MR_Jentelman
21st March 2011, 08:01 PM
تاریخچه ادبیات کودکان "ریشه‌های شعر کودک در ایران"
http://img.tebyan.net/big/1389/12/11134209103174216141471752291772039322849112.jpg (http://www.tebyan.net/bigimage.aspx?img=http://img.tebyan.net/big/1389/12/427121772471411658424818383451866420825.jpg)
شعر کودک در ایران پیش از آنکه از دیوان رسمی شاعران سربرآورد از دل ترانه‌های عامیانه برخاسته است. شاعران پیش از مشروطیت کمتر شعری برای کودکان سروده‌اند؛ زیرا از دیدگاه آنان کودکان چندان ارزشی نداشتند. با این حال گاهی در دواوین آنها اندک نمونه‌هایی به چشم می‌خورد که درون مایه‌ای همسان با افسانه‌ها و متل‌های کودکانه دارند.
دوره مشروطه:
در دوره مشروطیت پدیداری شعر کودک، پیامد دگرگونی در شعر فارسی است. دگرگونی فرهنگ و تعلیم و تربیت و ادبیات که بهرحال در وقوع خود از غرب مایه گرفته بود موجب شد که شاعران گاه به یاد کودک نیز بیفتند.
بنیانگذاران شعر کودک در ایران
محمودخان ملک الشعرای صبا: وی را باید نخستین سراینده اشعار کودکانه در ایران دانست. البته شعر او به سبک دوره بازگشت است و در چارچوب شعر مشروطیت نمی‌گنجد. البته سروده‌های او اگرچه اندرونه کودکانه‌ای دارند اما از لحاظ قالب شعری سست و بی مایه‌اند.
ایرج میرزا: ایرج میرزا یکی از معماران ادبیات نوی کودکان محسوب می‌گردد، زیرا آگاهانه برای کودکان شعر می‌سرود، اشعار او برگرفته از فضای مشروطیت ساده، گویا و همه فهم است.
نسیم شمال: سید اشرف الدین گیلانی نامدار به نسیم شمال از دیگر شاعران دوره مشروطیت است که برای کودکان شعر سروده گیلانی کتاب گلزار ادبی را که مجمعه‌ای از حکایات منظوم و شعر با درونمایه آموزشی است برای کودکان منتشر کرد.
میرزا علی اکبر دهخدا: دهخدا جز در پاره‌هایی کوتاه به شعر کودکان نپرداخت که گاهی آن نیز برای طنزهای سیاسی بود. بااینحال نمی‌توان نقش او را در شعر کودک نادیده گرفت.
ابوالقاسم لاهوتی: اندکی از اشعار لاهوتی با الهام از ترانه‌های عامیانه در گستره ادبیات کودکان محسوب می‌شود نظیر شعر بالای لای.
حسین دانش: وی بر پایه افسانه‌های لافونتن کتابی به نام «جنگلستان» انتشار داد.
شعر کودک در ایران پیش از آنکه از دیوان رسمی شاعران سربرآورد از دل ترانه‌های عامیانه برخاسته است.
دوره پس از مشروطه
با گذار از دوره مشروطیت و کمرنگ شدن شعر انقلابی و اهمیت یافتن فرهنگ عامیانه، کم کم قالب‌های شعری عامیانه به آثار شاعران نام آور راه یافت. نخستین عامل در سربرآوردن شعر کودک در ایران دگرگونی در زبان آن بود که هر چه بیشتر به زبان مردم کوچه و بازار و زبان طبیعی نزدیک شده بود. شعر کودک در این دوره بیشتر با نظم همسانی داشت. بعد از نیما شاعران کودک ایرانی از راه آشنایی با شعرهای کودک کشورهای دیگر به اهمیت زبان کودک و ساختار شعری آن پی بردند و به فرم درونی شعر توجه کردند.
