اختلال شخصیت اسکیزوتایپ يا گسیخته گون
اختلال شخصیت اسکیزوتایپ يا گسیخته گون
تفكر سحرآميز، اشتباه حسي و مسخ واقعيت قسمتي از دنياي روزمره اين بيمار است.
شخصيت اسكيزوتايپي
(Schizotypal Personality Disorder)
آن ها خرافاتی، خیالباف و عجیب و غریبند!
افراد مبتلا به اختلال شخصیت گسیخته گون یا اسکیزوتایپ از غیرعادی ترین افراد به شمار می روند. تفکر جادویی، عقاید منحصر به فرد و افکار عجیب و غریب از ویژگی های این افراد به شمار می رود. افراد مبتلا به اختلال شخصیت اسکیزوتایپی حتی به نظر افراد غیر متخصص هم بسیار عجیب و غریب می آیند.
تفکر جادویی، عقاید منحصر به فرد، افکار انتساب به خود، خطاهای ادراکی ( Illusion )، و مسخ واقعیت ( Derealization ) همگی جزء زندگی هر روزه فرد اسکیزوتایپی است تعریف اين اختلال شامل غرابت طولاني مدت در تفكر، ادراك، ارتباطات و رفتار است ـ غرابتي آنقدر شديد كه مورد توجه قرار گرفته، اما به‌اندازه‌اي جدي نيست كه تشخيص اسكيزوفرني را ايجاب كند، درواقع بسياري از آشفتگي‌هايي كه مشخصة اختلال شخصيت اسكيزوتايپي هستند، هرچند به صورت خفيف‌تر، اما مشابه همان علايمي هستند كه در ميان افراد اسكيزوفرنيك مزمن ديده مي‌شود. با اين وجود، يكسان تلقي كردن كامل اين اختلال با اسكيزوفرني اشتباه خواهد بود؛ زيرا مادامي كه آشفتگي‌هاي روان شناختي و پيش آگهي مورد توجه هستند تفاوت در شدت اختلال اهميت زيادي دارد .
شخص مبتلا به اختلال شخصيت اسكيزوتايپي كسي است كه حتي در نظر مردم عادي هم عجيب و غريب و غير عادي است. تفكر سحرآميز، اشتباه حسي و مسخ واقعيت قسمتي از دنياي روزمره اين بيمار است.
جاي تعجب ندارد كه اين افراد نيز اغلب در پرسشنامة سنجش گرايشات «اسكيزوتايپي» نمرات بالاتر از ميانگين مي‌گرفتند محققان مذكور اين افراد را با عنوان «اسكيزوتايپ‌هاي شاد» توصيف كردند ويژگي هاي باليني :
در اختلال شخصيت اسكيزوتايپي تفكر و رابطه كلامي مختل است. شخصيت اسكيزوتايپي، مثل بيماري اسكيزونيك، ممكن ممكن است سر از احساس هاي خود در نياورد. با اين وجود نسبت به احساسات ديگران، بخصوص عواطف منفي مثل خشم، بسيار حساس است. ممكن است موهوم پرست باشد و ادعاي نهان بيني داشته باشد دنياي درونش ممكن است پر از انسان هاي خيالي، ترس و خيال پردازي كودكانه باشد.
ممكن است خود را صاحب قدرت فكري و بصيرت خاصي نپندارد، هر چند اختلال تفكر واضح وجود ندارد. كلامش در مواردي محتاج تغيير است. ممكن است بپذيرد كه اشتباهات حسي درشت بيني دارد، يا مردم براي او آدمك هاي چوبي و يكسان مي نمايند.
صحبت شخصيت هاي اسكيزوتايپي ممكن است غريب و اختصاصي بوده و فقط براي خودش معني داشته باشد. ممكن است روابط بين فردي ضعيفي داشته و رفتارشان نيز نامتناسب باشد. در نتيجه افرادي تنها هستند و اگر دوستاني هم داشته باشند تعداد آن ها معدود است.
