افزایش لجام گسیخته آثار ترجمه هویت ملی را نابود می‌کند
جواد محقق، شاعر و نویسنده کودک و نوجوان درباره ضرورت‌هایی که در طرح‌هایی مانند طرح نوشتن رمان‌های نوجوانان باید مد نظر قرار گیرد، به «ایبنا» گفت که رمان باید بازتابی از جامعه‌ای که مخاطب در آن زندگی می‌کند به خواننده نشان دهد و افزایش لجام گسیخته اثار ترجمه عامل از دست رفتن هویت ملی است.-
محقق به خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) گفت: اخیرا رمان‌های ترجمه طرفداران زیادی در میان نوجوانان پیدا کرده است. کتاب‌های ترجمه محصول ادبیات جهان هستند و آثار با کیفیت چندین کشور به طور قطع از آثار خوب یک کشور بیشتر هستند. آثاری که به زبان‌های دیگر ترجمه می‌شوند، اغلب از میان آثار با کیفیت انتخاب می‌شوند که بسیاری از آن‌ها جوایز بین‌المللی ادبی را با خود یدک می‌کشند. طبیعی است که آثاری که از میان آثار فاخر چندین کشور انتخاب می‌شوند دست مخاطب را در انتخاب بهترین‌ها باز می‌کند و از این رو مخاطب بیشتر به سمت این کتاب‌ها کشیده می‌شود.
وی افزود: دلیل دیگری که سبب می‌شود مخاطبان رمان‌ها بیشتر به سمت کتاب‌های ترجمه بروند، تکراری شدن و عادی شدن برخی مسایل برای آن‌هاست. مخاطب سال‌هاست که با بسیاری از رویدادهای فرهنگی همچون نوروز و عاشورا در ارتباط است و از این رو به نوعی برای آن‌ها عادی شده. طبیعی است که بسیاری از رمان‌ها ایرانی، حرف جدیدی برای مخاطب ندارند. از این رو مخاطبانی به دنبال فرهنگ و فضایی جدید می‌گردند به کتاب‌های ترجمه روی می‌آورند. حرف‌هایی که در رمان‌های خارجی برای مخاطبان زده می‌شود، برای آن‌ها تازگی دارد. محیط و حتی اسامی در رمان‌های خارجی می‌‌توانند به عنوان عوامل جذب مخاطب تلقی شوند.
این نویسنده اظهار کرد: با تمامی این اوصاف پس از مدتی مخاطبان رمان‌های ترجمه، به فرهنگ خود باز می‌گردند و به رمان‌های داخلی توجه می‌کنند. همان‌گونه که در برهه‌ای از زمان رمان‌های داخلی نیازهای آن‌ها برطرف نمی‌کرد، زمانی هم می‌رسد که رمان‌های خارجی این خاصیت را پیدا می‌کنند.
محقق با بیان این که این روزها میزان ترجمه و تالیف رمان‌ها به حد مناسبی رسیده است، گفت: ۶۰ درصد تالیف و ۴۰ درصد ترجمه سهم بازار رمان را تشکیل می‌دهند که از دیدگاه من این نسبت رقم مناسبی است. تولید ترجمه در جوامع مختلف به صورت طبیعی بالا می‌رود ولی تولیدات بومی نباید بازار را از دست بدهند و باید با تولیدات خود، این نسبت را در حد متعادلی نگاه دارند. در صورتی که میزان ترجمه به شکلی لجام گسیخته افزایش یابد، میتواند عامل از دست رفتن هویت ملی شود.
وی از برخی رمان‌های تولید داخل انتقاد کرد و افزود: بسیاری از رمان‌های داخلی نیز وجود دارند که به هیچ وجه فضای بومی در آن‌ها دیده نمی‌شود؛ به طور مثال در یک رمان هیچگاه نمی‌بینی شخصیت داستان از جلوی مسجدی عبور کند. ماه رمضان، عاشورا و بسیاری از مناسبت‌های دیگر در رمان‌ها وجود ندارند. از دیدگاه من این ضعف به کلیت ادبیات داستانی وارد است. رمان‌ها به خصوص برای نوجوانان باید نقش آیینه را ایفا کنند؛ به نوعی که خوبی‌ها و بدی‌های جامعه را نشان دهند. یعنی نویسنده اثر امانتدار باشد و هر دو وجه ماجرا را به درستی منتقل کند.
