همه چیز در باره فرضیه تکامل موجودات و آفرینش انسان (3 از 3)

[kamanabroo]

قسمت سوم همه چیز در باره نظریه تکامل

نقل از وبلاگ:http://www.qane.blogfa.com/post-6.aspx




نظر شهید مطهری در باره عدم پذیرش فرضیه تکامل

توحيد و تكامل

از جمله مسائلی كه به نظر منتأثير زيادی در گرايشهای مادی داشته است‏، توهم تضاد ميان اصل " خلقت و آفرينش " از يك طرف و اصل " ترانسفورميسم " يعنی اصل تكامل خصوصا تكامل جانداران ازطرف ديگر است‏ . و به عبارت ديگر ، توهم اينكه " آفرينش " مساوی است با " آنی ودفعی الوجود " بودن اشياء ، و " تكامل " مساوی با " خالق نداشتن‏اشياء " است.

آنچنانكه از تاريخ بر می‏آيد در مغرب زمين بخصوص اين انديشه وجودداشته است كه لازمه اينكه جهان به وسيله خداوند به وجود آمده باشد اين‏استكه همه اشياء ، ثابت و يكنواخت بوده باشند و تغييری در كائنات ،خصوصا در اصولكائنات يعنی " انواع " ، رخ ندهد .

پس تكامل خصوصاتكامل ذاتی يعنی تكاملی كهمستلزم اين باشد كه ماهيت يك شی‏ء تغيير كندو نوعيتآن عوض شود غير ممكن است . از طرف ديگر ، می‏بينيم كه هر اندازه علوم‏سيرتكاملی انجام می‏دهند و توسعه می‏يابند ، مسأله اينكه اشياء و بالاخص‏جاندارانيك قوس صعودی تكاملی را طی می‏كنند ، بيشتر ثابت و مبرهن‏می‏گردد . نتيجه ايندو مقدمه اين است كه علوم بالاخص علوم زيستی در جهت‏ضد خداشناسی گام برمی‏دارند.


چنانكه می‏دانيم نظريات لا مارك و داروين، خصوصا شخصی اخير ، غوغايیدر اروپا به پا كرد .
داروين با اينكه شخصا مردی معتقد به خدا و مذهب بود و می‏گويند در لحظات احتضار، كتاب مقدس را به سينه چسبانيده بود و خود وی‏مكرر در نوشته‏هايش ايمان خود را به خداوند اعلام می‏كند ، نظرياتش صددرصد ضد خدا معرفی شد .

ممكن است گفته شود ترانسفورميسم به طور كلی ( خصوصاداروينيسم با توجه‏ به فرضيه وی در اين باره كه اصل انسان از ميمون است اگر چهبعد مردودگشت ) از آن جهت ضد خدا شناخته شد كه برخلاف مندرجات كتب مقدس مذهبی‏بود ، زيرا كتب مذهبی عموما خلقت انسان را از يك انسان اولی به نام " آدم " می‏دانند كه ظاهر اين است كه او مستقيما از خاك آفريده شده است‏. عليهذا بحق وبجا بوده كه داروين و داروينيستها ، بلكه همه طرفداران تكامل ، ضد خدا شناخته شوند ، زيرا به هيچ وجه نمی توان ميان اعتقاد به‏ مذهب و اعتقاد به اصل تكاملیآشتی داد . چاره‏ای نيست از اينكه از ايندويكی اختيار و ديگری رها شود .

جواب اين است كه

اولا آنچه علوم در اين زمينه بيان داشته‏اند فرضيه‏هايی‏است كه دائما تغيير كرده و اصلاح شده و باباطل شناخته شده و فرضيه‏ای ديگر جانشين آن شده است . با اين چنين‏فرضيه‏هايینمی توان مطلبی را كه در يك كتاب آسمانی آمده است ، اگر به‏صورت صريح و غيرقابل توجيهی بيان شده باشد ، مردود شناخت و آن را دليل‏بر بی اساسی اصل مذهبشمرد و بی اساسی مذهب را دليل بر نبودن خدا گرفت‏ .

ثانيا علوم در اين جهتسير كرده است كه تغييرات اساسی كه درجانداران پيدا شده ، خصوصا مراحلی كهنوعيت تغيير يافته و ماهيت عوض‏شده است ، به صورت جهش يعنی سريع و ناگهانی بوده است .

