مهلت دادن خداوند به گناهكاران
مهلت دادن خداوند به گناهكاران
نوشته : حضرت استاد حسین انصاریان
تَسْتُرُ عَلَى مَنْ لَوْ شِئْتَ فَضَحْتَهُ وَ تَجُودُ عَلَى مَنْ لَوْ شِئْتَ مَنَعْتَهُ وَ كِلَاهُمَا أَهْلٌ مِنْكَ لِلْفَضِيحَةِ وَ الْمَنْعِ غَيْرَ أَنَّكَ بَنَيْتَ أَفْعَالَكَ عَلَى التَّفَضُّلِ وَ أَجْرَيْتَ قُدْرَتَكَ عَلَى التَّجَاوُزِ «9» وَ تَلَقَّيْتَ مَنْ عَصَاكَ بِالْحِلْمِ وَ أَمْهَلْتَ مَنْ قَصَدَ لِنَفْسِهِ بِالظُّلْمِ تَسْتَنْظِرُهُمْ بِأَنَاتِكَ إِلَى الْإِنَابَةِ وَ تَتْرُكُ مُعَاجَلَتَهُمْ إِلَى التَّوْبَةِ لِكَيْلَا يَهْلِكَ عَلَيْكَ هَالِكُهُمْ وَ لَا يَشْقَى بِنِعْمَتِكَ شَقِيُّهُمْ إِلَّا عَنْ طُولِ الْإِعْذَارِ إِلَيْهِوَ بَعْدَ تَرَادُفِ الْحُجَّةِ عَلَيْهِپرده مىپوشى بر كسى كه اگر مىخواستى رسوايش مىكردى. جود و كرم مىكنى بر كسى كه اگر مىخواستى منعش مىفرمودى، در حالى كه هر دوى اينها از جانب تو سزاوار رسوايى و منعند؛ امّا چنين نمىكنى، چون تمام كارهايت را بر پايه احسان و تفضّل بنا نهادى، و قدرتت را بر آيين گذشت به جريان انداختى، و با كسى كه با تو به مخالفت برخاسته، با بردبارى روبهرو شدى، و كسى را كه بر ستم به خود همّت گماشت مهلت دادى، با حلم و بردباريت مهلتشان مىدهى، تا به سويت باز گردند. شتاب در عقوبت را وا مىگذارى، تا به عرصه گاه توبه و بازگشت بنشينند، تا آن كه از جانب تو سزاوار هلاكت شده، هلاك نشود، و تيره بختشان به نعمت تو بدبخت نگردد. هلاكت و بدبختى آنان پس از طول مدتى است، كه حرام و حلالت را براى آنان روشن كردى، و پيوسته به عذاب تهيدستان فرمودى، و عذر بسيارى از اين قبيل در برابرشان قرار دادى، و پى در پى بر آنان اتمام حجّت كردى.مهلت دادن و تأخير در عذاب خداوند بر دو وجه منظور است: گاهى خداوند نسبت به افراد صالح و مؤمنى كه مرتكب لغزش و گناه شدهاند مهلت مىدهد و عذاب را به تأخير مىاندازد و گاهى نسبت به افراد مخالف و كفّار مهلت مىدهد كه در آيات و روايات متعددى، هر دو مورد بيان شده است.
امهال و تمهيل در لغت«امهال: به معناى تأخير انداختن عذاب و مجازات مخالفان و كفّار و عجله نداشتن نسبت به مجازات آنان مىباشد.تمهيل: استعمال كلمه تمهيل براى تثبيت حق و اتمام حجّت و اميد به بيدارى و اصلاح و توبه و رفع عذر و بازگشت به سوى خداوند است و اين مهلت مخصوص مؤمنان و صالحان مىباشد.»آرى، مهلت دادن و به تأخير انداختن مجازات براى مؤمنان و اهل صالح نعمت و حجت و اميد به بازگشت و براى كفّار و مخالفان نقمت و بدبختى است.
