انواع سلول‌های بنیادی

[sevda_sj]

در علم سلولی، از اصطلاحات مختلفی برای تعریف و شرح سلول‌های بنیادی با توجه به محل و زمان جداسازی سلول، استفاده می‌شود رایج‌ترین این اصطلاحات می‌توانند شامل موارد زیر باشند:

۱- سلول‌های بنیادی بزرگسالان و یا سلول بنیادی ویژه بافت:

در اغلب بافت‌های افراد بزرگسال، سلول‌های بنیادی وجود دارند كه وظیفه آن‌ها جایگزینی مداوم سلول‌های از بین رفته با سلول‌های تازه و جوان است. بافت‌هایی مانند پوست، عضله، روده و مغز استخوان از جمله بافت‌هایی هستند كه دارای سلول‌های بنیادی ویژه بافت و یا سلول های بنیادی بزرگسالان هستند. در مغز استخوان، روزانه میلیارد‌ها سلول خونی توسط سلول‌های بنیادی خون‌ساز تولید می‌شوند.

سلول‌های بنیادی بزرگسالان ویژه بافت هستند، به این معنی كه این سلول‌ها قادرند به انواع سلول‌های موجود در آن بافت تبدیل شوند و به خودی خود قادر نیستند به سلول‌های موجود در خارج از آن بافت تبدیل شوند. هر چند مطالعات نشان می‌دهند كه بافت‌هایی همانند قلب نیز دارای سلول‌های بنیادی هستند ولی عملكرد و نوع آن‌ها كاملا مشخص نشده است. اصطلاح سلول‌های بزرگسالان طیف كاربردی وسیعی از سلول‌های بنیادی به دست آمده از بافت‌های جفت، خون بند ناف تا مغز استخوان را شامل می‌شود.

در پزشكی امروزه تنها در چند بیماری محدود از سلول‌های بنیادی ویژه بافت به صورت گسترده‌ای استفاده می‌شود. این موارد شامل استفاده از سلول‌های بنیادی خون‌ساز مغز استخوان و خون بند ناف برای درمان سرطان‌ها، سلول‌های بنیادی پوست برای درمان سوختگی‌ها و سلول‌های بنیادی لیمبال برای درمان نقص سلول‌های لیمبال قرنیه است. در همه این بیماری‌ها از سلول‌های بنیادی خود بافت برای ترمیم همان بافت استفاده می‌شود.

نوع دیگری از سلول‌های بنیادی بزرگسالان، سلولی است به نام سلول بنیادی مزانشیمی كه آن را می‌توان از بافت‌های مختلفی از جمله مغز استخوان به دست آورد. این سلول‌ها قادرند به سلول‌های استخوانی، غضروفی و چربی تبدیل شوند. این سلول‌ها همچنین ممكن است در ترمیم سایر بافت‌ها نیز كمك كننده باشند. در حال حاضر مطالعات حیوانی گسترده‌ای در حال انجام است كه تاثیر این سلول‌ها در درمان آرتروز و شكستگی‌های دیر جوش و یا جوش نخورده مورد ارزیابی قرار دهند. این سلول‌ها همچنین ممكن است قادر باشند كه سیستم ایمنی افراد را نیز تنظیم نمایند.

۲- سلول‌های بنیادی به دست آمده از جنین :

چنان چه از اسم این سلول‌ها برمی‌آید، منشا آن‌ها جنینی است. جنین در این تعریف عبارت است از یك جنین ۱۰ هفته‌ای. اغلب بافت‌های جنینی دارای سلول‌های بنیادی با قدرت تكثیر و تمایزی بالا هستند. همانند بافت‌های بزرگسالی، سلول‌های به دست آمده از بافت‌های جنینی نیز ویژه بافت بوده و قادرند كه سلول‌های بالغ همان بافت را تولید نمایند.

۳- سلول‌های بنیادی بند‌ناف :

درست هنگام تولد نوزاد، خون بند‌ناف حاوی تعداد متنابهی از سلول‌های بنیادی خون‌ساز است كه همانند سلول‌های خون‌ساز به دست آمده از مغز استخوان، در حال حاضر عمده‌ترین مصرف آن‌ها درمان بیماری‌های خونی و سرطانی است. همانند سلول‌های بنیادی بزرگسالان این سلول‌ها هم تنها ویژگی خون‌سازی را دارند.

۴- سلول‌های بنیادی رویانی (جنینی) :

سلول‌های بنیادی رویانی از جنین‌های تازه ایجاد شده، ( قبل از لانه گزینی در رحم) به دست آمده و از نظر تئوریك قادرند به همه انواع سلول‌های بدن یك موجود زنده تبدیل شوند. با این حال تبدیل این سلول‌ها به همه انواع سلول‌های بدن چندان هم قطعی نیست. علاوه بر آن قدرت تكثیر بالای این سلول‌ها می‌تواند موجب ایجاد سرطان بعد از پیوند در شخص شود. برای استفاده از این سلول‌ها در درمان لازم است كه سلول‌های بنیادی رویانی در محیط‌های آزمایشگاهی به طور مستقیم به سلول‌های بالغ مورد نیاز تمایز یابند تا ضمن افزایش اثرات درمانی، اثر سرطان‌زایی آن‌ها نیز كاهش یابد. هر چند كه این سلول‌ها ابزار مناسبی برای درك بهتر بیماری‌ها و همچنین روند تكامل انسان است. ولی هنوز هیچ خدمت درمانی با استفاده از این سلول‌ها در انسان ارائه نمی‌شود.

5-سلول‌های بنیادی پرتوان القایی :

چنان چه در تعریف سلول‌های بنیادی آمده است سلول‌‌‌‌های بنیادی دارای ۲ ویژگی تكثیر و تمایز هستند و با توجه به توانایی آن‌ها در تمایز به انواع مختلفی طبقه‌بندی می‌شوند: سلول‌های همه توان، پرتوان، چند توان تك توان.

سلول‌های همه توان، سلول‌‌‌‌‌های بنیادی هستند كه قادرند علاوه بر تولید همه سلول‌های بدن، سلول های خارج جنینی مانند جفت را نیز تولید نمایند.

سلول‌های پرتوان عبارتند از سلول‌هایی كه قادرند همه انواع سلول‌های یك فرد بالغ را تولید نمایند ولی قادر به تولید سلول‌های خارج جنینی نیستند.

سلول‌های چند توان هم، مانند سلول‌های بنیادی بزرگسالان قادر هستند به یك رده خاصی از سلول‌ها، همانند سلول‌های خونی تمایز شوند.

بالاخره سلول‌های تك توان تنها قادر هستند به یك نوع خاص از سلول‌ها تمایز یابند.

در سال ۲۰۰۶ میلادی گروهی از دانشمندان ژاپنی و سپس گروه دیگری از دانشمندان آمریكایی توانستند با وارد كردن ۴ ژن سلول‌های تك توان مانند فیبروبلاست را به سلول‌های پرتوان تبدیل نمایند. این روش كه از آن به عنوان باز برنامه‌نویسی مجدد یاد می‌شود این امكان را به محققان می‌دهد كه از سلول‌های خود فرد، سلول‌های پرتوان القایی ایجاد كنند كه همانند سلول‌های بنیادی رویانی قادرند به همه انواع سلول‌های بدن تمایز یابند. این روش به خصوص برای ایجاد مدل آزمایشگاهی بیماری‌ها كاربرد وسیعی دارد ولی هنوز برای استفاده درمانی باید آزمون‌های زیادی روی این سلول‌ها انجام شود تا سلامت و كار آمد بودن آن‌ها مورد تایید قرار گیرد.