نیما یوشیج: دهه نخست کار نیما یعنی از سال 1299 ش تا 1309 اگرچه از جنبه شعر شناسی چندان اهمیت ندارد از دیدگاه ادبیات کودکان بسیار مهم است. او از همان قوالب سنتی استفاده نمود اما آنچه کار او را متمایز می‌کند بیان ساده ، زبان عامیانه نزدیک به زبان بومی است. از حکایت‌های شیرین کودکانه او «بز ملاحسن مسئله گو» است. «آواز قفس» و «بهار» نیز دو شعر شناخته شده او در زمینه ادبیات کودک میباشد:
بچه‌ها! بهار
گلا واشدن
برفا پاشدن
از رو سبزه‌ها
از روی کهسار
بچه‌ها! بهار
احمد شاملو: شاملو با کاربرد گسترده ترانه‌های کودکانه کاری ممتاز انجام داد.
فروغ فرخزاد: فروغ اگر چه کار جدی در زمینه ادبیات کودک نکرد اما ترانه ماندگار او به نام «علی کوچیکه» هنوز هم مخاطبان زیاد از میان کودک و بزرگسالان دارد.
یحیی دولت آبادی: دولت آبادی بیش از آنکه شاعر کودکان باشد سهم بزرگی در گسترش مدرسه‌های نو دارد. اما با همین چند شعری که برای کودکان سروده در زمره پایه گذاران ادبیات نوی کودکان جای می‌گیرد.
گلچین لیگانی: وی با سرودن شعر «باران» شاهکاری از شعر کودک را به نمایش گذاشت در این شعر ساختار پیچیده یک متن ادبی دیده می‌شود.
پروین اعتصامی: پروین بیش از آنکه برای کودکان شعر بگوید درباره کودکان شعر گفته است. او زندگی و رنج کودکان دوران خود را در اشعارش بازتاب داد بهرحال از جنبه زبان و درونمایه در شکل گیری شعر کودک تأثیر گذاشت.
حسین گل گلاب: یکی دیگر از پایه‌گذاران سنت شعری کودکان که برای ارتقای شعر کودک بسیار تلاش کرد حسین گل گلاب بود. او سروده‌هایی با عنوان «سروده‌های مدارس» دارد که در دوره‌ای سرودهای او در مدارس توسط دانش آموزان خوانده می‌شد.
عباس یمینی شریف: وی از جمله پیشگامانی ست که در عرصه شعر کودک مخاطب خود را با ویژگی‌هایی متفاوت از بزرگسالان شناخت. یمینی شریف بعد از «باغچه بان» دل سپرده‌ترین شاعر کودکان بود.
شعر کودک پس از انقلاب اسلامی
راه شعر جدیدی کودک با تلاش کسانی چون کیانوش و پروین دولت آبادی از قبل هموار شده بود و اعتلای شعر نوی ایران بر این همواری می‌افزود. بنابراین طبیعی بود که دیگر شاعران دوره دوم مانند ایرج میرزا زبان به اندرزهای پدرانه نگشایند و یا مانند عباس یمینی شریف در آثارشان شعر سنگین را در کنار شعر سبک ننشانند.
شاعران دوره دوم از شعر جدید کودک به دو گروه با نام و بی نام تقسیم می‌شوند. کسانی که آثار متعددی از آنها به چاپ رسیده است و کسانی که در مجلات و روزنامه‌ها به چاپ یک یا دو اثر مبادرت ورزیده‌اند. از مطرح‌ترین چهره‌های شعر جدید کودک افراد ذیل را می‌توان نام برد:
مصطفی رحماندوست، شکوه قاسم نیا، افسانه شعبان نژاد، اسدالله شعبانی، ناصر کشاورز، جعفر ابراهیمی «شاهد» افشین علاء، بیوک ملکی، جمال الدین اکرمی، علیرضا میرزامحمد، محمد کاظم مزینانی. البته هستند شاعرانی مانند قیصر امین پور که با خلق منظومه‌هایی مانند «عصر عاشورا» به وادی شعر کودک گام نهاده باشند اما به عنوان شاعر کودکان مطرح نشده‌اند و بیشتر در شعر بزرگسالان گام زده‌اند.
