باستان شناس
3rd May 2011, 12:02 PM
آشنایی با نامهای آرش و ارنواز
آرش
در اوستا erexša به معنای «رخشنده» آمده است. بارتلمه وجه اشتقاق آن را نامعلوم می داند(رستگارفسایی،1388،ص8). البته واژه ی اَرشَن گذشته از اینکه اسم خاص است ، به عنوان اسم مجرد نیز استعمال می شود. به معنی مرد و نر در مقابل زن و از برای تعیین جنس نر ستوران هم آمده است.(پورداود،1377،ص226)
در فقره ی 6و37 آمده که تشتر چست و چالاک به سوی دریای فراخکرت بشتابد ، همانطوری که تیر در هوا از کمان بهترین تیرانداز آریایی Erexša «اِرخش» از کوه «ائیریوخشوث» به طرف کوه «خوانونت » پرتاب گردید.
داستان تیراندازی آرش در جنگ منوچهر و افراسیاب برای تعیین حدود خاک ایران و توران در تاریخ و ادبیات ما معروف است. کوه های نام برده شده را نمی دانیم که در کجا واقع است و امروزه به چه نامی است ، اما می توان گفت ، شاید کوه ائیریوخشوث در طبرستان و کوه خوانونت در مشرق ایران واقع شده است.
ابوریحان بیرونی در آثارالباقیه جشن تیرگان را مرتبط با داستان آرش می داند و مناسبت آن را صلح ایران و توران معرفی می کند.(همو،همان،ص335-334)
دکتر بهار نیز بر این باور است که از موارد اساطیری مشترک هند و ایران یکی، داستان ویشنو و آرش کمانگیر است. در یکی، هنوز خدایی هندو و در دیگری، بنا به رسم ایرانی، خدایی انسان شده نقش واحدی را ادا می کنند. یکی، سرزمین خدایان را دوباره به دست می آورد و در دیگری، پهلوانی است که سرزمین ایران را دوباره از دست تورانیان رها می سازد. در واقع هر دو خود را فدا می سازند.(بهار،1386،ص405)
در شاهنامه نام آرش در چند جا آمده است از جمله؛ پهلوان نامدار ایرانی در روزگار منوچهر که تیراندازی بس توانا بوده اما هیچ از داستان تیراندازی او سخنی در میان نیست. در جایی دیگر، آرش نام چهارمین پسر کیقباد است .
دیگر، دلاوری ایرانی که در هنگام نبرد با کیخسرو با افراسیاب به یاری کیخسرو آمده بود. همینطور به عنوان یکی از شاهان اشکانی نیز نام برده شده است. در جایی دیگر، نام یکی از دلاوران ایرانی است که در رایزنی برای گزینش جانشین یزدگرد بزهکار بر دَر دخمه ی یزدگرد گردآمده بودند.(رستگار فسایی،همان،ص9-7)
اَرنَواز
نام یکی از دو دختر جمشید که در اصل arenavak است که مرکب است از اَرنه به معنی «سزاوار و خوب» و واز به معنی«واژه و سخن». پس معنی ترکیبی کلمه «آنکه سخنش رحمت آورد» می باشد.(همو،همان،ص59)
در فقرات 13 و 14 از درواسپ یشت آمده است که فریدون برای ایزد گئوش قربانی نموده و از او درخواست که به ضحاک غلبه کند و دو زنش ( سنگهوک و ارنوک) را که از برای توالد و تناسل دارای بهترین بدن و از برای خانداری برازنده هستند از او بِرُباید. این دو زن که در شاهنامه شهرناز و ارنواز می باشند ، دو خواهر جمشید هستند که پس از مغلوب شدن جم، گرفتار ضحاک شدند.(پورداود، همان،ص193)
در شاهنامه آمده ارنواز را به سراپرده ی ضحاک بردند و ضحاک او را کژی آموختن گرفت و از راه جادویی بپرورد . شبی ضحاک خواب وحشتناکی دید . ارنواز که بیم زدگی او را دید از چگونگی خواب وی پرسید و ضحاک خواب خود را برای وی بازگفت . ارنواز به او پیشنهاد داد که مهتران را از هر کشوری فراخواند و اخترشناسان و موبدان افسونگر را گردآوَرَد و ببیند مرگ او به دست چه کسی است و آنگاه چاره ی کار خود بسازد.
ارنواز پس از ورود فریدون به کاخ ضحاک ، هنگامی که گریان با او روبرو شد ، نسب خود را با او بازگفت و افزود که با خواهر خود شهرناز ، از بیم هلاک، رام ضحاک شده بوده است.(رستگارفسایی،همان،ص59)
ياري نامه ها
· پورداود، ابراهيم (1377 )يشت ها،دو جلد،اساطير،تهران.
· رستگار فسايي،منصور(1388).فرهنگ نام هاي شاهنامه،پژوهشگاه علوم انساني و مطالعات فرهنگي،تهران.