ممكن است اين بيماران خصوصيات اختلال شخصيت مرزي نشان دهند، در واقع هر دو تشخيص را توأماً مي توان داد. تحت استرس،شخصيت هاي اسكيزوتايپي ممكن است پسرفت پيدا كرده و علائم رواني پيدا كنند، اما معمولاً عمر اين علائم كوتاه است. در موارد شديد، افسردگي و عدم احساس لذت ممكن است پيدا شود.
ملاک های تشخیصی DSM-IV-TR در مورد اختلال شخصیت اسکیزو تایپی، از این قرار است:
الگوی نافذ نقص های روابط بین فردی و غرابت تفکر ، ظاهر و رفتار .
در اوایل بزرگسالی شروع شده و خود را در زمینه های گوناگون نشان می دهد که علامت آن وجود لااقل پنج تا از موارد زیر است:
1- عقايد انتساب (به جز هذيان انتساب)،
2- باورهاي عجيب يا تفكر سحرآميز كه بر رفتار تأثير گذاشته و با هنجارهاي مربوط به خرده فرهنگ، سازگاري ندارد (به عنوان مثال، خرافه‌پرستي، اعتقاد به غيب بيني، تله‌پاتي و «حس ششم» در كودكان و نوجوانان به صورت خيال پردازي‌هاي عجيب و غريب و يا اشغال ذهني)؛
3- تجربيات ادراكي نامعمول از جمله توهمات جسمي؛
4-تفكر و گفتار عجيب (به عنوان مثال: اشارات مبهم، استعاري، پيچيده، و يا كليشه‌اي):
5- بدگماني و تفكر پارانوييد؛
6- عواطف نامناسب و محدود؛
7- رفتار و يا ظاهر عجيب، نامتعارف و خاص؛
8- فقدان دوست نزديك و قابل اعتماد به جز وابستگان درجه اول؛
(9) اضطراب اجتماعي شديد كه در حالت آشنايي هم برطرف نمي‌شود و بيشتر با ترس‌هاي پارانوييد مرتبط است تا با قضاوت‌هاي منفي در مورد خود.
(10)ميزان نابهنجاري‌هاي جسمي خفيف در دست و پا و سر و بي‌نظمي‌هاي انگشت‌نگاري در ميان اين افراد بيش از افراد طبيعي و مبتلايان به ساير اختلالات شخصيت است.
تشخیص افتراقی:
افراد مبتلا به اختلال شخصیت اسکیزو تایپی را به لحاظ نظری از بیماران دچار اختلال های شخصیت اسکیزویید و دوری گزین بر این اساس می توان افتراق داد که در رفتار، تفکر، ادراک، و نحوه ارتباط و مکالمه آنها غرابت هایی وجود دارد که در دو دسته دیگر نیست.
هم چنین در سابقه خانوادگی اسکیزوتایپی ها، اسکیزوفرنی به وضوح دیده می شود.
این گونه بیماران، ممکن است برخی از خصایص اختلال شخصیت مرزی را هم از خود نشان دهند و در واقع می شود این دو تشخیص را همزمان نیز در کسی مطرح کرد.
مبتلایان به این اختلال، از بیماران اسکیزوفرنیک به خاطر نداشتن علایم روانپریشی قابل افتراق اند.
افراد مبتلا به اختلال شخصیت پارانویید نیز مشخصه شان شکاکیت است. اما آن رفتار غریبی را که در بیماران مبتلا به شخصیت اسکیزوتایپی دیده می شود، ندارند.
سیر و پیش آگهی:
مطالعه درازمدت تامس مک گلاشان ( Thomas Mc Glashan ) نشان داد که 10 درصد افراد مبتلا به اختلال شخصیت اسکیزوتایپی بالاخره دست به خودکشی می زنند.
در مطالعات گذشته نگر نیز دیده شده که بسیاری از بیمارانی که به نظر می رسیده مبتلا به اسکیزوفرنی باشند، در واقع دچار اختلال شخصیت اسکیزوتایپی بوده اند و امروزه این دیدگاه بالینی رایج است که این اختلال، شخصیت پیش مرضی بیمار مبتلا اسکیزوفرنی است.