مضامین شعر کودک پس از انقلاب اسلامی
همچنان که گفتیم در شعر این دوره مضامین متعددی را می‌توان دید که برخی از آنها زاییده جریانات سیاسی و اجتماعی – تقریباً- سه دهه پیش است و لذا در شعر شاعران دوره اول از این مضامین خبری نیست. به طور کلی در بررسی اشعار دوره دوم موارد ذیل دیده می‌شوند که هر کدام را با ذکر نمونه‌ای نشان می‌دهیم:
1- حیوانات
پرداختن به حیوانات اهلی، مانند مرغ و خروس و جوجه و گربه و برخی از حیوانات غیراهلی، مانند لاک پشت و خرگوش، از بارزترین وجوه شعر کودک در هر دو دوره است. به عنوان مثال «حلزون» دستمایه خلق شعری با همین نام شده است:
حلزون آمده باز
می‌زند بوسه بر آب
حلزون می‌بیند
عکس خود را در آب[1]
2-گل‌ها و درخت‌ها
کم تر شعری را از اشعار شاعران کودک می‌توان دید که در آن گل و درخت از انواع گوناگون وجود نداشته باشد. گویی گیاهان و گل‌ها، مانند حیوانات، جزء لاینکف شعر کودک محسوب می‌شوند.
3- چهار فصل سال
پرداختن به هر یک از فصول سال مخصوصاً بهار (به خاطر زیبایی) و پاییز (به دلیل تقارنش با شروع مدرسه‌ها) در آثار عموم شاعران دوره اول و دوم دیده می‌شود. گاهی برای تصویر کردن کودکان چهار فصل، شاعری به خلق یک اثر مستقل دست یازیده است. مانند مجموعه شکوفه‌های برفی اثر افسانه شعبانژاد که در آن برای هر فصل چند شعر گفته شده است و از بهار شروع و به زمستان ختم می‌شود:
تو میان دست‌هایت
سبدی شکوفه داری
سر راه خود دوباره
گل و سبزه می‌گذاری...الخ
4- پدر و مادر
شاعران هر دو دوره به نقش پدر و مادر و تصویر رابطه عاطفی آنها با کودک پرداخته‌اند. اگر چه رنگ غالب این اشعار علاقه طفل به پدر و مادر است اما گاهی از چشم کودک، فداکاری و خدمت مادر یا فقر و تلاش پدر مطرح می‌شود.
پدر، کفش مرا
قالبی دیگر زد
کت و شلوارش را
کرد با من همقد
* * *
من ولی می‌دیدم
اشک در چشم پدر
با نگاهش می‌گفت:
شرمگینم ز پسر.... الخ[2]
5- آموزگار
پاسداشت معلم و یادآوری از خدمات ارزنده او به همراه تصاویری از مهرورزی معلمانه در آثار شاعران هر دو دوره وجود دارد.
6- دبستان
کمتر شاعری را می‌توان در حوزه شعر قدیم و جدید کودک نشان داد که به نوعی در آثار خویش به مدرسه و دبستان اشاره‌ای نکرده باشد یا مستقلاً برای این بخش از زندگی کودک شعری نسروده باشد.
7- خداوند
بسیاری از شاعران دوره اول و دوم در اشعار خویش توجه کودک را به خالق جهان معطوف داشته‌اند و با برشمردن نعمت‌ها و خلایق او در آسمان و زمین اشعاری مناسب حال کودک سروده‌اند:
خدایا، خدایا، تو خوبی تو خوبی
خدایا جهان را تو خوب آفریدی
بدی نیست در نفس هستی، خدایا
زمین و زمان را تو خوب آفریدی...[3]
8- شخصیت‌ها و مناسبت های دینی
اگر چه توجه به پیشوایان دین و شعائر مذهبی در دوره دوم از شعر جدید کودک از مضامین جدید این دوره است و تعداد آنها نسبت به دیگر مضامین مطرح شده شاید از تعداد انگشتان دست تجاوز نکند اما به هر حال به عنوان یکی از شاخصه‌های شعر شاعران دوره دوم به شمار می‌رود. نمونه‌ای از اینگونه اشعار شعر زیبای بیوک ملکی با عنوان «آفتاب کوچه‌های شب» است که در قالب نو سروده شده و به فاجعه شهادت امیر مؤمنان علی علیه السلام پرداخته است. بخشی از آن را در پی می‌آوریم:
در میانه خانه‌ها
هر چه کودکان
انتظار می‌کشند
انتظارشان به سر نمی‌رسد
روشنی میانه خانه‌ها به خواب می‌رود، ولی
چشم‌های بچه‌ها در انتظار
تا مگر دوباره پر کند
خانه‌های سرد شهر را
مهربان علی (ع)[4]
از میان شعائر آن چه بیش از همه مورد توجه شاعران است، «عاشورا» است، که نمونه‌های متعددی از یاد کرد مراسم آن در آثار شاعران دوره دوم دیده می‌شود.