ديگر مسأله‏تغييرات بسيار ربطی‏ء و نامحسوس و كند و متراكم مطرحنيست . وقتی كه‏ علم ممكن دانست كه طفل يكشبه ره صد سال برود ، چه دليلی در كاراست كه‏چهل شبه ره صدها ميليون ساله را نرود ؟ آنچه در كتب مذهبی آمده است‏فرضا صراحت داشته باشد كه " آدم اول " مستقيما از خاك آفريده شده‏است ، به شكلی بيان شده كه نشان می‏دهد ملازم با نوعی فعل و انفعال درطبيعت بوده است .در آثار مذهبی آمده است كه طينت آدم چهل صباح سرشته‏ شد . چه می‏دانيم ؟

شايدهمه مراحلی را كه به طور طبيعی اولين سلول حياتی‏بايد در طول ميلياردها سال طیكند تا منتهی به حيوانی از نوع انسان بشود، سرشت و طينت " آدم اول " به اقتضایشرايط فوق العاده‏ای كه دست‏قدرت الهی فراهم كرده بوده است ، در مدت چهل روزطی كرده باشد ، همچنانكه نطفه انسان در رحم در مدت نه ماه تمام مراحلی را كهمی‏گوينداجداد حيوانی انسان در طول ميلياردها سال طی كرده‏اند ، طی می‏كند.


ثالثا فرض می‏كنيم آنچه در علوم در اين زمينه آمده است بيش از حد فرضيه استو از نظر علوم قطعی است ، و هم فرضمی كنيم كه ممكن نيست شرايط طبيعی به صورتی فراهم شود كه ماده مراحلی را كه درشرايط ديگر كند و بطی‏ء طی می‏كند در آن شرايط سريع و تند طی كند واز نظر علمقطعی است كه انسان اجداد حيوانی داشته است .

آيا ظواهرمذهبی غير قابل توجيهاست ؟ ما اگر مخصوصا قرآن كريم را ملاك قرار دهيم‏می‏بينيم قرآن داستان آدم رابه صورت به اصطلاح سمبوليك طرح كرده است.منظورم اين نيست كه " آدم " كه درقرآن آمده نام شخص نيست ، چون "سمبل " نوع انسان است ابدا قطعا " آدم اول " يكفرد و يك شخص است‏ و وجود عينی داشته است ، منظورم اين است كه قرآن داستان آدمرا از نظرسكونت در بهشت ، اغوای شيطان ، طمع ، حسد ، رانده شدن از بهشت ،توبه‏و . . . به صورت سمبوليك طرح كرده است .

نتيجه‏ای كه قرآن از اين‏ داستان می‏گيرد ، از نظر خلقت حيرت انگيز آدم نيست و در باب خداشناسی‏ازاين داستان هيچ گونه نتيجه گيری نمی كند ، بلكه قرآن تنها از نظر مقام‏معنویانسان و از نظر يك سلسله مسائل اخلاقی ، داستان آدم را طرح می‏كند، برای يكنفر معتقد به خدا و قرآن كاملا ممكن است كه ايمان خود را به خداو قرآن حفظ كندو در عين حال داستان كيفيت خلقت آدم را به نحوی توجيه‏كند . امروز ما افرادیبا ايمان و معتقد به خدا و رسول و قرآن را سراغ‏ داريم كه داستان خلقت آدم رادر قرآن به نحوی تفسير و توجيه می‏كنند كه‏با علوم امروزی منطبق است . احدیادعا نكرده است كه آن نظريه‏ها برخلاف‏ ايمان به قرآن است . ما خودمان وقتی آننظريه‏ها را در كتابهای مربوط به‏اين موضوع مطالعه می‏كنيم در آنها نكات قابلتوجه و تأمل زيادی می‏بينيم هرچند صددرصد قانع نشده‏ايم .

به هر حال ،اين گونه مطالب را بهانه انكار قرآن و مذهب قراردادن تا چه رسد بهانه انكار خدا قرار دادن ، بسيار دور از انصاف علمی‏است.


رابعا فرضا قبول كرديم كه ظواهر آيات مذهبی غير قابل توجيه است و ازنظرعلمی هم تسلسل انسان از حيوان ، قطعی است ، حداكثر اين است كه‏انسان ايمان خودرا به كتب مذهبی از دست بدهد ، چرا ايمان خود را به‏خدا از دست بدهد ؟ اولاشايد مذاهبی در جهان پيدا شوند كه درباره خلقت‏انسان ، به صراحت تورات ، اصلانسان را مستقيما از خاك ندانند . ثانيا چه ملازمه‏ای هست ميان قبول نداشتن يكيا چند يا همه مذاهب و ميان قبول‏ نداشتن خدا ؟ همواره در جهان افرادی بوده وهستند كه به خداوند ايمان واعتقاد دارند ولی به هيچ مذهبی پای بند نيستند .

