Bad Sector
19th June 2011, 12:48 AM
اشاره
http://www.ksna.ir/images/stories/ksnathumbnails/150x150-images-stories-fani-automobil-ford_inflatable_belt_2_safety1.jpg (http://www.ksna.ir/images/stories/fani/automobil/ford_inflatable_belt_2_safety1.jpg)
يكي از مهمترين راههاي افزايش و بهبود كيفيت محصولات توليدي، بهكارگيري شاخصها و معيارهاي كيفيتي است. اين شاخصها، استانداردها و قوانين وضعشدهاي هستند كه عمدتاً در سطوح شركتي، ملي، منطقهاي و بينالمللي تعريف شده و با درنظر گرفتن پارامترهاي ايمني، بهداشتي و بعضاً اقتصادي بهعنوان حكمي كلي، توسط دولتها، مجامع منطقهاي، فرامنطقهاي و يا بينالمللي به اجرا گذاشته ميشوند.
در جهان صنعتي كنوني كه كشورها، دولتها و شركتها، تحتتأثير رقابتهاي تنگاتنگ قرار دارند، توجه به كيفيت محصول و بهبود مستمر آن، از اهميت خاص و ويژهاي برخوردار است. http://www.ksna.ir/images/stories/ksnathumbnails/200x298-images-stories-fani-automobil-ford_inflatable_belt_2_safety1.jpg (http://www.ksna.ir/images/stories/fani/automobil/ford_inflatable_belt_2_safety1.jpg)افزايش كيفيت توليد فراوردههاي مختلف صنعتي و خدمات ارائه شده، تنها در شناخت و استفاده بهتر از قواعد و چارچوبهاي تعيين شده در مورد انتخاب، توليد، آزمون مواد و قطعات، بهعنوان راهكار اساسي در مسير نيل به فناوري و ارتقاي صنعتي، ميسر است. بهبياني ديگر، با بهرهگيري مناسب از استانداردهاي تدوين شده و معتبر بينالمللي، ملي و شركتي براي طراحي، انتخاب و كنترل قطعات و مواد، زمينه براي نهادينه كردن كاربرد استاندارد و حركت بهسوي توليدات با كيفيت بالا و بهبودمستمر كيفيت فراهم ميآيد. بديهي است كه با اعمال اين رويه و بهكارگيري استانداردهاي معتبر، قابليت لازم براي توسعه بازارهاي داخلي و زمينه رقابت در بازارهاي بينالمللي براي محصولات صنعتي پديد خواهد آمد. بهعلاوه، با توجه به تغيير و تحولات كنوني در تجارت جهاني كه از يك طرف با ايجاد سازمان تجارت جهاني (WTO) روابط اقتصادي كشورهاي جهان بهسمتي غير از آنچه كه در گذشته بوده است، پيش ميرود و از طرف ديگر، خروجيهاي حاصل از جلسات متعدد و تصميمگيريهاي اينگونه سازمانها، تأثيري بسيار سريع در روند فعاليتهاي تجاري به وجود ميآورد، لزوم بهكارگيري استانداردها ملموستر و قويتر شده است. در اين مقاله ابتدا به تعريف مفاهيم استاندارد و مزاياي استانداردسازي بهصورت كلي پرداخته ميشود. سپس عوامل مؤثر در تصادفات رانندگي، مورد بررسي قرار ميگيرد. در ادامه روند روبه بهبود اعمال استانداردهاي ايمني در طراحي خودرو مرور ميشود و پس از معرفي قطعات جديد ايمني در صنعت خودرو، راهكارهاي پيشنهادي براي بالابردن ايمني در صنايع خودروسازي و افزايش ضريب ايمني در اين صنعت ارائه ميگردد.
استاندارد چيست؟
استاندارد، نظمي است مبتنيبر نتايج استوار علوم، فنون و تجارب بشري در رشتهاي از فعاليتهاي عمومي كه بهصورت قواعد، مقررات و نظامنامه و بهمنظور ايجاد هماهنگي و وحدت رويه، توسعه تفاهم، تسهيل ارتباطات، صرفهجويي در اقتصاد، حفظ سلامت و گسترش مبادلات بازرگاني داخلي و خارجي بهكار ميرود. بهطور كلي استاندارد بهمعناي قانون، قاعده، اصل و ضابطه است. حركت در جهت ارتقاي امور فني، صنعتي و اقتصادي در جوامع امروزي، نيازمند استاندارد است.
استانداردسازي (تدوين استاندارد)
تدوين و تنظيم استانداردها در سراسر جهان، توسط مؤسسات و مراكزي تحتعنوان «مؤسسات و مجامع استاندارد» و امور مربوط به استاندارد كردن، توسط گروهي از افراد ذينفع و علاقهمند و با در نظر گرفتن موارد عمومي و يا فني موردنظر، بهصورت تدوين يك يا چند استاندارد صورت ميپذيرد. البته ممكن است تدوين استانداردها در سطح ملي توسط مؤسسات دولتي و يا با همكاري بخشهاي خصوصي صورت پذيرد.
«استانداردسازي» از سوي سازمان بينالمللي ISO اينگونه تعريف ميشود: «فعاليتي كه براي مسائل تكرارشونده (مكرر) بويژه در حوزههاي علمي، فني و اقتصادي، راهحل ارائه ميكند. با اين هدف كه به ساختاري مكتوب و به نظم و ترتيبي بهينه دست يافته شود.»
در استانداردسازي، سطوح استاندارد به 5 دسته اصلي تقسيم ميشود:
1 . استاندارد بينالمللي
2 . استاندارد منطقهاي
3 . استاندارد ملي
4 . استاندارد بخشي
4 . استاندارد كارخانهاي
استانداردسازي بينالمللي در بالاترين سطح و پس از آن استانداردسازيهاي منطقهاي قرار ميگيرد. يعني تعدادي از كشورهاي همجوار، بهنوعي با هم يكسان شده و كار را انجام ميدهند. بعد از آن، سطح استانداردسازي ملي و پايين تر از آن، استانداردهاي بخشي قرار ميگيرند كه شامل بخشهاي خاص از صنايع و خدمات هستند. در نهايت، سطح استانداردسازي كارخانهاي يا شركتي قرار دارند كه شامل استانداردهايي هستند كه در سطح يك كارخانه و در زمينه مقولات خاص و در محدوده همان مقوله شركتي يا كارخانهاي تهيه ميشوند.