با این حال، برخی از بیماران هم در تمام عمر خود به طور ثابت شخصیت اسکیزوتایپی دارند و با وجود همه غرابت هایی که دارند، ازدواج می کنند و شغلی در پیش می گیرند.
شیوع(همه گيرشناسي) :
3درصد افراد اجتماع و نسبت زن به مرد نامشخص
این اختلال در قریب 3 درصد از جمعیت پیدا می شود. نسبت جنسیتی آن معلوم نیست. در بستگان تنی ( بیولوژیک ) بیماران مبتلا به اسکیزوفرنی، بیشتر از گروه های شاهد ( کنترل ) است و میزان همگامی دوقلوهای تک تخمکی از نظر ابتلا به آن بیش از دو قلوهای دو تخمکی است ( در یک مطالعه 33 درصد در برابر 4 درصد ).
مشخصات :
کسی است که حتی در نظر مردم عادی عجیب و غریب است.موهوم پرستند. خرافاتی اند ولی اختلال تفکر واضح ندارند.
10 درصد این افراد بالاخره خودکشی می کنند و غالبا تبدیل به اسکیزوفرونی می شود.
علل تحت تأثير عوامل ژنتيكي است. )ميزان وقوع اين اختلال در ميان وابستگان نَسُبي بيماران اسكيزوفرنيك بيش از ميزان آن در ميان وابستگان افراد مبتلا به ساير اختلالات رواني است .
عوارض داروهاي ضدجنون در كوتاه‌مدت اثرات جانبي كمتري دارند ولي هنوز از پيامدهاي استفاده مداوم از اين داروها در درازمدت آگاهي نداريم . مشخص شده است كه هرچه موارد روان پريشي به مدت بيشتري درمان نشده باقي بمانند،پيش آگهي در درازمدت بدتر خواهد شد. بنابراين، عدم توفيق در پيشگيري از وقوع اولين دوره روان پريشي در فردي كه در برابر آن آسيب‌پذير است، ممكن است عواقب وخيمي به دنبال داشته باشد.
اضطراب اجتماعي غالباً در اختلال اسكيزوتايپي مشهود است.
روش درمان رواندرماني :
درمان شناختي ـ رفتاري اصول اختلال شخصيت اسكيزوتايپي از اختلال شخصيت اسكيزوئيد چندان متفاوت نيست. با اين وجود با تفكر غريب و غيرعادي آن ها بايد با احتياط مدارا نمود. بعضي از بيماران به فرقه هاي غريب پيوسته و به ممارست هاي مذهبي غير عادي و فلسفه رمز و راز مي پردازند. درمانگر نبايد اين فعاليت ها را به مسخره بگيرد و در مورد باورها و فعاليت هاي بيمار قضاوت نمايد.
نخستين گام عبارت است از تشخيص شناخت‌هاي تحريف شدة مراجع. هدف اصلي اين است كه به مراجعان آموزش داده شود كه به صورت عيني محيط خود را مورد ارزيابي قرار دهند نه اينكه صرفاً بر واكنش‌هاي ذهني خود، اتكا نمايند.
تا افكار نامناسب را ناديده گرفته و به پيامدهاي تداوم كاركرد در نظام‌هاي اعتقادي غيرواقع بينانه بيانديشند. شناخت درماني بيشترين كاهش را در آنچه كه به عنوان خصيصه‌هاي نابهنجار مي‌شناسيم ايجاد كرده بود، به‌ويژه در رابطه با طبقات اسكيزوتايپي.
افزايش تناسب اجتماعي: آموزش مهارت‌هاي اجتماعي از طريق شكل‌دهي رفتار و گفتار مناسب و آموزش دادن به مراجع براي شناسايي پاسخ‌هاي نامتناسب خودش، به انجام مي‌رسد. در همين حال،درمانگر به مراجع كمك مي‌كند تا يك شبكة حمايتي و ايمن اجتماعي را به منظور بهبود تعاملات اجتماعي‌اش ايجاد نمايد.