مهلت دادن به مؤمنانامّا مهلت دادن خداوند به مؤمنان و بندگان صالحى كه دچار لغزش گرديدهاند از بزگترين الطاف و نعم الهى است و اگر اين مهلت دهى نبود، دنيا جايى براى زندگى نبود و اگر خداوند اسرار انسانها را فاش مىكرد و در عقوبت و مجازات عجله مىنمود، ديگر چيزى از هستى باقى نمىماند هم چنان كه در قرآن مجيد مىفرمايد:وَ لَوْ يُؤَاخِذُ اللَّهُ النَّاسَ بِظُلْمِهِم مَّا تَرَكَ عَلَيْهَا مِن دَآبَّةٍ وَلكِن يُؤَخّرُهُمْ إِلَى أَجَلٍ مُّسَمًّى فَإِذَا جَآءَ أَجَلُهُمْ لَايَسْتَئْخِرُونَ سَاعَةً وَ لَايَسْتَقْدِمُونَ» «1»و اگر خدا مردم را به سبب ستمشان مؤاخذه كند، هيچ جنبندهاى را [كه مستحقّ مؤاخذه است] بر روى زمين باقى نمىگذاشت، ولى آنان را تا مدتى معين مهلت مىدهد، پس هنگامى كه اجلشان سرآيد، نه ساعتى پس مىمانند و نه ساعتى پيش مىافتند.پيامبر گرامى اسلام صلى الله عليه و آله درباره مهلت دهى خداوند به انسانها مىفرمايد:أُجِّلَ سَبْعَ ساعاتٍ وَ قالَ صاحِبُ الْحَسَناتِ لِصاحِبِ السَّيِّئاتِ وَ هُوَ صاحِبُ الشِّمالِ لاتَعْجَلْ عَسى انْ يُتْبِعَها بِحَسَنَةٍ تَمْحُوها ... وَ انْ مَضَتْ سَبْعُ ساعاتٍ وَ لَمْيُتْبِعْها بِحَسَنَةٍ وَ لا اسْتِغْفارٍ، قالَ صاحِبُ الْحَسَناتِ لِصاحِبِ السَّيِّئاتِ اكْتُبْ عَلَى الشَّقِىِّ الْمَحْرُومِ. «2»خداوند به گناهكار هفت ساعت فرصت مىدهد در حالى كه دو فرشته در طرف راست و چپ آن مىباشد، فرشته طرف راست كه مأمور ثبت حسنات است بر فرشته سمت چپ كه مأمور ثبت گناهان است مىگويد: عجله نكنى شايد حسنهاى انجام دهد كه باعث محو گناهش شود و چون هفت ساعت گذشت و استغفار نكرد فرشته مأمور ثبت حسنات مىگويد: بنويس، چقدر اين بنده بىشرم است.و چه نعمت و رحمتى مىتواند به اين عظمت و ارزش برسد كه خداوند درِ توبه و انابه را تا آخرين لحظه حيات باز گذاشته و نااميدى از درگاه خود را يكى از گناهان عظيم به شمار مىآورد و بارها بر پيامبرِ رحمتِ خود پيام فرستاد: كه اى رسول ما! بندگان ما را به سوى رحمت و عفو پروردگارت دعوت نما و به آنان بگو با توبه و بازگشت و انجام نيكىها قلبشان را پاك كنند و با توبه روح و روان خود را شستشو دهند و باعث محو گناهان و لغزشهاى خود شوند.