مزاياي استانداردسازی
استانداردها، براي تجارت، حمايت از سودآوري و افزايش توليد، ابزار مفيد و كارامدي محسوب ميشوند. استانداردسازي قوي و مؤثر، سودرساني و برتري رقابت را افزايش داده و باعث ميشود كه تجارب، نقش مركزي و اساسي را در شكلگيري بازار داشته باشد.
منافع داخلي استانداردسازي، شامل پيشرفت، بهبود بازدهي و مديريت ريسكهاي موجود است. همچنين، تأييد محصول توسط استانداردهاي مربوطه، براي مشتريان ارزشمند بوده و قابل توجه است زيرا از كيفيت محصول اطمينان مييابند. استانداردها به تصاحب بازارهاي هدف كمك كرده و اين مسئله را كه محصول موردنظر، تمامي نيازمنديهاي منطقهاي خاص را رعايت ميكند، به اثبات ميرساند.
ايمني در جادههاي ايران
سالهاست كه ايران از نظر حوادث رانندگي رتبه نخست را دارد. آمارهاي مربوط به تعداد كشتهشدگان تصادفات رانندگي نشان ميدهد كه سالانه 200 هزار تصادف در جادههاي سراسر ايران روي ميدهد. همين آمار، بيانگر آن است كه بهطور متوسط هر 20 دقيقه، جان يك انسان در حوادث جادهاي گرفته ميشود. بهبياني ديگر، صرفنظر از تعداد مجروحان و آسيبديدگان تصادفات رانندگي، روزانه 72 نفر در جادههاي كشور كشته ميشوند. آمار مربوط به حوادث جادهاي سال 83 مشخص ميسازد كه 26 هزار و 888 نفر در تصادفات جادهاي كشته و 12هزارنفر مجروح شدهاند. اين رقم، 45 برابر ميزان آسيبديدگان حوادث رانندگي در كشورهاي صنعتي است.
http://www.ksna.ir/images/stories/ksnathumbnails/400x330-images-stories-fani-automobil-kmr_sh1_3.jpg (http://www.ksna.ir/images/stories/fani/automobil/kmr_sh1_3.jpg)
شكل 1: كمربند ايمني با سه نقطه اتصال (برای بزرگنمائی روی تصویر کلیک کنید)
صرفنظر از هزينههاي اقتصادي و اجتماعي بسياري كه بروز حوادث و سوانح جادهاي بر خانوادهها و اقتصاد كشور تحميل ميكند، آمار بالاي تصادفات نشاندهنده به خطر افتادن سلامت شهروندان بوده و ضروري است كه با طراحي مناسب جادهها، تصحيح مديريت حملونقل، بهبود استانداردهاي وسايلنقليه، وضع قوانين و مقررات مناسب و نصب علائم راهنمايي و هشداردهنده، راههاي پيشگيري از اين حوادث موردتوجه جدي قرار گيرند.
عوامل مؤثر در تصادفات رانندگي
براساس بررسيهاي انجام شده، بهطور كلي سه عامل در عملكرد خودرو و رانندگي در جاده، تأثير مستقيم دارند كه عبارتند از:
1 . سطح كيفي و مطلوبيت جاده و عوامل وابسته به آن نظير علائم هشداردهنده
2 . سطح تكنولوژي، كيفيت و ايمني خودرو
3 . عامل انساني
آمارها نشان ميدهند كه در ايران، حدود 20درصد از مشكلات حوادث رانندگي مربوط به جاده، 10درصد نقص فني خودرو و 70درصد عامل انساني است كه اگر مشكلات جادهاي كمتر شود قطعاً باعث كاهش خطاهاي انساني نيز ميشود.
بنابراين، عواملي همچون خودرو، شرايط محيطي، وضعيت جادهها و خطاي راننده، پارامترهاي مؤثر بر بروز تصادفات هستند. برطبق تحقيقات انجام شده در بزرگراههاي امريكا، درصد دخالت هر يك از عوامل فوق بهصورت ذيل گزارش شده است:
1 . اثرات متقابل جاده، خطاي راننده و خودرو مجموعاً 96درصد در تصادفات دخالت دارند.
2 . عمدهترين عامل تصادف مربوط به خطاي راننده و حدود 65درصد است.
3 . خطاي راننده و وضعيت جاده تا 25درصد عامل ايجاد تصادفات است.
4 . كمترين عامل در تصادفات مربوط به ايرادات خودرو با حدود 2درصد است. بنابراين، بهمنظور به حداقل رساندن اين مورد، در طراحي خودرو، موارد ذيل ميبايستي مدنظر گرفته شود:
m ايرادات مربوط به خودرو (شامل شكست مكانيكي قطعات و شكست خستگي قطعات) كه بهطور مستقيم باعث تعداد اندكي از تصادفات است.
m تلاش شود تا با اضافه كردن قطعات جديد به خودرو، شرايط اجتناب از تصادفات، براي راننده بهتر شود.
m خودروها ميبايستي بهگونهاي طراحي شوند كه در حين و يا بلافاصله پس از تصادف، سرنشينان خودرو ايمني داشته باشند.
آزمون تصادف
آزمون تصادف، اصليترين و مهمترين مرحله بررسي يك خودرو بهمنظور تأييد ايمني آن در مرحله طراحي است. بر اساس بررسيهاي انجام شده، 90 درصد از برخورد خودروها در شهر با سرعت 60كيلومتر در ساعت روي ميدهد و در تصادفي جدي از اين نوع، معمولاً 70درصد از قسمت عقب خودروها آسيب ميبيند. بهطور كلي ميتوان آزمون تصادف را به سه مرحله اصلی ذيل تقسيم كرد (شكل 2).
1 . مرحله اول: برخورد خودرو با خودرو و يا مانع ثابت در جاده و يا كنار جاده
2 . مرحله دوم: برخورد سرنشين خودرو با سرعت اوليه به قسمتهاي داخلي خودرو از جمله داشبورد و غربيلك فرمان
3 . مرحله سوم: برخورد اعضاي داخلي بدن به اسكلت بدن، كه ممكن است صدمات ناشي از آن منجر به فوت سرنشين شود.