9- جبهه و جنگ
از مضامین جدیدی است که به خاطر وقوع جنگ هشت ساله ایران و عراق در شعر شاعران دوره دوم قرار گرفت.
10- انقلاب
وقوع انقلاب اسلامی ایران به مثابه یک واقعه عظیم تاریخی و اجتماعی تأثیر خود را بر همه وجوه زندگی مردم ایران از جمله ادبیات تثبیت کرد. در این میان شعر کودک نیز از پرداختن به مضمون انقلاب غافل نماند.
به غیر از این مضامین دهگانه که تقریباً اصلی‌ترین موضوعات مورد توجه شاعران در دوره جدید شعر کودک تلقی می‌شود، صدها موضوع و مسئله دیگر را در میان اشعار شاعران کودک می‌توان یافت از قبیل زندگی، شب و روز، کوه، شعر، ماه و ستاره، روستا، اتحاد و...
پی نوشت ها:
[1] - مجموعه من غنچه شدم
[2] - مجموعه باغ سبز شعر ما
[3] - بچه‌های جهان
[4] - پشت یک لبخند
منابع:
1- محمدهادی محمدی- زهره قایینی، تاریخ ادبیات کودکان در ایران، تهران: چیستا، جلد 6 و 4.
2- محمود کیانوش، شعر کودک در ایران، نقد و بررسی، تهران: آگاه، 1355.
3- شهرام رجب زاده، درآمدی بر شناخت فضاهای کودکانه در شعر فارسی، پژوهشنامه ادبیات کودک و نوجوان س ا ش 2، پائیز 1374.
4- یعقوب آژند، ادبیات نوین ایران تهران: امیرکبیر، 1360.
5- سید مصطفی موسوی گرمارودی، شعر کودک از آغاز تا امروز، تاریخ و نقد، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1382
http://img.tebyan.net/big/1389/12/11134209103174216141471752291772039322849112.jpg (http://www.tebyan.net/bigimage.aspx?img=http://img.tebyan.net/big/1389/12/427121772471411658424818383451866420825.jpg)
شعر کودک در ایران پیش از آنکه از دیوان رسمی شاعران سربرآورد از دل ترانه‌های عامیانه برخاسته است. شاعران پیش از مشروطیت کمتر شعری برای کودکان سروده‌اند؛ زیرا از دیدگاه آنان کودکان چندان ارزشی نداشتند. با این حال گاهی در دواوین آنها اندک نمونه‌هایی به چشم می‌خورد که درون مایه‌ای همسان با افسانه‌ها و متل‌های کودکانه دارند.
دوره مشروطه:
در دوره مشروطیت پدیداری شعر کودک، پیامد دگرگونی در شعر فارسی است. دگرگونی فرهنگ و تعلیم و تربیت و ادبیات که بهرحال در وقوع خود از غرب مایه گرفته بود موجب شد که شاعران گاه به یاد کودک نیز بیفتند.
بنیانگذاران شعر کودک در ایران
محمودخان ملک الشعرای صبا: وی را باید نخستین سراینده اشعار کودکانه در ایران دانست. البته شعر او به سبک دوره بازگشت است و در چارچوب شعر مشروطیت نمی‌گنجد. البته سروده‌های او اگرچه اندرونه کودکانه‌ای دارند اما از لحاظ قالب شعری سست و بی مایه‌اند.
ایرج میرزا: ایرج میرزا یکی از معماران ادبیات نوی کودکان محسوب می‌گردد، زیرا آگاهانه برای کودکان شعر می‌سرود، اشعار او برگرفته از فضای مشروطیت ساده، گویا و همه فهم است.
نسیم شمال: سید اشرف الدین گیلانی نامدار به نسیم شمال از دیگر شاعران دوره مشروطیت است که برای کودکان شعر سروده گیلانی کتاب گلزار ادبی را که مجمعه‌ای از حکایات منظوم و شعر با درونمایه آموزشی است برای کودکان منتشر کرد.