از امام صادق عليه السلام درباره اينكه انسان گناهكار تا چه زمانى براى توبه و استغفار مهلت دارد سؤال شد، ايشان به نقل از پيامبر اعظم صلى الله عليه و آله فرمودند:مَنْ تابَ قَبْلَ مَوْتِهِ بِسَنَةٍ قَبِلَ اللَّهُ تَوْبَتَهُ، ثُمَّ قالَ: انَّ السَّنَةَ لَكَثيرَةٌ، مَنْ تابَ قَبْلَ مَوْتِهِ بِشَهْرٍ قَبِلَ اللَّهُ تَوْبَتَهُ، ثُمَّ قالَ: انَّ الشَّهْرَ لَكَثيرٌ، مَنْ تاب قبْلَ مَوْتِهِ بِجُمُعَةٍ قَبِلَ اللَّهُ تَوْبَتَهُ، ثُمَّ قالَ: انَّ الْجُمُعَةَ لَكَثيرٌ، مَنْ تابَ قَبْلَ مَوْتِهِ بِيَوْمٍ قَبِلَ اللَّهُ تَوْبَتَهُ، ثُمَّ قالَ: انَّ الْيَوْمَ لَكَثيرٌ، مَنْ تابَ قَبْلَ انْ يُعايِنَ قَبِلَ اللَّهُ تَوْبَتَهُ. «3»هر كس يكسال پيش از مرگ خويش توبه كند خداوند توبهاش را مىپذيرد، سپس فرمود: يك سال زياد است، هر آن كس كه يك ماه پيش از مرگش توبه كند، خداوند توبهاش را مىپذيرد، سپس فرمود: يك ماه بسيار است، اگر كسى يك هفته پيش از مرگش توبه كند خداوند توبهاش را مىپذيرد، سپس فرمود: يك هفته بسيار است، هر كس يك روز پيش از مرگش توبه كند خداوند توبهاش را مىپذيرد، سپس فرمود: يك روز زياد است، هر كس پيش از آن كه پلك به هم نهد و بميرد، توبه كند، خداوند توبهاش را مىپذيرد.آيات قرآن، امامان معصوم عليهم السلام و بزرگان دين و اخلاق، همه سفارش به فوريّت توبه دارند، يعنى اگر انسان دچار لغزش شد بدون فوت وقت بايد از خداوند طلب مغفرت كند، چرا كه معلوم نيست توفيق توبه و انابه را پيدا كند يا مرگ اين توفيق را از او سلب خواهد كرد.
مهلت دادن به كفّار و مخالفاناما مهلت دهى خداوند به كفّار و مخالفان خود كه در قرآن و روايات گوناگون بيان شده است:خداوند متعال در قرآن كريم مىفرمايد:وَ ذَرْنِى وَ الْمُكَذّبِينَ أُوْلِى النَّعْمَةِ وَ مَهّلْهُمْ قَلِيلًا* إِنَّ لَدَيْنَآ أَنكَالًا وَجَحِيًما* وَ طَعَامًا ذَا غُصَّةٍ وَ عَذَابًا أَلِيمًا* يَوْمَ تَرْجُفُ الْأَرْضُ وَ الْجِبَالُ وَ كَانَتِ الْجِبَالُ كَثِيبًا مَّهِيلًا» «4»و مرا با تكذيب كنندگان توانگر و نازپرورده واگذار و آنان را اندكى مهلت ده،* كه حتماً [براى آنان] نزد ما [به كيفر اعمالشان] زنجيرهايى گران و آتشى به شدّت شعلهور است،* و غذايى گلوگير و عذابى دردناك است،* در روزى كه زمين و كوهها به لرزه درآيند، و كوهها به صورت تودهاى شن روان گردند!در تفسير و توضيح اين آيات مىتوان به نكات ذيل اشاره كرد:«1- خداوند پيامبرش را در برابر ياوه گويى دشمنان دلدارى مىدهد.2- آنچه انسان را به صبر وامىدارد و او را دل گرم مىكند، حمايت بى دريغ الهى است.3- بيشتر تكذيب كنندگان از طبقه مرفّه و خوشگذران بودهاند.4- اگر شما قادر به مقابله با صاحبان ثروت و قدرت نبوديد نگران نباشيد، زيرا خداوند قادر به مقابله با آنان است.5- مهلت دادن به مخالفان سنّت الهى است.6- دوره تكذيب حق و خوشگذرانى مدّت زيادى طول نمىكشد و فرصت آنان در دنيا اندك است.7- اگر خداوند به كافران