بنابراين، خودرو بايد بهگونهاي ساخته شود كه جنس مواد بهكار رفته در آن، باعث كاهش ضربه وارده به قسمتهاي مختلف بدن شود. قسمت جلوي خودرو نيز بايد بهصورتي طراحي شود كه هنگام تصادف با جمعشدن قطعات جلو، به اتاق خودرو كمترين صدمه را وارد كند تا شدت ضربه به حداقل مقدار ممكن برسد.
http://www.ksna.ir/images/stories/ksnathumbnails/400x391-images-stories-fani-automobil-kmr_sh2_3.jpg (http://www.ksna.ir/images/stories/fani/automobil/kmr_sh2_3.jpg)
شكل 2: آزمون برخورد از جلو (برای بزرگنمائی روی تصویر کلیک کنید)
http://www.ksna.ir/images/stories/ksnathumbnails/400x234-images-stories-fani-automobil-kmr_sh3_1.jpg (http://www.ksna.ir/images/stories/fani/automobil/kmr_sh3_1.jpg)
شكل 3: آزمون برخورد از پهلو (برای بزرگنمائی روی تصویر کلیک کنید)
http://www.ksna.ir/images/stories/ksnathumbnails/250x194-images-stories-fani-automobil-kmr_sh4_2.jpg (http://www.ksna.ir/images/stories/fani/automobil/kmr_sh4_2.jpg)
شكل 4: آزمون برخورد عابر پياده (برای بزرگنمائی روی تصویر کلیک کنید)
تاريخچه توسعه و بهبود وضعيت ايمني در خودروها
در اكتبر 1804، خودرويي بهنام موتور بخار كه «گاگنت» نام داشت، به ديواري برخورد كرد. در روزنامههاي آن زمان نوشته شد كه علت اصلي اين حادثه، ترمزهاي ضعيف آن بوده است. اولين برخورد دو خودرو با هم نيز در جولاي 1831 در انگلستان اتفاق افتاد. در 1898، اولين عابر پياده در برخورد با يك خودرو كشته شد. تمامي اين عوامل، باعث شد تا دولتها و افكار عمومي، خودروسازان را به ايمنسازي خودروهايشان وادار كنند. از 1903 تا 1927، عمدهترين فعاليتهاي ايمني در صنايع خودروسازي، شامل: محصور شدن خودروها، استفاده از شيشه جلو، جايگزيني فرمان بهجاي اهرم هدايت، اضافهشدن سپر جلو به خودرو، جايگزيني لنتهاي ترمز آزبستي بهجاي كتان، مجهز شدن خودرو به سيستم ترمز چهارچرخ، جايگزيني استارت الكتريكي بهجاي هندل دستي ماشين (كه زمينهساز بسياري از جراحات ميشد)، استفاده از لاستيك بادي بهجاي لاستيك پلاستيكي سخت كه سطح تماس وسيعي را با جاده ايجاد ميكرد، جايگزيني سيستم ترمز هيدروليكي بهجاي ترمز Coaster، استفاده از تايرهايي با فشار هواي كمتر و عريضتر و استفاده از اولين شيشههاي ايمني در خودرو است. بين سالهاي 1940 تا 1945 بهعلت وقوع جنگ جهاني دوم، توليدات محدود شده نوآوري در اين مقطع بهكندي صورت ميگرفت. لذا تحول خاصي در مورد خودروها مشاهده نميشود.
بعد از 1945، خودروها به ترمزهاي قوي، كمك فنرهاي هيدروليكي و تلسكوپي، بهبود كيفي ديد شيشه و تايرهاي تيوبلس مجهز شدند. در 1950، خودروهاي گرانقيمت مجهز به ترمز ديسكي و تايرهاي راديال شدند. در 1955 بهعلت تصادفي كه براي هنرپيشه معروف امريكايي «جيمز دين» اتفاق افتاد، توجه افكار عمومي و دولتي به افزايش ايمني خودرو معطوف شد و پيشنهاد استفاده از داشبوردهايي با جنس نرم، كيسه هوا و كمربند ايمني با دو نقطه اتصال بهعنوان آپشن در خودروها، ارائه شد. همچنين، در 1960 شركت ولوو اقدام به استفاده از كمربند ايمني با سه نقطه اتصال (شكل 1)، فرمان تلسكوپي و بهبود شيشه ايمني كرد. در 1974 شركت GM از سيستم كيسههوا در خودروهاي توليدي بهعنوان آپشن استفاده كرد و همچنين خودروها به صندلي بچه مجهز شدند.
شركتهاي خودروساز بنز و ولوو از 1986 سيستم كيسه هوا را در محصولات خود بهصورت استاندارد تجهيز ميكنند. اولين گزارش در مورد مرگ يك كودك توسط كيسههوا در 1990 ثبت شد و بعد از آن سيستمهاي محافظتي سرنشين از جمله برخورد از پهلو (شكل3)، محافظت سر و محافظت در واژگوني به سيستمهاي ايمني اضافه شد. در 1994 شركت BMW استفاده از كيسه هواي هوشمندتر بهمنظور محافظت از كودكان را پيشنهاد كرد و از اوايل سال 2000 سيستم كيسههواي پيشرفته بر روي برخي از خودروها مانند Saturns ديده ميشود.
