تناوب- آيش و روش هاي زراعي نوين ذرت:

[A M S E T I S]

مقدمه:
اهميت اقتصادي ذرت که کشت آن در دنياي جديد از هزاران سال پيش رواج داشته است برهمگان روشن است. زيرا کليه قسمت هاي آن اعـم از دانه و شـاخ و برگ و حتي چوب بلال و کاکل آن استفاده مي شود و در تغذيه انسان (25-20 درصد) تغذيه دام وطيور (75-70 درصد) و دارو سازي و صنعت (5 درصد) مصارف فراواني دارد. اين گياه به دليل قدمت و قدرت تطابق و سازگاري زياد با آب و هواهاي مختلف در تمام دنـيا گسـترده شده است و با کوشـش و هـمت متخصصـان اصلاح نباتات ارقامي مقـاوم و سـازگار با شرايط مختلف آب وهوايي توليد شده که بر اين گستردگي کشت افزوده است به طوري که درسال 1984 که از لحاظ سطح زير کشت و ميزان کل تـوليد (129628 هزار هکتار و 449255 هزار تن ) در جهان مقام سوم را بعداز گندم و برنج داشته است.اکنون به توضيح قسمتي از روشهاي تناوب-آيش و روشهاي نوين زراعي ذرت مي پردازيم.

تناوب- آيش و روشهاي نوين زرا عي ذرت:
1- تناوب و آيش: تناوب عبارت است از تکرار زراعت هاي مختلف يا زراعت وآيش به طور متوالي همراه با نظم و ترتيب خاصي در يک قطعه زمين که اغلب يک دوره کامل آن چندين سال طول مي کشد.
کاشت ذرت در يک قطعه زمين براي چندين سال متوالي مشکلاتي را به وجود خواهد آورد که بر خي ازآنها عبارتند از:
الف) ازدياد آفات، بيماريها و علفهاي هرز:
بيماريها به خصوص بيماريهاي خاکزاد که عامل بيماري از راه خاک انتقال مي يابد، مثل سياهک ذرت، تا حد زيادي منتشر مي شوند.
ب) تخريب ساختمان خاک و کاهش سودمندي آن:
ساختمان خاک خراب و باعث فشرده شدن خاک،ضعف زهکشي، نياز به مصرف انرژي زيادتر براي شخم زدن، سله بستن، فرسايش و سر انجام کاهش محصول مي شود.
ج) کاهش حاصلخيزي خاک:
دراثر کشت متوالي ذرت در يک قطعه زمين، تعدادي از عناصر غذايي خاص که ذرت به آنها نياز بيشتري دارد مصرف خواهد شد وباعث ضعف زمين مي شود و ميزان توليد در کشت هاي بعدي کاهش مي يابد.
مواد غذايي زمين به خصوص در عمقي معين وثابت، يعني در منطقه اي که سيستم ريشه اي ذرت قرار دارد، مصرف مي شود وکاهش مي يابد. لذا ذرت مي تواند به طور مؤثري در يک سيستم تناوب به عنوان زراعت اصلي کاشته شود، زيرا آزمايش ها نشان مي دهد که ذرت در سيستم تناوب بيشتر از ذرتي که براي چندين سال متوالي در يک قطعه زمين کاشته مي شود محصول مي دهد. برنامه تناوب مناسب باعث مي شود که علفهاي هرز مزرعه که ذرت به خصوص در اوايل رشد به آنها خيلي حساس است، از بين بروند؛ اگر ذرت پس از گياهان وجيني کاشته شود محصول خوبي توليد مي کند. با قرار دادن گياهان از خانواده بقولات در برنامه تناوب، مي توان خاک را از نظر ازت قوي کرد و با کمتر مصرف کردن کود ازت دار در زراعت ذرت که بعد ازآن کاشته مي شود، هزينه زراعت ذرت را کاهش داد و درآ مد را بيشتر کرد.
