بلایای طبیعی گسترده ترین نگرانی در زندگی مردم مناطق محروم و کم برخوردار

تهران - بلایای طبیعی به لحاظ ویژگی های زمین شناسی، تکتونیکی، جوی و زیست محیطی آنها، در کنار روند رو به رشد جمعیت، گسترده ترین نگرانی در زندگی مردم مناطق محروم و کم برخوردار کشور تلقی می شوند.



http://media5.irna.ir/1391/13911003/...36-3568200.jpg به گزارش خبرنگار اجتماعی ایرنا، فلات ایران سابقه لرزه خیزی طولانی دارد و سرزمین ایران در بخش میانی کمربند کوه زایی و لرزه خیزی آلپ - هیمالیا یکی از مناطق زلزله خیز جهان قرار گرفته است، حدود 90 درصد سرزمین ایران روی نوار زلزله واقع شده و از لحاظ تنوع زمین لرزه هایی که به وقوع می پیوندد، مهد زمین لرزه ها نام گرفته است.

فلات ایران در محل تلاقی صفحه های عربستان (عربستان - آفریقا)،هند (هند- استرالیا) و اوراسیا (اروپا- آسیا) واقع شده است به طوری که تلاقی این صفحات باعث شده تا پیوسته این فلات که در کل ضعیف ترازصفحات یاد شده است ،تغییر شکل داده و به وسیله چین خوردگی ها و رشته کوه هایی چون زاگرس در غرب، البرز و کپه داغ در شمال و شمال شرق، کوه های شرقی ایران در شرق و مکران در جنوب شرق احاطه شود.

کارشناسان می گویند حرکات پوسته زمین در دوران های مختلف زمین شناسی، در فلات ایران تعدادی گسل فعال و غیر فعال ایجاد شده است که منشای زمین لرزه هایی با شدت های خفیف تا شدید در مناطق مختلف ایران بوده اند.

براین اساس گرچه ایران روی کمربند لرزه خیز جهان قرار گرفته است، اما میزان لرزه خیزی در سراسر آن یکسان نیست و می توان آن را براین اساس به گستره های کوچک تری تقسیم کرد.

بنا به تحقیقات صورت گرفته ازسوی کارشناسان مدیریت حوادث وسوانح به طور کلی نواحی لرزه خیزی ایران عبارتند از دو ناحیه لرزه خیزی که ناحیه نخست شامل هلالی است که از آذربایجان شروع شده و در امتداد رشته کوه البرز به شمال خراسان می رسد و آنگاه به سوی جنوب از حاشیه کویر تا شمال سیستان امتداد می یابد و ناحیه دوم نیز کوه های زاگرس تا لارستان را در برمی گیرد.

براساس آمار ثبت شده در مراکز امدادی و مدیریت بحران کشورمان در طول تاریخ ایران زمین، زمین لرزه های متعدد وگاه ویرانگری نواحی مختلف کشور را به لرزه در آورده است که این زلزله ها تلفات و خسارات سنگینی نیز به دنبال داشته و این امر باعث شده که زمین لرزه در شمار مهم ترین بلایای طبیعی کشور محسوب شود.

ایران با توپوگرافی عمدتا کوهستانی، فعالیت زمین ساختی و لرزه خیزی زیاد، شرایط متنوع زمین شناسی و اقلیمی، از تمامی شرایط طبیعی برای ایجاد طیف وسیعی از زمین لغزش ها و زلزله ها برخوردار است.

کارشناسان و متولیان امر مدیریت بحران و سوانح بر این باورند که برای مقابله با این رخ داد طبیعی باید به عنوان مثال محل سکونت خود را مقاوم سازی کنیم تا از گزند این بلایای ناگهانی و مخرب در امان بمانیم.

به گفته کارشناسان برخلاف تصور افراد، زلزله، سیل، توفان و پدیده هایی مثل آنها بحران نیستند، بلکه بحران به شرایطی اطلاق می شود که هر کدام از این پدیده ها به دنبال خود ایجاد می کنند.

این کارشناسان می گویند تدوین طرحهایی همچون ˈطرح جامع امداد و نجاتˈ که براساس بحران بودن چنین پدیده هایی بنا نهاده شده اند، زیاد مستدل و قابل قبول به نظر نمی رسد، چرا که این طرح در همان گام نخست که طرح مساله است، درمانده است! یعنی کل طرح در حال تلاش برای حل مساله ای است که به درستی تعریف نشده است.

