجددا" فعاليت خود را با تعديل روشهاي كشف جرم آغاز و سعي نمودند هرگونه فعاليت را از مجرمين سلب نمايند .

با شروع جنگ تحميلي و حوادث ناگوار اوايل انقلاب كه ناشي از اجراي نقشه هاي شوم دشمنان و فعاليت هاي خصمانه گروهكهاي معاند انقلاب و در تعاقب آن تحريمهاي اقتصادي ، تورم و گراني ناشي از آن , تبعات ساير عوامل نظير رشد جمعيت , توسعه شهرها و ايجاد شهركها , مهاجرت بي رويه روستاييان و جنگ زدگان , بيكاري و علل و عوامل متعدد ديگر سبب شد كه وقوع جرايم روند صعودي را طي نمايد و از حالت ابتدايي خارج و تبديل به جرايم سنگين , سازمان يافته و شبكه اي شود . در مجموع شرايطي در كشور فراهم شد كه روز به روز به تعداد مجرمين حرفه اي و اتخاذ روشهاي مجرمانه افزوده شود. براي مقابله با شرايط و وضعيت پيش آمده پليس بويژه واحدهاي آگاهي از توسعه متناسب با گسترش جامعه در ابعاد مختلف برخوردار نبوده كه در نتيجه حجم و گستردگي روزافزون ناهنجاريهاي اجتماعي و عوامل جرم زا بر تعداد كجروان افزوده شد، ادارات آگاهي عملا" قادر به فايق آمدن بر مشكلات موجود درون سازماني ( ناشي از بي انگيزه شدن پرسنل ، كمبود شديد امكانات و تجهيزات ، كاركنان ) و برون سازماني ( تعاملات و جلب همكاري ساير ارگانها ) نشده . عملا" عليرغم چند شيفت كار كردن قادر به جوابگويي به حجم بالاي مأموريتهاي ارجاعي نبودند .
هر چند كه در حال حاضر نيز نسبت كاركنان و تجهيزات به جرايم قابل مقايسه با استانداردهاي جهاني نبوده و روزانه به هر كارآگاه چند پرونده پيچيده جنايي محول مي شود كه پيگيري همه آنها در يك روزخارج از توان آنان بوده، ليكن با خدمات مضاعف و ايثارگري در انجام تكليف و وظيفه ايفاي نقش مي نمايند .

سازمان و تشكيلات
همانطور كه قبلا"اشاره شد در نتيجه تغيير و تحولات ايجاد شده بعد از پيروزي انقلاب اسلامي بخشي از مأموريتهاي آگاهي به واحدهاي ديگر واگذار گرديد ، از طرفي گستردگي و توسعه نهادهاي اجتماعي ، رشد جمعيت , گسترش و توسعه شهرها ، در مجموع افزايش و پيچيدگي جرايم ، حرفه اي و باندي شدن و اعمال روشهاي جديد مجرمانه باعث شد كه سازمان قبلي آگاهي نتواند جوابگوي حجم گسترده ماموريت هاي خود باشد، لذا در اجراي تدابير سردار فرماندهي محترم وقت ناجا مقرر گرديد كه بازنگري در سازمان و ساختار واحدهاي آگاهي در سراسر كشور صورت گيرد و قرارشد مأموريت بسيار مهم كشف جرم در قالب يك معاونت تمركز يابد ، واحدهايي تحت عناوين جديد متناسب با نياز جامعه و قوانين موضوعه در مجموعه معاونتهاي آگاهيها شكل گيرند ، پس از بررسي هاي كارشناسي در سال 1381 ادارات آگاهي سابق كه مأموريت اصلي آنها كشف جرايم واقعه بر عليه جان و مال افراد بود ، در قالب ادارات مبارزه با جرايم ( سرقت ، جنايي ، خاص و رايانه , جعل و كلاهبرداري, جرايم اقتصادي , قاچاق كالا و جرايم مالي ) شكل گرفت ، در كنار آن ادارات تشخيص هويت و ادارات پشتيباني كننده نظير طرح و توسعه ، مراكز پژوهش و تحقيقات كاربردي كشف جرايم رايانه و فني و اطلاعات جنايي و پشتيباني تخصصي و بازرسي فعاليت خود را آغاز نمودند.

سازمان جديد
ايجاد سازمان جديد آگاهي كشور متناسب با نياز روز گستردگي و پيچيدگي جرايم با ويژگيهاي خاصي كه بتواند پاسخگوي شرايط جديد مأموريت آگاهي كشور باشد در دستور كار قرار گرفت ، ساختار جديد با هدف تخصصي كردن مأموريت كشف جرايم با عناوين سازماني و پيش بيني واحدهايي از قبيل مراكز اطلاعات جنايي , تحقيقات و پژوهشهاي كاربردي , طرح و توسعه , عمليات ويژه , مبارزه با جرايم خاص رايانه اي , مجتمع آموزشي , پشتيباني عملياتي تخصصي و بازرسي تخصصي و توسعه ادارات كل قبلي به منظور رفع نارساييهاي سازمان قبلي با پويايي هرچه بيشتر و استفاده از امكانات و توان در سراسر كشور اجرا مي گردد ، در صورت تأمين نيروي انساني كيفي و تجهيزات برابر جداول سازماني جديد , تحول بزرگي در عمليات كشف جرم و كاهش ميزان فعاليت مجرمين و مهار آنان و در نتيجه امنيت مطلوب در كشور ايجاد خواهد شد .