خوشگذران مهلت مىدهد، نشانه رضايت او نيست، بلكه مهلت است تا قيامت فرا رسد.8- كافران به كاميابىهاى زودگذر مغرور نشوند؛ زيرا كه غل و زنجير و آتش برافروخته و غذايى گلوگير در پى دارد.9- غذاى لذيذ امّا حرام دنيا، طعام گلوگير آخرت را به دنبال دارد.10- تبديل رفاه دنيا به عذابى دردناك براى قادرى كه كوه را به شن تبديل مىكند، كارى آسان است.» «5» خداوند ابتدا به كافران هشدار مىدهد كه اين دنيا در مقابل آخرت ارزشى ندارد و زندگى اين دنيا در مقابل جاودانگى آخرت، چيزى به حساب نمىآيد.و بعد مىفرمايد:كفّار از مهلت داده شده، خوشحال نشوند و حمل بر رضايت خداوند نكنند بلكه مجازات و عذاب را براى آخرت آنان در نظر گرفتهايم، چون دنيا گنجايش عذاب الهى را ندارد.وقتى شيطان، كه ريشه تمامى تباهىها و لغزشهاست، از خداوند درخواست مهلت مىنمايد كه:قَالَ أَنظِرْنِى إِلَى يَوْمِ يُبْعَثُونَ» «6»گفت: مرا تا روزى كه [مردگان] برانگيخته شوند، مهلت ده.خداوند مىفرمايد:قَالَ إِنَّكَ مِنَ الْمُنظَرِينَ» «7»خدا فرمود: البته تو از مهلت يافتگانى.پس مهلت به عنوان نقمت و بدبختى بيشتر براى كفّار و مخالفان الهى است تا گناهانشان زيادتر شده، در آخرت گريبانگيرشان گردد.امام صادق عليه السلام مىفرمايد:انَّ اللَّهَ تَبارَكَ وَ تَعالى اهْبَطَ مَلَكاً الَى الْأَرْضَ فَلَبِثَ فيها دَهْراً طَويلًا ثُمَّ عَرَجَ الَى السَّماءِ فَقيلَ لَهُ: ما رَأَيْتَ؟ قالَ: عَجائِبَ كَثيرةً وَ اعْجَبُ ما رَأَيْتُ أَنّى رَأَيْتُ عَبْداً مُتَقَلِّباً فى نِعْمَتِكَ يَأْكُلُ رِزْقَكَ وَ يَدَّعِى الرُّبُوبِيَّةَ فَعَجِبْتُ مِنْ جُرْأَتِه عَلَيْكَ وَ مِنْ حِلْمِكَ عَنْهُ، فَقالَ اللَّهُ جَلَّ جَلالُهُ: فَمِنْ حِلْمى عَجِبْتَ؟قالَ: نَعَمْ، قالَ: قَدْ امْهَلْتُهُ ارْبَعَمِأئَةِ سَنَةٍ لايَضْرِبُ عَلَيْهِ عِرْقٌ وَ لايرُيدُ مِنَ الدُّنْيا شَيْئاً الَّا نالَهُ وَ لايَتَغَيَّرُ عَلَيْهِ فيها مَطْعَمٌ وَ لامَشْرَبٌ. «8»خداوند متعال فرشتهاى را به زمين فرستاد و او مدّتى در آن جا زندگى كرد و بار ديگر به طرف آسمان بالا رفت، از آن فرشته سؤال كردند: در زمين چه ديدى؟ فرشته گفت: در آن جا شگفتىهاى زيادى را مشاهدهكردم، يكى از عجايب، بندهاى در نعمتهاى تو غوطه ور بود، او روزى تو را مىخورد، و ادّعاى خدائى هم مىكرد و من از اين جرأت او و صبورى و حلم تو در شگفت بودم، خداوند فرمود: تو از حلم من در شگفت شدى؟ گفت: آرى، خداوند فرمود: من او را چهارصد سال مهلت دادم و در اين مدّت هرگز بيمار هم نشد، و هر چه از دنيا خواست به او رسيد و از خوردنىها و آشاميدنىها بهرهمند گرديد.