از مجموع آنچه گفتيم معلوم شد فرض تضاد ميان مندرجات كتب مذهبی واصل تكامل، عذری برای گرايش به ماديگری محسوب نمی شود ، مطلب چيزديگری است . حقيقت آناست كه ماديين اروپا خيال می‏كرده‏اند كه فرضيه‏ تكامل عقلا و منطقا با مسألهخدا سازگار نيست اعم از آنكه با مذهب‏سازگار باشد يا نباشد بدين جهت اظهارمی‏داشتند كه با قبول اصل تكامل ، مسأله خدا منتفی است .

اكنون ما وارد اينبحث می‏شويم . می‏خواهيم ببينيم آيا عقلا و منطقا ميان‏ اين دو مسأله ضديت استيا عقلا و منطقا ضديتی نيست و نارسايی مفاهيم‏ فلسفی اروپا توهم ضديت را بهوجود آورده است ؟ و به هر حال ، بايدببينيم ماديين كه ضديت فرض می‏كرده‏اند ازچه راه بوده است ؟
سخن اينها را به دو گونه می‏توان تقرير كرد :

يكی به اين نحوكه با پيدايش نظريه تكامل ، مهمترين دليل الهيون از دستشان گرفته می‏شود . عمده دليل الهيون بر وجود صانع عليم حكيم ، نظام متقن موجودات استاين نظام متقنبالخصوص در جانداران يعنی گياهان و حيوانات نمودار است‏ .

اگر خلقت گياه وحيوان دفعی می‏بود ، استدلال از راه نظام متقن موجودات‏ صحيح بود ، زيرا عقلا قابل قبول نبود كه موجودی بدون يك نظارت مدبرانه‏آنا و دفعتا موجود گردد ، درحالی كه به يك سلسله تشكيلات مجهز است كه‏نشان می‏دهد اين تشكل و نظم وارگانيزم به خاطر هدفهای پيش بينی شده و درنظر گرفته شده به وجود آمده است .

ولی اگر خلقت موجودات ، تدريجی و درطول زمان يعنی امتداد صدها ميليون سال صورتگرفته باشد ، به اين ترتيب‏كه كم كم با توالی قرون و تراكم نسلها وضع ساختمان موجودات به شكل حاضردر آمده باشد ، مانعی نيست كه اين تشكيلات دقيق به هيچ وجهپيش بينی‏نشده باشد ، يعنی قوه مدبری بر آن نظارت نداشته ، بلكه تنها تصادفاتوانطباق قهری با محيط ، منشأ اين نظامات و تشكيلات بوده باشد.

پس با قبول و ثبوت نظريه ترانسفورميسم عمده دليل الهيون از دست آنهاگرفته شد و همين كافیاست كه كفه ماديين بچربد و گروهی به آن طرف‏ متمايل گردند.
ولی اين توجيه فی حد ذاته صحيح نيست .
اگر اين سخن بر يك مكتب الهی‏جانداری عرضه بشود ، فوراپاسخ می‏دهد كه
اولا دليل " اتقان صنع " را به‏عنوان تنها دليل بر وجود خدامحسوب داشتن غلط است و به عنوان عمده دليل‏ ذكر كرده مبالغه است ،

ثانيا نظامخلقت منحصر به ساختمان اعضای‏حيوانات نيست تا گفته شود تكامل تدريجی جاندارانبرای توجيه وجودتصادفی آنها كافی است ،
ثالثا آنچه مهم است و جواب اصلی اين ايراد است ، اين است كه‏ پيدايش تدريجی و تغييرات تصادفی ساختمان اندامهای گياهان و حيوانات به‏ هيچ وجه برایتوجيه تشكيلات و نظامات دقيق اندامهای آنها كافی نيست .

تغييرات تصادفی آنگاهمی‏تواند كافی شمرده شود كه فرض كنيم در اثر يك‏تصادف و يك فعاليت بی هدف و يايك فعاليت برای هدف ديگر غير ازخاصيتی كه اكنون پيدا شده ، تغييری در اندامجاندار پيدا شود ، مثلا پرده‏ای لای انگشتان مرغابی پيدا شود و اين تغييرتصادفی ، به حال شناوری‏ مرغ مفيد باشد و بعد در اثر وراثت به نسلهای بعد منتقلشود و بماند .