ماموريت و وظايف


  1. مأموريت :
    هدايت و هماهنگي , طرح و برنامه ريزي , پشتيباني , كنترل و نظارت و ارزشيابي امور مربوط به كشف جرايم و تعقيب و دستگيري مجرمين و متهمين بجز مواردي كه در ساير معاونتها تصريح گرديده است .

    اهم مأموريت :
    مبارزه با جرايمي كه شامل :
    1- قتل . 2- آدم ربايي . 3- سرقتهاي مسلحانه . 4- سرقت به عنف ( يقه گيري , زور گيري ) . 5- تجاوز به عنف . 6- جيب بري . 7- كيف قاپي . 8- سرقت از منازل و اماكن . 9- سرقت از اماكن دولتي .10- سرقت وسايط نقليه . 11- سرقت هاي خرد و داخل خودرو . 12- سرقت محموله . 13- سرقت احشام . 14- كف زني , كشو زني , دخل زني 15- جرايم خاص رايانه اي ( ورود غير مجاز – برداشت غير مجاز – هرزه نگاري – اختلال) . 16- اختلاس و رشا و ارتشاء 17- جرايم اقتصادي ( قاچاق كالا و ارز ) . 18- كلاهبرداري . 19- جعل . 20- سرقت اسناد و مدارك دولتي . 21- جرايم پزشكي . 22- غصب عناوين و جعل عنوان . 23- جعل علائم صنعتي و تجاري وبدل اندازي. 24-خيانت در امانت . 25- شرارت ( باندي ) 26- آتش سوزي عمدي و تخريب مي باشند.
  2. وظايف :
    به طور كلي وظايفي كه طبق قانون بعنوان ضابط قوه قضاييه بعهده رده هاي آگاهي محول گرديده است ،از قبيل مبارزه با قاچاق , كشف جرايم , بازرسي و تحقيق , حفظ آثار و دلايل جرم , دستگيري متهمين ، مجرمين و جلوگيري از فرار و اختفاء آنها , انجام امور مربوط به تشخيص هويت و كشف علمي جرايم با انجام اقداماتي نظير تهيه و اجراي طرح ها و دستورالعملهاي مربوط به كشف علمي جرايم. شناسايي و تعقيب مجرمين از طريق جمع آوري آثار و مدارك جرم و انجام آزمايشهاي علمي روي آثار و مدارك بدست آمده . مطالعه و تحقيق پيرامون علل ارتكاب جرم . شناخت و كشف جرايم با بكارگيري اصول علمي و مدارك بدست آمده ، نظارت بر اجراي آنها. بررسي روشها و پديده هاي جديد علمي و تكنيكي كه موجب كارايي بهتر و بيشتر ميگردد . تجزيه و تحليل جرايم و فعاليتهاي واحدهاي آگاهي .

    در سازمان و تشكيلات پليس ساير كشورها همگام با رده هاي انتظامي كه وظيفه پيشگيري از وقوع جرم را به عهده دارند واحدهايي تحت عنوان پليس جنايي نيز پيش بيني گرديده كه وظيفه اش پيگيري و كشف جرايم پس از وقوع است .

    در اوايل شكل گيري آگاهي يا همان تامينات روش برخورد با مجرمين به جهت سادگي انواع جرايم ، سنتي بودن جامعه و همچنين محدود بودن شهرها و جمعيت با روشهاي ابتدايي ، بيشتر قهر آميز و توام با خشونت انجام مي شد . البته تعداد مجرمين نيز انگشت شمار و اكثرا" نزد ماموران تامينات شناخته شده بودند پس از وقوع هر بزه معمو لا" در بين مظنونين مجرم اصلي توسط پليس شناخته مي شد . بر اساس اين روش تجربي هنوز هم اين باور غلط كه تمام مجرمين را مامورين آگاهي مي شناسند در ذهن مردم باقيمانده است . پس از تبديل نام تامينات به آگاهي در دهه 20 هـ . ش كماكان اين روش سنتي (برخورد قهر آميز با مجرمين )كه در آن زمان روشي نسبتا" موفق جلوه مي نمود , به عنوان راه كار اصلي كشف جرايم ادامه پيدا كرد . البته در اواخر دهه 40 و اوايل دهه 50 هـ . ش با تقويت نسبي اداره تشخيص هويت اندك پيشرفتهايي در برخورد علمي باجرايم در بين افسران جوان پليس شكل گرفت ليكن هنوز راهي طولاني براي تغيير روند سابق در پيش بود . روشهاي سنتي با پيشرفت علوم و تكنولوژي و همچنين گسترش شهرها و افزايش جمعيت از كارآيي موثر برخوردار نبودند . همزمان با پيروزي انقلاب اسلامي زمينه براي تحول در واحدهاي پليسي بوجود آمد و قوانين اسلامي به تدريج جاي روشهاي قديمي كه به غلط تنها راه مبارزه با جرايم را خشونت و برخورد قهر آميز مي دانست گرفت و آن روش ها منسوخ گرديد ، در اين قوانين با توجه به رأفت اسلامي بيشتر توجه به اصلاح مجرم است نه تنبيه آن ، در كشف جرم نيز رويكرد به سمت استفاده از فن آوريهاي روز دنيا و روشهاي علمي قرار گرفته است.

    در سالهاي اخير خصوصا پس از تشكيل دانشكده پليس جنايي كشف علمي جرم در سرلوحه آموزشهاي كاركنان آگاهي قرار گرفته ، البته در سازمان جديد نيز با افزايش توان علمي و تخصصي كاركنان اين بخش وظايف مبارزه با كليه جرايم جنايي , سرقتها , جرايم خاص و رايانه اي و مبارزه با اخلال گران اقتصادي و قاچاقچيان نيز به معاونت آگاهي محول گرديد .