میرزا علی اکبر دهخدا: دهخدا جز در پاره‌هایی کوتاه به شعر کودکان نپرداخت که گاهی آن نیز برای طنزهای سیاسی بود. بااینحال نمی‌توان نقش او را در شعر کودک نادیده گرفت.
ابوالقاسم لاهوتی: اندکی از اشعار لاهوتی با الهام از ترانه‌های عامیانه در گستره ادبیات کودکان محسوب می‌شود نظیر شعر بالای لای.
حسین دانش: وی بر پایه افسانه‌های لافونتن کتابی به نام «جنگلستان» انتشار داد.
شعر کودک در ایران پیش از آنکه از دیوان رسمی شاعران سربرآورد از دل ترانه‌های عامیانه برخاسته است.
دوره پس از مشروطه
با گذار از دوره مشروطیت و کمرنگ شدن شعر انقلابی و اهمیت یافتن فرهنگ عامیانه، کم کم قالب‌های شعری عامیانه به آثار شاعران نام آور راه یافت. نخستین عامل در سربرآوردن شعر کودک در ایران دگرگونی در زبان آن بود که هر چه بیشتر به زبان مردم کوچه و بازار و زبان طبیعی نزدیک شده بود. شعر کودک در این دوره بیشتر با نظم همسانی داشت. بعد از نیما شاعران کودک ایرانی از راه آشنایی با شعرهای کودک کشورهای دیگر به اهمیت زبان کودک و ساختار شعری آن پی بردند و به فرم درونی شعر توجه کردند.
نیما یوشیج: دهه نخست کار نیما یعنی از سال 1299 ش تا 1309 اگرچه از جنبه شعر شناسی چندان اهمیت ندارد از دیدگاه ادبیات کودکان بسیار مهم است. او از همان قوالب سنتی استفاده نمود اما آنچه کار او را متمایز می‌کند بیان ساده ، زبان عامیانه نزدیک به زبان بومی است. از حکایت‌های شیرین کودکانه او «بز ملاحسن مسئله گو» است. «آواز قفس» و «بهار» نیز دو شعر شناخته شده او در زمینه ادبیات کودک میباشد:
بچه‌ها! بهار
گلا واشدن
برفا پاشدن
از رو سبزه‌ها
از روی کهسار
بچه‌ها! بهار
احمد شاملو: شاملو با کاربرد گسترده ترانه‌های کودکانه کاری ممتاز انجام داد.
فروغ فرخزاد: فروغ اگر چه کار جدی در زمینه ادبیات کودک نکرد اما ترانه ماندگار او به نام «علی کوچیکه» هنوز هم مخاطبان زیاد از میان کودک و بزرگسالان دارد.
یحیی دولت آبادی: دولت آبادی بیش از آنکه شاعر کودکان باشد سهم بزرگی در گسترش مدرسه‌های نو دارد. اما با همین چند شعری که برای کودکان سروده در زمره پایه گذاران ادبیات نوی کودکان جای می‌گیرد.
گلچین لیگانی: وی با سرودن شعر «باران» شاهکاری از شعر کودک را به نمایش گذاشت در این شعر ساختار پیچیده یک متن ادبی دیده می‌شود.
پروین اعتصامی: پروین بیش از آنکه برای کودکان شعر بگوید درباره کودکان شعر گفته است. او زندگی و رنج کودکان دوران خود را در اشعارش بازتاب داد بهرحال از جنبه زبان و درونمایه در شکل گیری شعر کودک تأثیر گذاشت.
حسین گل گلاب: یکی دیگر از پایه‌گذاران سنت شعری کودکان که برای ارتقای شعر کودک بسیار تلاش کرد حسین گل گلاب بود. او سروده‌هایی با عنوان «سروده‌های مدارس» دارد که در دوره‌ای سرودهای او در مدارس توسط دانش آموزان خوانده می‌شد.
عباس یمینی شریف: وی از جمله پیشگامانی ست که در عرصه شعر کودک مخاطب خود را با ویژگی‌هایی متفاوت از بزرگسالان شناخت. یمینی شریف بعد از «باغچه بان» دل سپرده‌ترین شاعر کودکان بود.