آيش ونکاشت عبارت است از رها کردن زمين زراعي بدون کشت براي يک يا چند فصل زراعي. اين عمل رطوبت را در خاک ذخيره ، ساختمان خاک را اصلاح و مواد غذايي را به معدني شدن وادار مي کند. در دوره آيش، زمين را شخم و کلو خه ها را با ديسک زدن و هرس يا چنگک زدن خرد مي کنند و بدين وسيله علف هاي هرز را از بين مي برند و رطوبت را براي کسب موفقيت در زراعت آينده ، در خاک حفظ مي کنند. چنانچه ميسر باشد وزمين به اندازه کافي وجود داشته باشد ، پس از برداشت محصول از يک قطعه زمين ذرت، زمين را شخم مي زنند و آيش مي گذارند و در صورت وجود کود دامي پوسيده ، برحسب ميزان حاصلخيزي خاک 30تا 40 تن کود دامي را قبل از شخم زدن به زمين اضافه و زمين را به حال خود رها مي کنند تا خوب تهويه شود. کلوخه هاي خاک و کود دامي در اثر عوامل جوي پوک وپو سيده مي شوند، نزولات آسماني در زمين ذخيره وآفات بيما ريها در اثر سرما و يخبندان زمستان تلف مي شوند تا زمين حا صلخيز و مرغوبي براي کشت آينده مهيا گردد. ولي چنانچه زمين به اندازه کافي وجود ندارد و امکان آيش نيست ذرت بايد در يک برنامه تناوب زراعي مناسب قرار گيرد تا خاک قوت و حاصلخيزي خود را حفظ کند و براي نيل به اين هدف بايد از گياهان خانواده بقولات نيز استفاده شود.
نوع تناوب بر حسب شرايط آب و هوايي منطقه ، حاصلخيزي خاک، ميزان آب و نيازهاي منطقه تفاوت مي کند. اگر در منطقه دام فراوان وجود دارد و نياز به علوفه و نباتات مرتعي است، بايد در برنامه تناوب اين گونه گياهان وارد شوند، البته مشروط بر اينکه آب فراوان نيز در دسترس باشد. اگر منطقه سرد يا گرم است ، بر حسب طول فصل گرما برنامه تناوب تغيير کرده و مي تواند دو يا چند محصول در يک سال و در يک زمين نيز کاشته شوند.
در نواحي که ذرت آبياري مي شود و يا مقدار وتوزيع بارندگي مناسب است، تناوب هاي مختلفي با ذرت امکان پذير است. گيا هاني مثل گندم، نخود، سيب زميني، نيشکر، شبدر برسيم، يونجه، جو و يولاف(جوي دوسر) و غيره مي توانند در برنامه تناوب قرار گيرند و بعد از برداشت ذرت کاشته شوند. تعدادي از مهمترين تناوبها که با کمي تغيير در آنها در شرايط آب و هوايي مختلف قابل اجرا هستند عبا رتند از:
ذرت- سيب زميني يک ساله
ذرت- گندم يا جو يک ساله
ذرت- سيب زميني- گندم يک ساله
ذرت- شبدر برسيم يک ساله
ذرت- کلزا دو ساله
ذرت- گندم- نيشکر دو ساله
ذرت- گندم- پنبه- شبدر برسيم دو ساله
ذرت- گندم- ذرت خوشه اي-نيشکر سه ساله
تناوب يونجه چند ساله(3تا5 ساله) –ذرت-غلات (گندم يا جو) ، در مناطقي که دامپروري وجود دارد براي تاً مين علوفه دام ها مناسب است. تناوب- پنبه-ذرت- غلات(گندم يا جو) ، تناوب توتون- ذرت-غلات(گندم يا جو) و تناوب برنج- ذرت- غلات(گندم يا جو) در مناطقي که کشت پنبه، توتون و يا برنج معمول است، مناسب به نظر مي رسد. اگر در منطقه آب کافي جهت آبياري وجود داشته باشد ، تناوب شبدر، گندم، سيب زميني و ذرت را مي توان اجرا کرد و در اين صورت ذرت پس از يک گياه غده اي مثل سيب زميني ، محصول خوبي مي دهد. در ايران کاشت ذرت در بهار و سپس گندم يا جو در پاييز بسيار مرسوم است. در مناطق سرد سير پس از برداشت جو در بهار، ذرت علوفه اي مي کارند و علوفه مورد نياز تابستان را تاًمين مي نمايند. ولي از کاشت ذرت دانه اي و ارقام دير رس خودداري مي شود زيرا با شروع سرما در پاييز، دانه ها نخواهند رسيد.