محقق اظهار کرد: بحث دیگری که در زمینه نگارش رمان‌ها برای نوجوانان مطرح است، نیاز مخاطب است. بسیاری از نویسندگان با مخاطبان خود ارتباطی ندارند، مگر آن که معلم باشند. این یک ضعف است که نویسنده با مخاطب ارتباط نداشته باشد و نداند که او چه نوع کتاب‌هایی را می‌پسندد. نویسندگان باید با مخاطبان خود ارتباط مستمر داشته باشند.
این شاعر و نویسنده درباره طرح رمان نوجوان امروز گفت: طرح «رمان نوجوان امروز» کانون پرورش فکری در زمینه شناخت نیاز مخاطب، کارهای موثری را انجام داده است. سفرهای استانی که نویسندگان این طرح برگزار می‌کنند و یا نشست‌هایی که مخاطبان با نویسندگان دارند، میتواند این خلا را در فضای رمان امروز نوجوانان پر کند. جلساتی نظیر جلساتی که در سفر به مشهد برگزار شد، باعث می‌شود که نویسنده با مخاطبان خود از قومیت‌های مختلف آشنا شود و نگاه‌های متفاوت آن‌ها را بشناسد. اگر این طرح ادامه پیدا کند میتواند کمبودهای عرصه رمان نوجوان را کاهش دهد.
وی افزود: البته مخاطب نیز باید تفاوت‌های ادبیات ما را با سایر کشورهای دریابد و توقع خود را در حد قالب رمان‌های داخلی پایین بیاورد.
محقق نویسنده، شاعر و روزنامه‌نگار در سال 1333 در همدان متولد شد. وی تحصیلاتش را در همدان گذراند و در سال 1358 به عنوان دبیر ادبیات به استخدام آموزش و پرورش درآمد و سال‌ها در مدارس شهری و روستایی تدریس کرد.
این نویسنده در سال 1366 برای تدریس در مدارس ایرانی خارج از کشور، ابتدا به پاکستان و سپس به ترکیه رفت. پس از بازگشت، در سال 1369 به دلیل داشتن تجربه معلمی (از دبستان تا تربیت معلم) و نیز سابقه فعالیت‌های فرهنگی و مطبوعاتی، به سردبیری ماهنامه رشد معلم انتخاب شد و طی 13 سال، بیش از 110 شماره آن را منتشر کرد.
او بعدها سردبیری ماهنامه‌های «رشد نوجوان» و «رشد کودک» و فصلنامه‌های «جوانه» و «رشد آموزش هنر» را هم برعهده گرفت و ده‌ها شماره از آن‌ها را نیز مدیریت کرد.
از دیگر فعالیت‌های فرهنگی محقق، می‌توان به همکاری با بیش از 80 مجله و روزنامه، تاسیس انجمن ادبی میلاد (نخستین انجمن ادبی استانی بعد از انقلاب)، برگزاری ده‌ها شب شعر و کنگره علمی و فرهنگی، داوری جشنواره‌های گوناگون کتاب و مطبوعات، ویراستاری ده‌ها عنوان کتاب و مجله، مسوولیت صفحات شعر مجله کیهان بچه‌ها، عضویت در شورای طرح و برنامه خانه روزنامه‌نگاران جوان، عضویت در شورای طرح و برنامه «گنبد کبود» نخستین روزنامه نوجوانان ایران، عضویت در شورای شعر کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، دبیر علمی بیش از 10 جشنواره ملی در حوزه شعر، داستان، کتاب و مطبوعات، عضو هیات علمی جایزه کتاب فصل، داور ده‌ها جشنواره انتخاب کتاب و مطبوعات، مدیر مسوولی هفت نشریه ادواری، عضویت در هیات مدیره و نایب رییس انجمن نویسندگان کودک و نوجوان، انجمن قلم ایران و انجمن معلمان انشا اشاره کرد.
در سال 1386 در نخستین دوره جشنواره استانی شعر دفاع مقدس که در همدان برگزار شد، در مراسمی تحت عنوان نکوداشت جواد محقق، جایگاه این نویسنده در شعر دفاع مقدس مورد بررسی قرار گرفت.
از آثار وی می‌توان به «قصه مرد بزرگ پاپتی»، «مردی چو آفتاب»، «مثل من به انتظار»، «گزیده شعرها» و «در کوچه‌های کرایوا» اشاره کرد.