شعر کودک پس از انقلاب اسلامی
راه شعر جدیدی کودک با تلاش کسانی چون کیانوش و پروین دولت آبادی از قبل هموار شده بود و اعتلای شعر نوی ایران بر این همواری می‌افزود. بنابراین طبیعی بود که دیگر شاعران دوره دوم مانند ایرج میرزا زبان به اندرزهای پدرانه نگشایند و یا مانند عباس یمینی شریف در آثارشان شعر سنگین را در کنار شعر سبک ننشانند.
شاعران دوره دوم از شعر جدید کودک به دو گروه با نام و بی نام تقسیم می‌شوند. کسانی که آثار متعددی از آنها به چاپ رسیده است و کسانی که در مجلات و روزنامه‌ها به چاپ یک یا دو اثر مبادرت ورزیده‌اند. از مطرح‌ترین چهره‌های شعر جدید کودک افراد ذیل را می‌توان نام برد:
مصطفی رحماندوست، شکوه قاسم نیا، افسانه شعبان نژاد، اسدالله شعبانی، ناصر کشاورز، جعفر ابراهیمی «شاهد» افشین علاء، بیوک ملکی، جمال الدین اکرمی، علیرضا میرزامحمد، محمد کاظم مزینانی. البته هستند شاعرانی مانند قیصر امین پور که با خلق منظومه‌هایی مانند «عصر عاشورا» به وادی شعر کودک گام نهاده باشند اما به عنوان شاعر کودکان مطرح نشده‌اند و بیشتر در شعر بزرگسالان گام زده‌اند.
مضامین شعر کودک پس از انقلاب اسلامی
همچنان که گفتیم در شعر این دوره مضامین متعددی را می‌توان دید که برخی از آنها زاییده جریانات سیاسی و اجتماعی – تقریباً- سه دهه پیش است و لذا در شعر شاعران دوره اول از این مضامین خبری نیست. به طور کلی در بررسی اشعار دوره دوم موارد ذیل دیده می‌شوند که هر کدام را با ذکر نمونه‌ای نشان می‌دهیم:
1- حیوانات
پرداختن به حیوانات اهلی، مانند مرغ و خروس و جوجه و گربه و برخی از حیوانات غیراهلی، مانند لاک پشت و خرگوش، از بارزترین وجوه شعر کودک در هر دو دوره است. به عنوان مثال «حلزون» دستمایه خلق شعری با همین نام شده است:
حلزون آمده باز
می‌زند بوسه بر آب
حلزون می‌بیند
عکس خود را در آب[1]
2-گل‌ها و درخت‌ها
کم تر شعری را از اشعار شاعران کودک می‌توان دید که در آن گل و درخت از انواع گوناگون وجود نداشته باشد. گویی گیاهان و گل‌ها، مانند حیوانات، جزء لاینکف شعر کودک محسوب می‌شوند.
3- چهار فصل سال
پرداختن به هر یک از فصول سال مخصوصاً بهار (به خاطر زیبایی) و پاییز (به دلیل تقارنش با شروع مدرسه‌ها) در آثار عموم شاعران دوره اول و دوم دیده می‌شود. گاهی برای تصویر کردن کودکان چهار فصل، شاعری به خلق یک اثر مستقل دست یازیده است. مانند مجموعه شکوفه‌های برفی اثر افسانه شعبانژاد که در آن برای هر فصل چند شعر گفته شده است و از بهار شروع و به زمستان ختم می‌شود:
تو میان دست‌هایت
سبدی شکوفه داری
سر راه خود دوباره
گل و سبزه می‌گذاری...الخ
4- پدر و مادر
شاعران هر دو دوره به نقش پدر و مادر و تصویر رابطه عاطفی آنها با کودک پرداخته‌اند. اگر چه رنگ غالب این اشعار علاقه طفل به پدر و مادر است اما گاهی از چشم کودک، فداکاری و خدمت مادر یا فقر و تلاش پدر مطرح می‌شود.