قطعات جديد ايمني در خودرو
ايمني خودرو به موارد زيادي از جمله طراحي داخلي و خارجي و نوع مواد بهكار رفته در آن، مربوط ميشود. با توجه به تجربيات كسب شده در طول انجام تست تصادف، در هنگام طراحي خودرو موارد ذيل ميبايستي مدنظر گرفته شود:
m استفاده از قطعاتي كه بهعنوان عوامل/تجهيزات ايمني غيرفعال1 ناميده ميشوند و در جهت افزايش ايمني خودروها بهخصوص بعد از وقوع تصادف (در مرحله دوم تصادف) بسيار مؤثر هستند. اين قطعات، بهعنوان سيستمهاي نگهدارنده نيز معروف بوده و از بهوجود آمدن آسيبديدگيهاي شديد در سرنشينان خودرو جلوگيري ميكنند. اين قطعات عبارتند از:
m كمربندهاي ايمني و كيسههاي هوا
m سطوح لايهدار (مانند داشبورد)
m شيشههاي ايمني
m وسايل جذب انرژي (مانند ستون فرمان)
m نواحي مچالهشونده در جلو و عقب خودرو
m طراحي نواحي داخلي خودرو بهگونهاي كه ضربه وارده به سرنشين را كاهش دهد (مربوط به مرحله دوم تصادف)
m طراحي سطوح جلويي خودرو بهگونهاي كه ضربه وارده به عابرين پياده در هنگام تصادف به حداقل ممكن برسد (شكل 4)
برخي نواحي خودرو، بهمنظور حداكثر تحمل ضربه با هدف كاهش شدت جراحت ناشي از تصادف، ميبايستي در طراحي مدنظر گرفته شود كه عبارتند از:
استفاده از كيسههايهواي پيشرفته در نواحي مختلف خودرو بههنگام برخورد از پهلو و واژگون شدن
m محافظت از سرنشين در قسمتهاي پاييني داخل خودرو هنگام برخورد از جلو
m استحكام سقف
m بهبود سيستمهاي صندلي، پشت سري و صندلي بچه
m بهبود قفلهاي دربها (جلوگيري از باز شدن درب)
m بهبود شيشههاي ايمني (از نظر ديد و ضربهپذيري)
m بينقص بودن سيستم سوخترساني
برخي وسايل ايمني فعال (عوامل/ تجهيزات تأثيرگذار) در خودرو كه قدرت كنترل راننده را در وضعيت خطرناك افزايش داده و قبل از وقوع تصادف از اهميت ويژهاي برخوردارند. اين سيستمهاي ايمني از بروز سوانح و تصادفات جلوگيري كرده و امنيت خودرو در جادهها را تأمين ميكنند. مهمترين تجهيزات فوق عبارتند از:
m تايرهاي بهينه شده
m سيستمهاي ترمز ضدقفل (ABS)
m سيستمهاي كنترل Traction
m استفاده از حسگرهاي هشداردهنده (مانند رادار و Infrared) بهمنظور جلوگيري از وقوع مرحله اول تصادف.
بازار رقابتي براساس ايمني خودروها
صنعت خودرو، يكي از صنايع استراتژيك دنياست كه حجمي بالا از چرخه اقتصاد ملي هر كشوري را در اختيار ميگيرد. با توجه به آمارهاي موجود، ظرف 10 سال گذشته (1995 تا 2004) رشد صنعت خودرو نسبت به صنايع ديگر، بسيار بيشتر بوده است. لذا رقابت در اين صنعت بسيار فشرده و سخت است. با توجه به گستردگي بازار اين صنعت در جهان، قطعاً سهم بازار بيشتر در دست شركتهايي خواهد بود كه توليدات آنها از نظر كيفي در سطح بالايي بوده و از ايمني خوبي برخوردار باشند. در امريكا، استاندارد ايمني بالاست و هر خودرويي نميتواند وارد اين بازار شود، در اروپا، خودروها از طريق تستهاي علمي و پرهزينه و بهكارگيري فناوري و تجهيزات جديد، روزبهروز ايمنتر ميشوند. بنابراين، توجه به بحث ايمني در خودروها ميبايستي در اولويت اول شركتهاي خودروساز داخلي قرار گيرد. اين امر فقط با كمك و حمايتهاي دولت و سازمانهاي مؤثر در فعاليتهاي شركتهاي خودروساز، ميسر خواهد بود. لذا بهمنظور رسيدن به سطح كيفي و ايمني كشورهاي صنعتي، موارد ذيل پيشنهاد ميشوند:
1 . جلوگيري از ورود خودروهاي فاقد تجهيزات بروز ايمني.
2 . انجام مجدد تستهاي يازدهگانه ايمني در داخل كشور بر روي خودروهاي وارداتي بهمنظور ارتقاي تكنولوژي و همچنين اخذ دانش فني در راستاي الگوبرداري در جهت افزايش ايمني توليدات داخلي.
3 . حمايت و تشويق شركتهاي داخلي خودروساز در راستاي استانداردسازي قطعات جديد ايمني در خودروهاي توليدي.
4 . حمايت همهجانبه شركتهاي بيمه از خودروهاي داراي تجهيزات ايمني.
5 . حمايت از سازندگان داخلي قطعات ايمني بهمنظور انتقال تكنولوژي طراحي و ساخت اينگونه قطعات.
6 . تشكيل واحدي در مؤسسه استاندارد بهمنظور ارزيابي ايمني خودروها، همانند مؤسسه استاندارد ايمني اروپا (Euro NCAP).
7 . در زمينه ايمني، فاز طراحي اصليترين نقش را ايفا ميكند. چرا كه حتي بسياري از خودروهايي كه با يك پلتفرم طراحي ميشوند، از سطح ايمني متفاوتي برخوردارند. لذا حمايت از مراكز طراحي و تحقيقاتي شركتهاي خودروساز بهمنظور توليد علم ميبايستي در اولويت برنامههاي دولت قرار گيرد.
در حالحاضر، با توجه به رقابتي نبودن بازار ايران، تجهيزات پيشرفته ايمني، مهم بهنظر نميرسند، اما با توجه به افق استراتژي 20 ساله كشور كه ورود به بازارهاي جهاني را از اولويتهاي اصلي ميداند و با عنايت به سياست پيوستن به سازمان تجارت جهاني، تغيير ديدگاههاي شركتهاي خودروساز، الزامي آشكار خواهد بود. لذا توليد خودروهايي مطابق با استانداردهاي ايمني، يكي از مهمترين راههاي كاهش صدمات ناشي از حوادث رانندگي بوده و ضامن حفظ و گسترش بازارهاي فروش در آيندهاي نهچندان دور خواهد بود. بنابراين، دستاورد خودروي ايمن، سلامت جامعه، رضايت مشتري و حضور موفق در بازارهاي جهاني خواهد بود.
پانوشت
1 . Passive Safety features
منابع
1 . «استانداردهاي شركتي»، مترجم: مهرداد پورشمس، نشر مركز آموزش و تحقيقات صنعتي ايران.
2 . مقاله «معضل تلفات جادهاي، دلايل و راهكارها» نويسنده: علي غفوري.
