پارتیان ،ابداع کنندگان زره و تاکتیک جنگها
سلسله پارتیان(Parthian)یا اشکانیان(Arsacid) ، پس از مادها(Median) و هخامنشیان(Achaemenid) ، سومین امپراطوری آریایی سرزمین ایران است که با در هم شکستن سلوکیان(Seleucids) ، سرزمین ایران را از آخرین بازماندگان اسکندر بازپس گرفت. مرزهای قلمروی آنها ــ در اوج قدرت ــ از امپراطوری چین تا امپراطوری روم را شامل می شده است.
وجه شناسایی اشکانیان خصوصا در تاریخ غرب ، نبردهای آنان با امپراطوری روم (Roman Empire)است. اشکانیان مرزهای امپراطوری روم را به کاپادوسیا(Cappadocia) محدود کرده بودند. آنچه جنگهای اشکانیان در برابر رومیان را برای مورخان غربی جالب توجه کرده است ، پیروزی های اشکانیان به علت سواره نظام زره پوش و استراتژی نظامی خاص آنها است.
به نقل از منابع تاریخی غرب ، در سال ۵۵ قبل از میلاد ، کِراسوس(Marcus Licinius Crassus) امپراطور روم ، در پی گسترش قلمروی روم برمی آید. در این بین پیروزی بر پارتیان را افتخار آمیزترین می پندارد و با سپاهی عظیم ، و همچنین با کمک حاکم ارمنستان ــ که در آن زمان بخشی از امپراطوری ایران بود ــ از راه سوریه به مرزهای ایران هجوم می آورد.
شاه اشکانی ، اُرد دوم ، سپاهش را به دو بخش تقسیم می کند . بخش اول ، که اکثرا شامل سربازان پیاده نظام بود را برای تنبیه ارمنیان به ارمنستان فرستاد . و بخش اصلی سپاه را که علاوه بر ۹۰۰۰سوار کماندار ، ۱۰۰۰ سوار زره پوش را نیز شامل می شد ، به فرماندهی سورنا(Surena) ، به جنگ متجاوزین رومی می فرستد. شمار سپاهیان کراسوس در این میدان بالغ بر ۴۳۰۰۰نفر بود! سپاهیان در شهری به نام "کارها"(Carrhae) به هم می رسند و نبرد سختی در می گیرد.
در نهایت رومیان به سختی شکست می خورند. ۲۰۰۰۰ کشته ، ۱۰۰۰۰ اسیر و ۴۰۰۰ زخمی ، بخشی از دستاورد کراسوس در تجاوز به قلمروی ما بود . مورخان اروپایی در برابر این پرسش که " تلفات پارتیان چقدر بوده ؟" تنها یک پاسخ داده اند : " تقریبا هیچ " ! این مورخین پس از بررسیهای تاریخی علت پیروزی مطلق پارتیان را در دو چیز می دانند: یکی زره-پوشان و دیگری کمانداران ورزیده سبک اسلحه پارتی.
سواره نظام زره پوش ( heavy cavalry ): اگرچه که استفاده از زره آهنین برای حفاظت از جنگجویان در دورانهای قبل از اشکانیان ، و در سرزمین های دیگر نیز متداول بوده است اما زره های قدیمی تنها برای محافظت از قسمتهای مهم بدن همچون سر و سینه مورد استفاده قرار می گرفت. "سنگین- زره پوشان" اشکانی بخش برگزیده(elite members) سپاه ایران را در زمان سورنا تشکیل می دادند. خاصیت این زره ها این بود که تمام بدن را می پوشاند به طوری که هیچ قسمتی از بدن سرباز دیده نمی شد.
این اولین بار بود که چنین زرهی در دنیا اختراع شده بود و حتی کهنه کار ترین جنگجویان رومی نیز در تمام سوابق خود ، چنین زرهی ندیده بودند. بعدها این زره توسط ساسانیان تقویت شد و چنان مورد توجه رومیان قرار گرفت که Ammianus Marcellinus سوار زره پوش پارسی را چنین با تعجب تصویر می کند:
" شوالیه(knight) پارسی لباسی تمام آهنین دارد. تمام اعضای بدن او در میان ورقهای قطور فلزی پوشیده اند و در بین اعضا ، مفصلهای فلزی قرار دارند. با مهارت تمام ،جمجمه ای فلزی سرش را فرا گرفته است. هیچ پیکان و نیزه ای در او اثر نمی کند . شاید تنها راه نفوذ بر آن، باریکه کوچکی باشد که از طریق آن می بینند و یا سوراخهای ریزی که برای تنفس تعببه شده اند. و نیز اسبهایشان توسط پوشش چرمین محافظت می شوند" .
زره اشکانی بهینه سازی شده در دوره ساسانی ، دقیقا در طاق بستان کرمانشاه تصویر شده است. چندی بعد این نوع زره توسط شوالیه های رومی مورد استفاده و بهینه سازی قرار گرفت و تا قرون وسطا متداول بود.
استراتژی نظامی خاص اشکانیان ، جنگهای نامنظم توسط کمانداران ورزیده بود که شالودهء ارتش اشکانی را تشکیل می دادند. گروههای سوارکار سبک-اسلحه ، در سپاه اشکانی تربیت می شدند که سوارکاران چالاک و کمانداران قابلی بودند و می توانستند در حال سوارکاری ، از هر سویی، هر هدفی را نشانه روند . علاوه بر این ، تمرینات گروهی پیوسته آنها ،در میدان نبرد ، الگوهای نامنظم ولی هدفمندی از حرکت اسبها را ایجاد می کرد، که به نحوه ای غیر قابل پیشبینی ،به هر سمت و سویی می تاختند و به طور فردی یا گروهی شلیک می کردند.
تاکتیک تفکیک شدن سپاه عظیم اشکانی به گروههای متعدد سوارکاران پارتی ، که به هر طرف می تاختند ، باعث از هم گسیختن لژیون روم شده و با توجه به برتری های فردی و گروهی اشکانیان ، پیروزی را نصیب آنها می کرد.این تاکتیک در غرب Parthian shot نامگذاری شده است. تواناییهای خارق العادهء آنها ،در غرب چون ضرب المثل روایت می شد. قطعه زیر نوشتهء آرتور کونان دویل(Sir Arthur Conan Doyle) خالق داستانهای شرلوک هلمز(Sherlock Holmes books ) است:
" With which Parthian shot he walked away, leaving the two rivals open-mouthed behind him"
پارتیزان(partizan) واژه‌ای فرانسوی است و می‌‌نماید که از نام پارتیها(Parthian) گرفته شده باشد. پارتیزان به رزمنده جنگهای نامنظم می‌‌گویند. شناخته شده‌ترین جنگهای پارتیزانی در جنگ جهانی دوم بود که مردمان سرزمینهای اشغالی به دست آلمانیها ، رو به نبردهای پارتیزانی آوردند. پارتیزانها دارای نظم یک سرباز ارتشی نیستند و برای آرمان ویژه‌ای نبرد می‌‌کنند.
در نبردهایشان کمتر نشانی از سامانه‌های به روز ارتشها می‌‌توان دید. بیشتر آماج ایشان آزار دشمن و زخم زدن به آنهاست. بیشتر رویه پارتیزانهای پدافندی است تا تازشی. امروزه در ارتش ایران و سایر نهادهای رسمی کشور همچون صدا و سیما ، به جای واژهء جنگ پارتیزانی ، از جنگ اشکانی استفاده می شود که قابل تحسین است.
منبع:
دانشسرا