و حال آنكه اولا از نظر علم وراثت ، انتقال صفات اكتسابی و فردیو شخصی ،خصوصا صفات اكتسابی ، سخت مورد ترديد بلكه مورد انكار است ، و ثانيا همه اعضا و جوارح و اندامها از قبيل پرده لای انگشت مرغابی نيست . غالبا هركدام از اعضا جزء يك جهاز بسيار مفصل و پيچيده‏ای است نظير جهازهاضمه ، جهازتنفس ، جهاز باصره ، جهاز سامعه و غيره . هر يك از اين‏جهازها يك دستگاه منظمو به هم پيوسته است كه تا همه اجزای آن به وجودنيايند ، كار و خاصيت منظور ،مترتب نمی شود .

مثلا پرده‏های چشم چنان‏ نيست كه فرض شود هر كدام كار جدايیبرای بدن انجام می‏دهد و هر كدام درطول ميليونها سال تدريجا به وجود آمده است، بلكه چشم با همه پرده‏ها ورطوبتها و اعصاب و عضلات كه از لحاظ كثرت و تنوع وانتظام و تشكل ،حيرت انگيز است ، مجموعا يك كار را انجام می‏دهد . قابل قبولنيست كه‏ تغييرات تصادفی ، ولو در طول ميلياردها سال ، تدريجا جهاز باصره ياجهازسامعه را به وجود آورده باشد .

اصل تكامل ، بيش از پيش ،دخالت قوه‏ای مدبر و هادی و راهنما را در وجود موجودات زنده نشان می‏دهد وارائه دهنده اصل غائيت است .
داروين شخصا درباره اصل انطباق با محيط آنچناناظهار نظر كرد كه به اوگفته شد تو درباره اين اصل مانند اصلی ماوراء الطبيعیسخن می‏گويی،‌ حقيقت هم همين است كه نيروی تطبيق با محيط در جاندارها كه نيرويیبسيارمرموز و حيرت انگيز است ، نيرويی است ماوراء الطبيعی ، يعنی در تسخيريك نوع هدايت و شعور به هدف است و به هيچ وجه نيرويی كور و بی هدف‏نيست .

دلالت اصل تكامل بر وجود متصرفی غيبی در كار جهان از هيچ اصلی كمتر نيست . علت اينكه شخص داروين و همچنين بسياری از زيست شناسان بعد ازاو موحد و الهیهستند همين است كه اصول و نواميس طبيعی از قبيل اصل‏كوشش برای بقا ، اصل وراثت، اصل انتخاب اصلح ، اصل انطباق با محيط را (اگر صرفا به يك عكس العمل عادیكوركورانه طبيعی در مقابل محيط تفسيرشود ) به هيچ وجه برای توجيه خلقت موجوداتزنده اعم از گياه و حيوان‏ كافی ندانسته‏اند . البته نمی گويم لازم ندانسته‏اندو بار ديگر به نظريه‏ دفعی الوجود بودن جانداران بازگشت كرده‏اند ، لكهمی‏گويم كافی ندانسته‏اند.

حقيقت اين است كه علت اينكه نظريه تكامل بر ضداستدلال معروف الهيون‏ از راه ارتقان صنع بر وجود خدا تلقی شد ، همانا ضعف دستگاههای فلسفی وحكمت الهی بود . آنها به جای اينكه از پيدايش نظريه تكامل به نفع مكتب‏ الهيون استفاده كنند ، آن را چيزی بر ضد مكتب الهی تلقی كردند ، زيرا چنين فرض كردند كه تنها با دفعی الوجود بودن جهان است كه جهان نيازمندبهعلت وپديد آورنده است ، و اگر جهان يا نوعی از انواع ، تدريجی الوجود باشد ،علل وعوامل تدريجی طبيعت برای توجيه آنها كافی است . اين گونه فرضيات‏ نشانه‏های ضعفدستگاههای فلسفی غرب است.

علاوه بر اين جهت كه در غرب فرض بر اين بود كه نظريه تكامل ، برهان‏نظم و اتقان صنع را تضعيف می‏كند يك چيز ديگر نيز سبب شد كه مكتب‏ تكامل ، ضد مكتب الهی تلقی شود و به اين وسيله بازار ماديگری را رونق‏ دادند .

آن اين بود كه فرض شد اگر خدايی در كار باشد می‏بايست اشياء طبق‏طرح قبلی به وجود آمده باشند ، يعنی وجود اشياء قبلا در علم الهی پيش‏بينیشده باشد و سپس با اراده و مشيت قاهره الهی خلق شده باشد.