· بهار،مهرداد(1386).از اسطوره تا تاريخ ،چشمه،تهران.
آرش
در اوستا erexša به معنای «رخشنده» آمده است. بارتلمه وجه اشتقاق آن را نامعلوم می داند(رستگارفسایی،1388،ص8). البته واژه ی اَرشَن گذشته از اینکه اسم خاص است ، به عنوان اسم مجرد نیز استعمال می شود. به معنی مرد و نر در مقابل زن و از برای تعیین جنس نر ستوران هم آمده است.(پورداود،1377،ص226)
در فقره ی 6و37 آمده که تشتر چست و چالاک به سوی دریای فراخکرت بشتابد ، همانطوری که تیر در هوا از کمان بهترین تیرانداز آریایی Erexša «اِرخش» از کوه «ائیریوخشوث» به طرف کوه «خوانونت » پرتاب گردید.
داستان تیراندازی آرش در جنگ منوچهر و افراسیاب برای تعیین حدود خاک ایران و توران در تاریخ و ادبیات ما معروف است. کوه های نام برده شده را نمی دانیم که در کجا واقع است و امروزه به چه نامی است ، اما می توان گفت ، شاید کوه ائیریوخشوث در طبرستان و کوه خوانونت در مشرق ایران واقع شده است.
ابوریحان بیرونی در آثارالباقیه جشن تیرگان را مرتبط با داستان آرش می داند و مناسبت آن را صلح ایران و توران معرفی می کند.(همو،همان،ص335-334)
دکتر بهار نیز بر این باور است که از موارد اساطیری مشترک هند و ایران یکی، داستان ویشنو و آرش کمانگیر است. در یکی، هنوز خدایی هندو و در دیگری، بنا به رسم ایرانی، خدایی انسان شده نقش واحدی را ادا می کنند. یکی، سرزمین خدایان را دوباره به دست می آورد و در دیگری، پهلوانی است که سرزمین ایران را دوباره از دست تورانیان رها می سازد. در واقع هر دو خود را فدا می سازند.(بهار،1386،ص405)
در شاهنامه نام آرش در چند جا آمده است از جمله؛ پهلوان نامدار ایرانی در روزگار منوچهر که تیراندازی بس توانا بوده اما هیچ از داستان تیراندازی او سخنی در میان نیست. در جایی دیگر، آرش نام چهارمین پسر کیقباد است .
دیگر، دلاوری ایرانی که در هنگام نبرد با کیخسرو با افراسیاب به یاری کیخسرو آمده بود. همینطور به عنوان یکی از شاهان اشکانی نیز نام برده شده است. در جایی دیگر، نام یکی از دلاوران ایرانی است که در رایزنی برای گزینش جانشین یزدگرد بزهکار بر دَر دخمه ی یزدگرد گردآمده بودند.(رستگار فسایی،همان،ص9-7)
اَرنَواز
نام یکی از دو دختر جمشید که در اصل arenavak است که مرکب است از اَرنه به معنی «سزاوار و خوب» و واز به معنی«واژه و سخن». پس معنی ترکیبی کلمه «آنکه سخنش رحمت آورد» می باشد.(همو،همان،ص59)
در فقرات 13 و 14 از درواسپ یشت آمده است که فریدون برای ایزد گئوش قربانی نموده و از او درخواست که به ضحاک غلبه کند و دو زنش ( سنگهوک و ارنوک) را که از برای توالد و تناسل دارای بهترین بدن و از برای خانداری برازنده هستند از او بِرُباید. این دو زن که در شاهنامه شهرناز و ارنواز می باشند ، دو خواهر جمشید هستند که پس از مغلوب شدن جم، گرفتار ضحاک شدند.(پورداود، همان،ص193)
در شاهنامه آمده ارنواز را به سراپرده ی ضحاک بردند و ضحاک او را کژی آموختن گرفت و از راه جادویی بپرورد . شبی ضحاک خواب وحشتناکی دید . ارنواز که بیم زدگی او را دید از چگونگی خواب وی پرسید و ضحاک خواب خود را برای وی بازگفت . ارنواز به او پیشنهاد داد که مهتران را از هر کشوری فراخواند و اخترشناسان و موبدان افسونگر را گردآوَرَد و ببیند مرگ او به دست چه کسی است و آنگاه چاره ی کار خود بسازد.
ارنواز پس از ورود فریدون به کاخ ضحاک ، هنگامی که گریان با او روبرو شد ، نسب خود را با او بازگفت و افزود که با خواهر خود شهرناز ، از بیم هلاک، رام ضحاک شده بوده است.(رستگارفسایی،همان،ص59)
ياري نامه ها
· پورداود، ابراهيم (1377 )يشت ها،دو جلد،اساطير،تهران.
· رستگار فسايي،منصور(1388).فرهنگ نام هاي شاهنامه،پژوهشگاه علوم انساني و مطالعات فرهنگي،تهران.
· بهار،مهرداد(1386).از اسطوره تا تاريخ ،چشمه،تهران.