پدر، کفش مرا
قالبی دیگر زد
کت و شلوارش را
کرد با من همقد
* * *
من ولی می‌دیدم
اشک در چشم پدر
با نگاهش می‌گفت:
شرمگینم ز پسر.... الخ[2]
5- آموزگار
پاسداشت معلم و یادآوری از خدمات ارزنده او به همراه تصاویری از مهرورزی معلمانه در آثار شاعران هر دو دوره وجود دارد.
6- دبستان
کمتر شاعری را می‌توان در حوزه شعر قدیم و جدید کودک نشان داد که به نوعی در آثار خویش به مدرسه و دبستان اشاره‌ای نکرده باشد یا مستقلاً برای این بخش از زندگی کودک شعری نسروده باشد.
7- خداوند
بسیاری از شاعران دوره اول و دوم در اشعار خویش توجه کودک را به خالق جهان معطوف داشته‌اند و با برشمردن نعمت‌ها و خلایق او در آسمان و زمین اشعاری مناسب حال کودک سروده‌اند:
خدایا، خدایا، تو خوبی تو خوبی
خدایا جهان را تو خوب آفریدی
بدی نیست در نفس هستی، خدایا
زمین و زمان را تو خوب آفریدی...[3]
8- شخصیت‌ها و مناسبت های دینی
اگر چه توجه به پیشوایان دین و شعائر مذهبی در دوره دوم از شعر جدید کودک از مضامین جدید این دوره است و تعداد آنها نسبت به دیگر مضامین مطرح شده شاید از تعداد انگشتان دست تجاوز نکند اما به هر حال به عنوان یکی از شاخصه‌های شعر شاعران دوره دوم به شمار می‌رود. نمونه‌ای از اینگونه اشعار شعر زیبای بیوک ملکی با عنوان «آفتاب کوچه‌های شب» است که در قالب نو سروده شده و به فاجعه شهادت امیر مؤمنان علی علیه السلام پرداخته است. بخشی از آن را در پی می‌آوریم:
در میانه خانه‌ها
هر چه کودکان
انتظار می‌کشند
انتظارشان به سر نمی‌رسد
روشنی میانه خانه‌ها به خواب می‌رود، ولی
چشم‌های بچه‌ها در انتظار
تا مگر دوباره پر کند
خانه‌های سرد شهر را
مهربان علی (ع)[4]
از میان شعائر آن چه بیش از همه مورد توجه شاعران است، «عاشورا» است، که نمونه‌های متعددی از یاد کرد مراسم آن در آثار شاعران دوره دوم دیده می‌شود.
9- جبهه و جنگ
از مضامین جدیدی است که به خاطر وقوع جنگ هشت ساله ایران و عراق در شعر شاعران دوره دوم قرار گرفت.
10- انقلاب
وقوع انقلاب اسلامی ایران به مثابه یک واقعه عظیم تاریخی و اجتماعی تأثیر خود را بر همه وجوه زندگی مردم ایران از جمله ادبیات تثبیت کرد. در این میان شعر کودک نیز از پرداختن به مضمون انقلاب غافل نماند.
به غیر از این مضامین دهگانه که تقریباً اصلی‌ترین موضوعات مورد توجه شاعران در دوره جدید شعر کودک تلقی می‌شود، صدها موضوع و مسئله دیگر را در میان اشعار شاعران کودک می‌توان یافت از قبیل زندگی، شب و روز، کوه، شعر، ماه و ستاره، روستا، اتحاد و...
پی نوشت ها:
[1] - مجموعه من غنچه شدم
[2] - مجموعه باغ سبز شعر ما
[3] - بچه‌های جهان
[4] - پشت یک لبخند
منابع:
1- محمدهادی محمدی- زهره قایینی، تاریخ ادبیات کودکان در ایران، تهران: چیستا، جلد 6 و 4.
2- محمود کیانوش، شعر کودک در ایران، نقد و بررسی، تهران: آگاه، 1355.
3- شهرام رجب زاده، درآمدی بر شناخت فضاهای کودکانه در شعر فارسی، پژوهشنامه ادبیات کودک و نوجوان س ا ش 2، پائیز 1374.
4- یعقوب آژند، ادبیات نوین ایران تهران: امیرکبیر، 1360.
5- سید مصطفی موسوی گرمارودی، شعر کودک از آغاز تا امروز، تاریخ و نقد، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1382