طرح قبلی و پيش بينی قبلی ملازم است با اينكه به هيچ وجه " تصادف " دخالت نداشته باشد ، زيرا تصادف بر ضد پيش بينی است . امر تصادفی‏يعنی امری غير مترقب و غير منتظر و غير قابل پيش بينی .
اما ما می‏دانيم‏ كه تصادف نقش فوق العاده مهم و مؤثری در خلقتكائنات بازی كرده است‏ . فرضا تصادف را برای خلقت اولی اشياء كافی ندانيم ،بالاخره وجودش را و نقش مؤثرش را در جريان خلقت نمی توانيم انكار كنيم .
مثلاخود زمين‏ كه گهواره جانداران است قطعه‏ای بوده كه بر اثر تصادف ، مثلا نزديكشدن‏خورشيد به يك كره بزرگ و واقع شدن آن تحت تأثير جاذبه آن كرده بزرگ ، به وجود آمده است . اگر طرح قبلی و به اصطلاح اگر تقدير ازلی در كار بود،تصادف هيچ نقشی نداشت .

نتيجه اينكه اگر خدايی در كار باشد ، اشياء طبق طرح قبلی به وجود می‏آيند و قبلا در علم ازلی الهی پيش بينی می‏شوند ،اگر اشياء درعلم ازلی الهی پيش بينی شده بودند تصادفی در كار نبود ، وچون تصادف نقش مؤثری در خلقت داشته است ، پس خلقت اشياء مقرون به پيش بينی نبوده و چون مقرون به‏پيش بينی نبوده پس خدايی نيست ، بعلاوه اگر اشياء با اراده و مشيت ازلی به وجود آمدهباشند ، لازم است‏ آنا و دفعتا به وجود آيند ، زيرا اراده خداوند مطلق وبلامانع و غير مشروط است .

لازمه اراده مطلق و بلامانع و غير مشروط اين است كههر چيزی را كه‏ بخواهد ، بدون يك لحظه فاصله به وجود آيد . لهذا در كتب مذهبی آمده‏ است : " امر الهی چنان است كه چون چيزی را بخواهد و بگويد باش ، بلافاصله آن چيز وجود می‏يابد " .

پس اگر جهان و موجودات جهان به وسيله‏ اراده و مشيت الهی به وجود آمده باشند ، لازم می‏آيد كه جهان به هر شكل وهر وضعی كه در نهايت امر بايد موجود گردد ، از همان اول موجود گردد . نتيجه اين دو بيان كه يكی مربوط به علم ازلی بود و ديگری مربوط به‏ مشيت ازلی اينكه اگر خدايی در جهان باشد ، هم علم ازلی هست و هم مشيت‏ ازلی ، و مقتضای علم ازلی و همچنين مقتضای مشيت و اراده ازلی اين است‏كه اشياء دفعتا به وجود آمده باشند .

پاسخ اين است كه نه نتيجه علم ازلی ، دفعی الوجود بودن اشياء است ونهنتيجه اراده و مشيت ازلی ، و نه حتی الهيون جهان و يا كتب مذهبی اين‏ مسأله رااينچنين طرح كرده‏اند . در كتب مذهبی آمده است كه خداوند آسمانها را در شش روزآفريد . مراد از اين روزها هر چه باشد ، خواه مرادشش دوره است و يا مراد شش روز ربوبی است كه هر روزش برابر است باهزار سال و يا مراد شش روز معمولی يعنیمعادل 144 ساعت است ، به هرحال از اين جمله " تدريج " فهميده می‏شود .

هيچ گاه الهيون اين مسأله راطرح نكرده‏اندتدريجا و در طول يك زمان معين آفريده شده است ؟ و نيز قرآن كريم باكمال صراحت خلقت تدريجی جنين را در رحم مطرح می‏كند و آن را به عنوان‏ دليلی بر معرفت خدا ياد می‏نمايد . احدی تاكنون نگفته است لازمه علم ازلی‏و مشيت ازلی - كه چون به چيزی تعلق بگيرد و بگويد باش ، موجود می‏شود - ايناست كه چنين در يك لحظه متكون گردد .

(علل گرایش به مادیگری ، علامه شهید آیت الله مرتضی مطهری ، ناشر دفتر انتشارات اسلامی - وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم ، چاپ تابستان 1361 ص 69 تا ص 75 و نیز در این باره می توان به کتاب" مقالات فلسفى " از ایشان رجوع کرد )