با توجه به تجربیات گروه های موفق امدادرسان در حوادث و سوانح داخلی، منطقه ای و فرا منطقه ای در کنار مقاوم سازی ساختمان ها، ارتقای آستانه تحمل ملی، آموزش های تخصصی و عمومی و اجرای تمرین های مداوم برای حفظ آمادگی دایمی اهمیت فراوانی دارد.

از این بین زلزله به عنوان یک رخداد ویرانگر بارها در کشور ما تجربه شده و با توجه به آمار موجود، احتمال اینکه در آینده نیز شاهد آن باشیم دور از انتظار نیست.

اما متاسفانه رخداد زلزله مانند همیشه غافلگیرانه بوده و در خاطره انسانها بر خلاف سایر حوادث طبیعی اثراتی شدیدتر از سایر حوادث به جا می گذارد.

در برابر رویداد زمین لرزه در دنیا، برخی ملل نوعی ترس همراه با انتظار را تجربه می کنند و برخی نیز آمادگی توان مهار تخریب ها و کاهش تلفات ناشی از آن را پیشاپیش تدارک دیده اند.

در ایران روزانه شاهد زمین لرزه هایی با بزرگی های متفاوت هستیم. هر چند ممکن است این لرزش ها طبیعی به نظر برسند، ولی هر چقدر شناخت انسان و آمادگی و پیش آگاهی از زمان و منطقه وقوع آن بیشتر باشد، کمتر تحت تاثیر اثرات آن قرار می گیرد.

امروزه با گسترش و توسعه شهرنشینی و شهرسازی و افزایش جمعیت، خطر زمین لرزه بیشتر و نتایج آن فاجعه آمیزتر شده است.

متخصصان زمین لرزه در داخل و خارج کشور برغیر قابل پیش بینی بودن زمان دقیق زلزله حداقل با دانش و امکانات کنونی بشر تاکید دارند ولی درعین حال معتقدند که نشانگرهایی پیش ازوقوع زمین لرزه وجود دارند که می توان با تمرکز تحقیقات بر مطالعه آنها به یافتن روشی قابل اطمینان برای پیش بینی زمین لرزه امیدوار بود.

با اینکه بخشی از این پیش نشانگرها ماهیتی بسیار پیچیده داشته و تنها با استفاده از تکنیک ها وتجهیزات بسیار پیشرفته قابل شناسایی می باشند،گروه دیگری از آنها می توانند به عنوان هشداری برای آگاه کردن و نجات مردم نیز استفاده شوند.

با توجه به اهمیت این موضوع و ادعاهایی که اخیرا مبنی بر پیش بینی قطعی زمان زلزله براساس برخی پیش نشانگرها مطرح شده است بر آن شدیم تا این موضوع را با شفافیت بیشتری مورد بررسی قرار دهیم.

بنابر تعاریف شایع در بین گروه های امدادرسان هر پارامتری که قبل از وقوع زمین لرزه تغییراتی در آن پدید آید، بگونه ای که بتوان با بررسی دقیق این تغییرات زمین لرزه را پیش بینی کرد، ˈپیش نشانگرزلزله ˈگفته می شود.

تاکنون بیش از 30 پیش نشانگر مختلف زمین لرزه شناسایی شده اند اما با این که ارتباط بسیاری از این پیش نشانگرها با زلزله مشخص شده است، ولی تکنیک های استفاده از آنها هنوز در مرحله تحقیقاتی است و نمی توان با استناد به وقوع یا عدم وقوع آنها در یک منطقه با قاطعیت درباره احتمال وقوع زلزله اظهار نظر کرد.

پیچیدگی پدیده های زمین شناختی به رغم پیشرفت های صورت گرفته، بشر را در پیش بینی وقوع زلزله ناتوان کرده است.

در واقع ماهیت پیش نشانگرهای زلزله به صورتی است که هیچ یک از آن ها در تمامی زمینلرزه ها وجود ندارند و لذا نمی توان با تمرکز بر یک پیش نشانگر، وقوع یا عدم وقوع زمین لرزه را در یک منطقه یا محدوده زمانی مشخص، پیش بینی کرد.