3 . The consequences for the safety of consumers and third parties of the posed directive September 2006
ماهنامه صنعت خودرو
http://www.ksna.ir/images/stories/ksnathumbnails/150x150-images-stories-fani-automobil-ford_inflatable_belt_2_safety1.jpg (http://www.ksna.ir/images/stories/fani/automobil/ford_inflatable_belt_2_safety1.jpg)
يكي از مهمترين راههاي افزايش و بهبود كيفيت محصولات توليدي، بهكارگيري شاخصها و معيارهاي كيفيتي است. اين شاخصها، استانداردها و قوانين وضعشدهاي هستند كه عمدتاً در سطوح شركتي، ملي، منطقهاي و بينالمللي تعريف شده و با درنظر گرفتن پارامترهاي ايمني، بهداشتي و بعضاً اقتصادي بهعنوان حكمي كلي، توسط دولتها، مجامع منطقهاي، فرامنطقهاي و يا بينالمللي به اجرا گذاشته ميشوند.
در جهان صنعتي كنوني كه كشورها، دولتها و شركتها، تحتتأثير رقابتهاي تنگاتنگ قرار دارند، توجه به كيفيت محصول و بهبود مستمر آن، از اهميت خاص و ويژهاي برخوردار است. http://www.ksna.ir/images/stories/ksnathumbnails/200x298-images-stories-fani-automobil-ford_inflatable_belt_2_safety1.jpg (http://www.ksna.ir/images/stories/fani/automobil/ford_inflatable_belt_2_safety1.jpg)افزايش كيفيت توليد فراوردههاي مختلف صنعتي و خدمات ارائه شده، تنها در شناخت و استفاده بهتر از قواعد و چارچوبهاي تعيين شده در مورد انتخاب، توليد، آزمون مواد و قطعات، بهعنوان راهكار اساسي در مسير نيل به فناوري و ارتقاي صنعتي، ميسر است. بهبياني ديگر، با بهرهگيري مناسب از استانداردهاي تدوين شده و معتبر بينالمللي، ملي و شركتي براي طراحي، انتخاب و كنترل قطعات و مواد، زمينه براي نهادينه كردن كاربرد استاندارد و حركت بهسوي توليدات با كيفيت بالا و بهبودمستمر كيفيت فراهم ميآيد. بديهي است كه با اعمال اين رويه و بهكارگيري استانداردهاي معتبر، قابليت لازم براي توسعه بازارهاي داخلي و زمينه رقابت در بازارهاي بينالمللي براي محصولات صنعتي پديد خواهد آمد. بهعلاوه، با توجه به تغيير و تحولات كنوني در تجارت جهاني كه از يك طرف با ايجاد سازمان تجارت جهاني (WTO) روابط اقتصادي كشورهاي جهان بهسمتي غير از آنچه كه در گذشته بوده است، پيش ميرود و از طرف ديگر، خروجيهاي حاصل از جلسات متعدد و تصميمگيريهاي اينگونه سازمانها، تأثيري بسيار سريع در روند فعاليتهاي تجاري به وجود ميآورد، لزوم بهكارگيري استانداردها ملموستر و قويتر شده است. در اين مقاله ابتدا به تعريف مفاهيم استاندارد و مزاياي استانداردسازي بهصورت كلي پرداخته ميشود. سپس عوامل مؤثر در تصادفات رانندگي، مورد بررسي قرار ميگيرد. در ادامه روند روبه بهبود اعمال استانداردهاي ايمني در طراحي خودرو مرور ميشود و پس از معرفي قطعات جديد ايمني در صنعت خودرو، راهكارهاي پيشنهادي براي بالابردن ايمني در صنايع خودروسازي و افزايش ضريب ايمني در اين صنعت ارائه ميگردد.
استاندارد چيست؟
استاندارد، نظمي است مبتنيبر نتايج استوار علوم، فنون و تجارب بشري در رشتهاي از فعاليتهاي عمومي كه بهصورت قواعد، مقررات و نظامنامه و بهمنظور ايجاد هماهنگي و وحدت رويه، توسعه تفاهم، تسهيل ارتباطات، صرفهجويي در اقتصاد، حفظ سلامت و گسترش مبادلات بازرگاني داخلي و خارجي بهكار ميرود. بهطور كلي استاندارد بهمعناي قانون، قاعده، اصل و ضابطه است. حركت در جهت ارتقاي امور فني، صنعتي و اقتصادي در جوامع امروزي، نيازمند استاندارد است.
استانداردسازي (تدوين استاندارد)
تدوين و تنظيم استانداردها در سراسر جهان، توسط مؤسسات و مراكزي تحتعنوان «مؤسسات و مجامع استاندارد» و امور مربوط به استاندارد كردن، توسط گروهي از افراد ذينفع و علاقهمند و با در نظر گرفتن موارد عمومي و يا فني موردنظر، بهصورت تدوين يك يا چند استاندارد صورت ميپذيرد. البته ممكن است تدوين استانداردها در سطح ملي توسط مؤسسات دولتي و يا با همكاري بخشهاي خصوصي صورت پذيرد.
«استانداردسازي» از سوي سازمان بينالمللي ISO اينگونه تعريف ميشود: «فعاليتي كه براي مسائل تكرارشونده (مكرر) بويژه در حوزههاي علمي، فني و اقتصادي، راهحل ارائه ميكند. با اين هدف كه به ساختاري مكتوب و به نظم و ترتيبي بهينه دست يافته شود.»
در استانداردسازي، سطوح استاندارد به 5 دسته اصلي تقسيم ميشود:
1 . استاندارد بينالمللي
2 . استاندارد منطقهاي
3 . استاندارد ملي
4 . استاندارد بخشي
4 . استاندارد كارخانهاي
استانداردسازي بينالمللي در بالاترين سطح و پس از آن استانداردسازيهاي منطقهاي قرار ميگيرد. يعني تعدادي از كشورهاي همجوار، بهنوعي با هم يكسان شده و كار را انجام ميدهند. بعد از آن، سطح استانداردسازي ملي و پايين تر از آن، استانداردهاي بخشي قرار ميگيرند كه شامل بخشهاي خاص از صنايع و خدمات هستند. در نهايت، سطح استانداردسازي كارخانهاي يا شركتي قرار دارند كه شامل استانداردهايي هستند كه در سطح يك كارخانه و در زمينه مقولات خاص و در محدوده همان مقوله شركتي يا كارخانهاي تهيه ميشوند.