رواندرماني : اصول اختلال شخصيت اسكيزوتايپي از اختلال شخصيت اسكيزوئيد چندان متفاوت نيست. با اين وجود با تفكر غريب و غيرعادي آن ها بايد با احتياط مدارا نمود. بعضي از بيماران به فرقه هاي غريب پيوسته و به ممارست هاي مذهبي غير عادي و فلسفه رمز و راز مي پردازند. درمانگر نبايد اين فعاليت ها را به مسخره بگيرد و در مورد باورها و فعاليت هاي بيمار قضاوت نمايد.
دارودرماني / درمان دارويي
داروهای ضد روان پریشی برای مقابله با افکار انتساب به خود، خطاهای ادراکی، و دیگر علایم این اختلال ممکن است مفید باشد و می توان آنها را در ترکیب با روان درمانی به کار برد. اگر مولفه ای از افسردگی در شخصیت دیده شود، ضد افسردگی ها را نیز می توان به کار برد.
داروهاي نورولپتيك ممكن است براي مدارا با فاكار انتصاب، ايلوزيون، و ساير علائم اين اختلال مفيد واقع گردد و همراه با رواندرماني قابل استفاده است.
داروهاي ضدجنون:
هنگامي كه داروهاي ضدجنون براي افراد مبتلا به اختلال شخصيت اسكيزوتايپي تجويز مي‌گردد وضعيت آنها غالباً بهتر مي‌شود داروهاي ضدجنون‌تر مانند
• كلوزاپين و اولانزاپين در كوتاه‌مدت اثرات جانبي كمتري داشته باشند، ولي ما هنوز از پيامدهاي استفادة مداوم از اين داروها در درازمدت آگاهي نداريم.
• هالو پريدول به‌ميزان قابل توجهي علايم اختلال وسواسي ـ جبري، افسردگي، اضطراب، خصومت، طرز فكر پارانوييد و تكانشگري در ميان بيماران مبتلا به اختلال شخصيت اسكيزوتايپي را كاهش مي‌دهد .
گفتگوی زیر را با دکتر محمدمهدی قاسمی، روانپزشک بخوانید.
اختلال شخصیت گسیخته گون یا اسکیزوتایپ چه طور آغاز می شود؟
همان طور که می دانید تشخیص انواع اختلال شخصیت از 18 سالگی به بعد امکان پذیر خواهد بود، اما الگوی ذهنی و رفتاری این اختلال از دوره کودکی و نوجوانی هم ممکن است بروز کند.
با چه علائمی؟
گوشه گیری، رابطه ضعیف با همسالان، اضطراب در جمع، افت تحصیلی در مدرسه، حساسیت بیش از حد نسبت به رفتار و دیدگاه دیگران، خیال بافی‌ها و اشتغالات فکری شگفت انگیز و غیرعادی، اندیشه خاص و گفتار عجیب از جمله موضوعاتی است که در کودکی و نوجوانی این افراد مشاهده می شود. این افراد به نظر دیگران غیرعادی و نابهنجار هستند و سبب جلب توجه و مضحکه دیگران می شوند که این کار موجب تشدید گوشه گیری افراد گسیخته گون می شود.
اختلال شخصیت گسیخته گون در آقایان بیشتر است یا خانم ها؟
این اختلال در 3 درصد جمعیت وجود دارد، اما نسبت جنسی آن چندان مشخص نیست؛ البته در بستگان تنی بیماران اسکیزوفرنی بیشتر مشاهده می شود.
افکار این بیماران چگونه است؟
افراد مبتلا به اختلال شخصیت گسیخته گون، می پندارند هر رویدادی با آن ها در ارتباط است و یا مفهوم خاصی را در ارتباط با آنها بیان می کند، به طور مثال اگر دو نفر با یکدیگر در حال صحبت باشند و بخندند، وی گمان می کند به او خندیده اند و پشت سر او صحبت می کنند. آن ها اغلب به کشف احساسات دیگران به ویژه حالات عاطفی منفی، مثل خشم بسیار حساس اند.