با این حال با توجه به اهمیت بحث پیش بینی زمین لرزه درکاهش مخاطرات آن،به ویژه در کشورهای لرزه خیزی نظیر ایران نباید در برابر این مساله منفعلانه برخورد کرده و از تحقیق درباره پیش نشانگرها غافل شد و چه بسا با ترکیب چندین پیش نشانگر بتوان به تکنیک قابل قبولی برای پیش بینی زلزله دست یافت.

برخی از پیش نشانگرهای مهم زلزله شامل پیش نشانگرهای آبشناختی،پیش نشانگرهای لرزه شناختی،تغییرات مقاومت الکتریکی زمین، الگوی اتساع پذیری پوسته زمین،ابرهای یونی، پیش نشانگرهای نوری،پیش نشانگرهای هواشناسی و پیش نشانگرهای زیست شناختی عنوان کرد.

با توجه به اینکه موضوع مطالعات پیش نشانگری و پیش بینی زلزله، برنامه علمی جدیدی است که در کشورهای پیشرفته در حال انجام است.

در کشور ما نیز موضوع مطالعه پیش نشانگرهای زمینلرزه بسیار نوپا بوده و متخصصین حوزه های مختلف به صورت پراکنده پژوهش هایی را در این خصوص انجام داده اند.

توجه به این نکته ضروریست که با توجه به اصل ناهمگون بودن زمین، همه این نشانگرها یک جا و به طور مشابه بروز نکرده و بسته به شرایط اقلیمی، زمین شناسی و موقعیت زمین ساختی هر منطقه، تعداد بخصوصی از آن ها، دارای درجه اهمیت بیشتری می باشند و با توجه به اینکه مشخص نیست این مطالعات در چه زمانی به جواب مطلوب برسند می بایست چه کرد؟

همانطور که در ابتدای این گزارش به آن اشاره شد دربرابررویداد زمین لرزه در دنیا، برخی ملل نوعی ترس همراه با انتظار را تجربه می کنند و برخی نیز آمادگی توان مهار تخریبها و کاهش تلفات ناشی از آن را پیشاپیش تدارک دیده اندحال اینکه ما می خواهیم جزو کدام دسته باشیم سووالی است که پاسخ به آن مسیر ما را در آینده برای مواجهه با مخاطرات طبیعی، مشخص می کند.

توجه به این موضوع که در صورت موفقیت آمیز بودن استفاده از این روشها، تنها ممکن است تعداد کشته ها و زخمی ها را کاهش دهد و هیچ تاثیری در کاهش خسارات ناشی از تخریب ساختمانها ندارد، ما را در انتخاب مسیر منطقی کمک می کند.

لذا به تمامی مسوولین دخیل در امر ساخت وساز توصیه می شود که همانند کشورهای لرزه خیز و پیشرفته نظیر ژاپن در ساخت وسازهای آتی مقاوم بودن سازه احداثی در برابر زلزله را مقدم بر هر فاکتور دیگری دانسته و با مقاوم سازی ساختمانهای موجود در برابر زلزله و گسترش فرهنگ استفاده از مصالح سبک، نسبت به کاهش آسیب پذیری کشور در مقابل زلزله اقدام کنند تا هم در زمینه کاهش خسارات جانی وهم در زمینه کاهش خسارات مالی به شرایط مطلوب نزدیک شویم و هرازچندگاه شاهد وقوع فاجعه انسانی در نقط های از کشور نباشیم.

پهناور بودن سرزمین ایران و ویژگی های خاص جغرافیایی، اقلیمی و زیست محیطی آن سبب شده که از 41 نوع حادثه طبیعی شناخته شده درجهان، 31 نوع آن در ایران امکان وقوع داشته باشد که سیل و زمین لرزه دراین میان بیشترین سهم را به خود اختصاص داده، به نحوی که هرازگاهی یکی از این دو سانحه طبیعی بخشی از کشور را تخریب کرده و خسارات زیادی وارد می سازد.

طبق هشدار کمیته اضطراری فجایع طبیعی (DEC)،هم اکنون بیشترین نگرانی های سازمان های امدادرسان جهان درمورد وقوع زلزله درشهرهای بزرگ جهان از جمله تهران، استانبول در ترکیه و کاتماندو در نپال است.

گزارش از : فرهاد شرف پور

منبع