مزاياي استانداردسازی
استانداردها، براي تجارت، حمايت از سودآوري و افزايش توليد، ابزار مفيد و كارامدي محسوب ميشوند. استانداردسازي قوي و مؤثر، سودرساني و برتري رقابت را افزايش داده و باعث ميشود كه تجارب، نقش مركزي و اساسي را در شكلگيري بازار داشته باشد.
منافع داخلي استانداردسازي، شامل پيشرفت، بهبود بازدهي و مديريت ريسكهاي موجود است. همچنين، تأييد محصول توسط استانداردهاي مربوطه، براي مشتريان ارزشمند بوده و قابل توجه است زيرا از كيفيت محصول اطمينان مييابند. استانداردها به تصاحب بازارهاي هدف كمك كرده و اين مسئله را كه محصول موردنظر، تمامي نيازمنديهاي منطقهاي خاص را رعايت ميكند، به اثبات ميرساند.
ايمني در جادههاي ايران
سالهاست كه ايران از نظر حوادث رانندگي رتبه نخست را دارد. آمارهاي مربوط به تعداد كشتهشدگان تصادفات رانندگي نشان ميدهد كه سالانه 200 هزار تصادف در جادههاي سراسر ايران روي ميدهد. همين آمار، بيانگر آن است كه بهطور متوسط هر 20 دقيقه، جان يك انسان در حوادث جادهاي گرفته ميشود. بهبياني ديگر، صرفنظر از تعداد مجروحان و آسيبديدگان تصادفات رانندگي، روزانه 72 نفر در جادههاي كشور كشته ميشوند. آمار مربوط به حوادث جادهاي سال 83 مشخص ميسازد كه 26 هزار و 888 نفر در تصادفات جادهاي كشته و 12هزارنفر مجروح شدهاند. اين رقم، 45 برابر ميزان آسيبديدگان حوادث رانندگي در كشورهاي صنعتي است.
http://www.ksna.ir/images/stories/ksnathumbnails/400x330-images-stories-fani-automobil-kmr_sh1_3.jpg (http://www.ksna.ir/images/stories/fani/automobil/kmr_sh1_3.jpg)
شكل 1: كمربند ايمني با سه نقطه اتصال (برای بزرگنمائی روی تصویر کلیک کنید)
صرفنظر از هزينههاي اقتصادي و اجتماعي بسياري كه بروز حوادث و سوانح جادهاي بر خانوادهها و اقتصاد كشور تحميل ميكند، آمار بالاي تصادفات نشاندهنده به خطر افتادن سلامت شهروندان بوده و ضروري است كه با طراحي مناسب جادهها، تصحيح مديريت حملونقل، بهبود استانداردهاي وسايلنقليه، وضع قوانين و مقررات مناسب و نصب علائم راهنمايي و هشداردهنده، راههاي پيشگيري از اين حوادث موردتوجه جدي قرار گيرند.
عوامل مؤثر در تصادفات رانندگي
براساس بررسيهاي انجام شده، بهطور كلي سه عامل در عملكرد خودرو و رانندگي در جاده، تأثير مستقيم دارند كه عبارتند از:
1 . سطح كيفي و مطلوبيت جاده و عوامل وابسته به آن نظير علائم هشداردهنده
2 . سطح تكنولوژي، كيفيت و ايمني خودرو
3 . عامل انساني
آمارها نشان ميدهند كه در ايران، حدود 20درصد از مشكلات حوادث رانندگي مربوط به جاده، 10درصد نقص فني خودرو و 70درصد عامل انساني است كه اگر مشكلات جادهاي كمتر شود قطعاً باعث كاهش خطاهاي انساني نيز ميشود.
بنابراين، عواملي همچون خودرو، شرايط محيطي، وضعيت جادهها و خطاي راننده، پارامترهاي مؤثر بر بروز تصادفات هستند. برطبق تحقيقات انجام شده در بزرگراههاي امريكا، درصد دخالت هر يك از عوامل فوق بهصورت ذيل گزارش شده است:
1 . اثرات متقابل جاده، خطاي راننده و خودرو مجموعاً 96درصد در تصادفات دخالت دارند.
2 . عمدهترين عامل تصادف مربوط به خطاي راننده و حدود 65درصد است.
3 . خطاي راننده و وضعيت جاده تا 25درصد عامل ايجاد تصادفات است.
4 . كمترين عامل در تصادفات مربوط به ايرادات خودرو با حدود 2درصد است. بنابراين، بهمنظور به حداقل رساندن اين مورد، در طراحي خودرو، موارد ذيل ميبايستي مدنظر گرفته شود:
m ايرادات مربوط به خودرو (شامل شكست مكانيكي قطعات و شكست خستگي قطعات) كه بهطور مستقيم باعث تعداد اندكي از تصادفات است.
m تلاش شود تا با اضافه كردن قطعات جديد به خودرو، شرايط اجتناب از تصادفات، براي راننده بهتر شود.
m خودروها ميبايستي بهگونهاي طراحي شوند كه در حين و يا بلافاصله پس از تصادف، سرنشينان خودرو ايمني داشته باشند.
آزمون تصادف
آزمون تصادف، اصليترين و مهمترين مرحله بررسي يك خودرو بهمنظور تأييد ايمني آن در مرحله طراحي است. بر اساس بررسيهاي انجام شده، 90 درصد از برخورد خودروها در شهر با سرعت 60كيلومتر در ساعت روي ميدهد و در تصادفي جدي از اين نوع، معمولاً 70درصد از قسمت عقب خودروها آسيب ميبيند. بهطور كلي ميتوان آزمون تصادف را به سه مرحله اصلی ذيل تقسيم كرد (شكل 2).
1 . مرحله اول: برخورد خودرو با خودرو و يا مانع ثابت در جاده و يا كنار جاده
2 . مرحله دوم: برخورد سرنشين خودرو با سرعت اوليه به قسمتهاي داخلي خودرو از جمله داشبورد و غربيلك فرمان
3 . مرحله سوم: برخورد اعضاي داخلي بدن به اسكلت بدن، كه ممكن است صدمات ناشي از آن منجر به فوت سرنشين شود.