این افراد ممکن است خرافاتی باشند و به موضوعاتی که در فرهنگ خود آنها هم پذیرفته نیست اعتقاد پیدا کنند. اعتقاد شدید به پیشگویی آینده از طریق فال بینی، اعتقاد به انتقال فکر از فردی به فرد دیگر یا تله پاتی، اعتقاد به وجود حس ششم به نحوی که می پندارند نیروی ویژه‌ای دارند که آنان را به دانستن رویدادها پیش از وقوع آن ها توانا می سازد، یا می توانند اندیشه دیگران را بخوانند، از این جمله است.
بنابراین افراد مبتلا به اختلال گسیخته گون به بدبینی هم دچار می شوند؟
بله. اغلب این افراد گمان می کنند که آشنایان، همکاران یا خویشاوندان قصد صدمه زدن به آنان را چه از نظر جسمی و چه از نظر معنوی دارند.
روش برخورد آنان با دیگران در موقعیت‌های اجتماعی، خشک، محدود و نامتناسب است، زیرا قادر به ابراز کامل عواطف خود، حتی از طریق حالات چهره و حرکات بدنی نیستند.
در واقع تمایل به انزوای اجتماعی، علاوه بر تبادلات عاطفی محدود و گاه نامتناسب آنان روابط بین فردی را برای شان مشکل آفرین می کند و موجب می شود دوستان انگشت شماری داشته باشند و یا به جز با یک خویشاوند درجه یک، با کسی دوستی نزدیک نداشته باشند.
اصولا روابط اجتماعی برای شخصیت های گسیخته گون مشکل است و ارتباط با دیگران آنان را ناراحت می کند، زیرا حس می کنند متفاوت از دیگران هستند و در جمع به درستی جا نمی افتند.
بر خلاف افراد معمولی که اگر در جمع وارد شوند در ابتدا اضطراب دارند، ولی پس از گذشت زمان و آشنایی با افراد گروه احساس آرامش می کنند، در افراد گسیخته گون این اضطراب فرو نمی نشیند، بلکه بیشتر هم می شود، زیرا اضطراب آنان ناشی از سوء ظن درباره انگیزه‌های دیگران است.
اگر بخواهید مهم ترین ویژگی مبتلایان به این اختلال را مثال بزنید، به کدام یک از ویژگی ها اشاره می کنید؟
مهم ترین ویژگی اختلال شخصیت گسیخته گون یا همان اسکیزوتایپ، غیرعادی بودن ادراک ها، فرآیندهای اندیشه، رفتار و عاطفه است، اما این اختلال فقط در موارد خاص به حد روان پریشی می رسد.
آن ها خرافاتی، خیالباف و عجیب و غریبند!
این افراد از ویژگی های غیرعادی اختلال شخصیتی خود آگاه نیستند و درصدد درمان آن برنمی آیند و اگر هم برای درمان مراجعه کنند، به علت نشانه ها و علائم دیگری مانند اضطراب، افسردگی یا دیگر حالات عاطفی ناخوشایند است.
درمان چنین افرادی چگونه صورت می گیرد؟
برای درمان این اختلال شخصیت می توان از روان درمانی و دارو درمانی بهره گرفت.
در هر حال با اندیشه خاص و عجیب چنین افرادی باید با دقت و احتیاط روبرو شد و دیدگاه ها و عقاید این بیماران نباید مورد استهزا یا قضاوت ارزشی قرار گیرد.
از نظر درمان دارویی نیز داروهای ضد روان پریشی برای مقابله با نشانه های روان پریشی به کار می رود و می توان در کنار روان درمانی از آن استفاده کرد.
همچنین در صورت وجود افسردگی بارز، داروهای ضد افسردگی نیز کاربرد پیدا می کند.
ميگنا www.migna.ir
- منبع مورد استفاده شده : کاپلان .ه. سادوک . ب. (2007)، خلاصه روانپزشکی، جلد دوم، ترجمه: رضاعی.ف. (1387) نشر فردا
میگنا