پس كفّار از اين كه در خوشى دنيا غرق شده، و به زرق و برق دنيا مغرورند، خوشحال نباشند و اين را حمل بر خوشبختى خود نكنند و به مؤمنان طعنه نزنند، افراد مؤمن هم از خوشحالى كفّار و مخالفان نگران نباشند، چرا كه خداوند به اينها مهلت داده و فرموده:وَلَا يَحْسَبَنَّ الَّذِينَ كَفَرُواْ أَنَّمَا نُمْلِى لَهُمْ خَيْرٌ لِاَنفُسِهِمْ إِنَّمَا نُمْلِى لَهُمْ لِيَزْدَادُواْ إِثْمًا وَلَهُمْ عَذَابٌ مُّهِينٌ» «9»و كسانى كه كافر شدند، گمان نكنند مهلتى كه به آنان مىدهيم به سودشان خواهد بود، جز اين نيست كه مهلتشان مىدهيم تا بر گناه خود بيفزايند، و براى آنان عذابى خوار كننده است.رُسُلًا مُبَشِّرينَ وَ مُنْذِرينَ لِئَلّا يَكُونَ لِلنّاسِ عَلَى اللَّهِ حُجَّةٌ بَعْدَ الرُّسُلِ وَ كانَ اللَّهُ عَزيزاً حَكيماً» «10»پيامبرانى كه مژدهرسان و بيمدهنده بودند تا مردم را [در دنيا و آخرت در برابر خدا] پس از فرستادن پيامبران، عذر و بهانه و حجتى نباشد؛ و خدا همواره تواناى شكستناپذير و حكيم است.و پيامبر گرامى اسلام صلى الله عليه و آله در وصيّتش به امام على عليه السلام فرمود:يا عَلِىّ! إِنّ الدُّنْيا سِجْنُ الْمُؤمِنِ وَ جَنّةُ الْكافِر. «11»اى على! همانا دنيا زندانى براى افراد با ايمان و بهشتى براى كافران است.
اى صفات كبريايت برتر از ادراك ما
قاصر از كنه كمالت فكرت و ادراك ما
ما چو خاشاكيم در درياى هستى روى پوش
موج وحدت كى به ساحل افكند خاشاك ماما به جولانگاه وحدت غير شه را ننگريم
گر دو عالم را ببندد بخت بر فتراك مااز وفادارى چو خاك پاى اهل دل شديم
قبله اهل وفا شد تا قيامت خاك مادرد راحت بخش خود بر ما حوالت كن كه نيست
جز به دردت شادى جان و دل غمناك ما
جز به سوز شمع ديدارت نمىسازد بلى
همچو پروانه دل آشفته بىباك مااز جراحتها چه راحتهاست ما را اى كه هست
نيش تو نوش حسين و زهر تو ترياك ما
(منصور حلّاج)چ
پی نوشت ها:______________________________
(1)- نحل (16): 61.(2)- بحار الأنوار: 5/ 326، باب 17، حديث 17؛ الكافى: 2/ 429، حديث 4.(3)- بحار الأنوار: 6/ 19، باب 20، حديث 4؛ الكافى: 2/ 440، حديث 2.(4)- مزّمّل (73): 11- 14.(5)- تفسير نور: 12/ 271، ذيل آيه 11- 14 سوره مزّمّل.(6)- اعراف (7): 14.(7)- اعراف (7): 15.(8)- بحار الأنوار: 70/ 381، باب 139، حديث 1؛ الخصال: 1/ 41، حديث 31.(9)- آل عمران (3): 178.(10)- نساء (4): 165.(11)- وسائل الشيعة: 16/ 17، باب 63، حديث 20846؛ بحار الأنوار: 64/ 242، باب 12، حديث 77.
فوق برگرفته شده از کتاب:تفسير و شرح صحيفه سجاديه، جلد یازدهم