بنابراين، خودرو بايد بهگونهاي ساخته شود كه جنس مواد بهكار رفته در آن، باعث كاهش ضربه وارده به قسمتهاي مختلف بدن شود. قسمت جلوي خودرو نيز بايد بهصورتي طراحي شود كه هنگام تصادف با جمعشدن قطعات جلو، به اتاق خودرو كمترين صدمه را وارد كند تا شدت ضربه به حداقل مقدار ممكن برسد.
http://www.ksna.ir/images/stories/ksnathumbnails/400x391-images-stories-fani-automobil-kmr_sh2_3.jpg (http://www.ksna.ir/images/stories/fani/automobil/kmr_sh2_3.jpg)
شكل 2: آزمون برخورد از جلو (برای بزرگنمائی روی تصویر کلیک کنید)
http://www.ksna.ir/images/stories/ksnathumbnails/400x234-images-stories-fani-automobil-kmr_sh3_1.jpg (http://www.ksna.ir/images/stories/fani/automobil/kmr_sh3_1.jpg)
شكل 3: آزمون برخورد از پهلو (برای بزرگنمائی روی تصویر کلیک کنید)
http://www.ksna.ir/images/stories/ksnathumbnails/250x194-images-stories-fani-automobil-kmr_sh4_2.jpg (http://www.ksna.ir/images/stories/fani/automobil/kmr_sh4_2.jpg)
شكل 4: آزمون برخورد عابر پياده (برای بزرگنمائی روی تصویر کلیک کنید)
تاريخچه توسعه و بهبود وضعيت ايمني در خودروها
در اكتبر 1804، خودرويي بهنام موتور بخار كه «گاگنت» نام داشت، به ديواري برخورد كرد. در روزنامههاي آن زمان نوشته شد كه علت اصلي اين حادثه، ترمزهاي ضعيف آن بوده است. اولين برخورد دو خودرو با هم نيز در جولاي 1831 در انگلستان اتفاق افتاد. در 1898، اولين عابر پياده در برخورد با يك خودرو كشته شد. تمامي اين عوامل، باعث شد تا دولتها و افكار عمومي، خودروسازان را به ايمنسازي خودروهايشان وادار كنند. از 1903 تا 1927، عمدهترين فعاليتهاي ايمني در صنايع خودروسازي، شامل: محصور شدن خودروها، استفاده از شيشه جلو، جايگزيني فرمان بهجاي اهرم هدايت، اضافهشدن سپر جلو به خودرو، جايگزيني لنتهاي ترمز آزبستي بهجاي كتان، مجهز شدن خودرو به سيستم ترمز چهارچرخ، جايگزيني استارت الكتريكي بهجاي هندل دستي ماشين (كه زمينهساز بسياري از جراحات ميشد)، استفاده از لاستيك بادي بهجاي لاستيك پلاستيكي سخت كه سطح تماس وسيعي را با جاده ايجاد ميكرد، جايگزيني سيستم ترمز هيدروليكي بهجاي ترمز Coaster، استفاده از تايرهايي با فشار هواي كمتر و عريضتر و استفاده از اولين شيشههاي ايمني در خودرو است. بين سالهاي 1940 تا 1945 بهعلت وقوع جنگ جهاني دوم، توليدات محدود شده نوآوري در اين مقطع بهكندي صورت ميگرفت. لذا تحول خاصي در مورد خودروها مشاهده نميشود.
بعد از 1945، خودروها به ترمزهاي قوي، كمك فنرهاي هيدروليكي و تلسكوپي، بهبود كيفي ديد شيشه و تايرهاي تيوبلس مجهز شدند. در 1950، خودروهاي گرانقيمت مجهز به ترمز ديسكي و تايرهاي راديال شدند. در 1955 بهعلت تصادفي كه براي هنرپيشه معروف امريكايي «جيمز دين» اتفاق افتاد، توجه افكار عمومي و دولتي به افزايش ايمني خودرو معطوف شد و پيشنهاد استفاده از داشبوردهايي با جنس نرم، كيسه هوا و كمربند ايمني با دو نقطه اتصال بهعنوان آپشن در خودروها، ارائه شد. همچنين، در 1960 شركت ولوو اقدام به استفاده از كمربند ايمني با سه نقطه اتصال (شكل 1)، فرمان تلسكوپي و بهبود شيشه ايمني كرد. در 1974 شركت GM از سيستم كيسههوا در خودروهاي توليدي بهعنوان آپشن استفاده كرد و همچنين خودروها به صندلي بچه مجهز شدند.
شركتهاي خودروساز بنز و ولوو از 1986 سيستم كيسه هوا را در محصولات خود بهصورت استاندارد تجهيز ميكنند. اولين گزارش در مورد مرگ يك كودك توسط كيسههوا در 1990 ثبت شد و بعد از آن سيستمهاي محافظتي سرنشين از جمله برخورد از پهلو (شكل3)، محافظت سر و محافظت در واژگوني به سيستمهاي ايمني اضافه شد. در 1994 شركت BMW استفاده از كيسه هواي هوشمندتر بهمنظور محافظت از كودكان را پيشنهاد كرد و از اوايل سال 2000 سيستم كيسههواي پيشرفته بر روي برخي از خودروها مانند Saturns ديده ميشود.
قطعات جديد ايمني در خودرو
ايمني خودرو به موارد زيادي از جمله طراحي داخلي و خارجي و نوع مواد بهكار رفته در آن، مربوط ميشود. با توجه به تجربيات كسب شده در طول انجام تست تصادف، در هنگام طراحي خودرو موارد ذيل ميبايستي مدنظر گرفته شود:
m استفاده از قطعاتي كه بهعنوان عوامل/تجهيزات ايمني غيرفعال1 ناميده ميشوند و در جهت افزايش ايمني خودروها بهخصوص بعد از وقوع تصادف (در مرحله دوم تصادف) بسيار مؤثر هستند. اين قطعات، بهعنوان سيستمهاي نگهدارنده نيز معروف بوده و از بهوجود آمدن آسيبديدگيهاي شديد در سرنشينان خودرو جلوگيري ميكنند. اين قطعات عبارتند از:
m كمربندهاي ايمني و كيسههاي هوا
m سطوح لايهدار (مانند داشبورد)
m شيشههاي ايمني
m وسايل جذب انرژي (مانند ستون فرمان)
m نواحي مچالهشونده در جلو و عقب خودرو
m طراحي نواحي داخلي خودرو بهگونهاي كه ضربه وارده به سرنشين را كاهش دهد (مربوط به مرحله دوم تصادف)
m طراحي سطوح جلويي خودرو بهگونهاي كه ضربه وارده به عابرين پياده در هنگام تصادف به حداقل ممكن برسد (شكل 4)
برخي نواحي خودرو، بهمنظور حداكثر تحمل ضربه با هدف كاهش شدت جراحت ناشي از تصادف، ميبايستي در طراحي مدنظر گرفته شود كه عبارتند از:
استفاده از كيسههايهواي پيشرفته در نواحي مختلف خودرو بههنگام برخورد از پهلو و واژگون شدن
m محافظت از سرنشين در قسمتهاي پاييني داخل خودرو هنگام برخورد از جلو
m استحكام سقف
m بهبود سيستمهاي صندلي، پشت سري و صندلي بچه
m بهبود قفلهاي دربها (جلوگيري از باز شدن درب)
m بهبود شيشههاي ايمني (از نظر ديد و ضربهپذيري)
m بينقص بودن سيستم سوخترساني
برخي وسايل ايمني فعال (عوامل/ تجهيزات تأثيرگذار) در خودرو كه قدرت كنترل راننده را در وضعيت خطرناك افزايش داده و قبل از وقوع تصادف از اهميت ويژهاي برخوردارند. اين سيستمهاي ايمني از بروز سوانح و تصادفات جلوگيري كرده و امنيت خودرو در جادهها را تأمين ميكنند. مهمترين تجهيزات فوق عبارتند از:
m تايرهاي بهينه شده
m سيستمهاي ترمز ضدقفل (ABS)
m سيستمهاي كنترل Traction
m استفاده از حسگرهاي هشداردهنده (مانند رادار و Infrared) بهمنظور جلوگيري از وقوع مرحله اول تصادف.
بازار رقابتي براساس ايمني خودروها
صنعت خودرو، يكي از صنايع استراتژيك دنياست كه حجمي بالا از چرخه اقتصاد ملي هر كشوري را در اختيار ميگيرد. با توجه به آمارهاي موجود، ظرف 10 سال گذشته (1995 تا 2004) رشد صنعت خودرو نسبت به صنايع ديگر، بسيار بيشتر بوده است. لذا رقابت در اين صنعت بسيار فشرده و سخت است. با توجه به گستردگي بازار اين صنعت در جهان، قطعاً سهم بازار بيشتر در دست شركتهايي خواهد بود كه توليدات آنها از نظر كيفي در سطح بالايي بوده و از ايمني خوبي برخوردار باشند. در امريكا، استاندارد ايمني بالاست و هر خودرويي نميتواند وارد اين بازار شود، در اروپا، خودروها از طريق تستهاي علمي و پرهزينه و بهكارگيري فناوري و تجهيزات جديد، روزبهروز ايمنتر ميشوند. بنابراين، توجه به بحث ايمني در خودروها ميبايستي در اولويت اول شركتهاي خودروساز داخلي قرار گيرد. اين امر فقط با كمك و حمايتهاي دولت و سازمانهاي مؤثر در فعاليتهاي شركتهاي خودروساز، ميسر خواهد بود. لذا بهمنظور رسيدن به سطح كيفي و ايمني كشورهاي صنعتي، موارد ذيل پيشنهاد ميشوند:
1 . جلوگيري از ورود خودروهاي فاقد تجهيزات بروز ايمني.
2 . انجام مجدد تستهاي يازدهگانه ايمني در داخل كشور بر روي خودروهاي وارداتي بهمنظور ارتقاي تكنولوژي و همچنين اخذ دانش فني در راستاي الگوبرداري در جهت افزايش ايمني توليدات داخلي.
3 . حمايت و تشويق شركتهاي داخلي خودروساز در راستاي استانداردسازي قطعات جديد ايمني در خودروهاي توليدي.
4 . حمايت همهجانبه شركتهاي بيمه از خودروهاي داراي تجهيزات ايمني.
5 . حمايت از سازندگان داخلي قطعات ايمني بهمنظور انتقال تكنولوژي طراحي و ساخت اينگونه قطعات.
6 . تشكيل واحدي در مؤسسه استاندارد بهمنظور ارزيابي ايمني خودروها، همانند مؤسسه استاندارد ايمني اروپا (Euro NCAP).
7 . در زمينه ايمني، فاز طراحي اصليترين نقش را ايفا ميكند. چرا كه حتي بسياري از خودروهايي كه با يك پلتفرم طراحي ميشوند، از سطح ايمني متفاوتي برخوردارند. لذا حمايت از مراكز طراحي و تحقيقاتي شركتهاي خودروساز بهمنظور توليد علم ميبايستي در اولويت برنامههاي دولت قرار گيرد.
در حالحاضر، با توجه به رقابتي نبودن بازار ايران، تجهيزات پيشرفته ايمني، مهم بهنظر نميرسند، اما با توجه به افق استراتژي 20 ساله كشور كه ورود به بازارهاي جهاني را از اولويتهاي اصلي ميداند و با عنايت به سياست پيوستن به سازمان تجارت جهاني، تغيير ديدگاههاي شركتهاي خودروساز، الزامي آشكار خواهد بود. لذا توليد خودروهايي مطابق با استانداردهاي ايمني، يكي از مهمترين راههاي كاهش صدمات ناشي از حوادث رانندگي بوده و ضامن حفظ و گسترش بازارهاي فروش در آيندهاي نهچندان دور خواهد بود. بنابراين، دستاورد خودروي ايمن، سلامت جامعه، رضايت مشتري و حضور موفق در بازارهاي جهاني خواهد بود.
پانوشت
1 . Passive Safety features
منابع
1 . «استانداردهاي شركتي»، مترجم: مهرداد پورشمس، نشر مركز آموزش و تحقيقات صنعتي ايران.
2 . مقاله «معضل تلفات جادهاي، دلايل و راهكارها» نويسنده: علي غفوري.
3 . The consequences for the safety of consumers and third parties of the posed directive September 2006
ماهنامه صنعت خودرو