2- روشهاي زراعي نوين:
کارشناسان و متخصصان کشاورزي جهان اعتقاد دارند که افزايش توليد غذا در جهان از طريق افزايش سطح زير کشت بيش از اين ميسر نيست زيرا هرجا که آب وزميني مناسبي وجود داشته ،کاشت هم صورت گرفته است. حتي بعضي از کشورها مثل هلند وچين پا را فراتر نهاده با خشک کردن حاشيه دريا ها ،زمين قابل کشت ايجاد کرده اند. در کشورهاي در حال رشد مثل ايران هم زمين هاي حاصلخيز وقابل کشت فراواني وجود دارد که در حال حاضر بدون کشت رها شده اند، ولي محدوديت آب ، مانع از به زير کشت درآوردن آنها مي شود. لذا با افزليش روز افزون جمعيت در جهان به خصوص در کشور هاي در حال رشد، افزايش توليد وتهيه غذاي کافي فقط با افزايش محصول در واحد سطح امکان پذير است . براي افزايش توليد درواحد سطح راه هاي زيادي وجود دارد ، از طريق تحقيقات به نژادي با به دست آوردن ارقام پر محصول وسازگار با شرايط آب وهوايي ، خاک و محيط هاي مختلف وتهيه ارقام مقاوم به آفات وبيماريها و غيره و از طريق تحقيقات به زراعي ، با انجام صحيح وبه موقع عمليات زراعي و مصرف نوع مطلوب نهاده هاي کشاورزي از جمله تهيه زمين ،تا ريخ کاشت ، ميزان بذر در هکتار ، کيفيت بذر ، تعداد بوته در هکتار ، ميزان وموقع آبياري ، ميزان و موقع پخش کود ، نوع کود مصرفي ، مبارزه با علفهاي هرز ،برنامه تناوب و آيش مي توان محصول بيشتري بدست آورد . با اين همه تحقيقات وسيع در جهان ، هنوز هم افزايش توليدات کشاورزي هم پاي افزايش جمعيت پيش نمي رود ولي محققان همچنان براي سير کردن مردم و نجات جهان گرسنه تقلا مي کنند. به خاطر محدوديت منابع طبيعي مانند آب و زمين، محققان براي تهيه غذا به راه هاي مختلف متوسل مي شوند، به طوري که هم اکنون توليد برخي از محصولات از طريق آبکشت يا کشت بدون خاک وکشت در شن در کشور هاي کم زمين مثل ژاپن وحتي در کشورهاي کم آب که تکنيک بالايي دارند ، معمول شده است وحتي براي حفظ رطوبت خاک با استفاده از مواد ساختگي يا طبيعي مثل پرليت و بنتونيت ، بيابانهاي شني و سنگلاخ (مثلا در برزيل توسط ژاپني ها ) سبز خواهد شد با توجه به اينکه در جهان به خصوص در کشورهاي در حال رشد ، کشاورزان خرده مالک فراواني هستند که به روش هاي سنتي وبا دست وحيوانات اکثر عمليات کشاورزي را انجام مي دهند، به علت سرمايه کم، قدرت مکانيزه کردن زمين را ندارند و اصولا به علت کوچک بودن مزرعه امکان کاربرد ماشين به راحتي ميسر نيست. لذا براي بالا بردن توليد در واحد سطح ودر واحد زمان تحقيقاتي تحت عنوان روشهاي کشت چند محصولي مورد توجه محققان جهان قرار گرفته است وآزمايشهاي زيادي را براي رفع مشکلات آن نيز انجام داده اند ، يکي از آن روشها که از قديم الايام نيز کشاورزان کشور ما به کار مي بستند ، کشت مخلوط است.
روش کشت چند محصولي:
روش کشت چند محصولي يعني روياندن دو محصول يا بيشتر در يک سال و در يک زمين. به عبارت ديگر افزايش دفعات کاشت و تعداد محصول در يک سال و در يک زمين با استفاده از ابعاد زماني و مکاني . اين روش خود شامل روش کشت متوالي و روش کشت در هم است. اضافه مي شود که سال زراعي 12 ماه است بجز در بعضي از نواحي خشک که به علت محدوديت رطوبت يک محصول مي تواند هر دو سال يکبار کاشته شود . در اين نواحي با روش کشت متوالي دو محصول يا بيشتر در هر دو سال کاشته مي شوند.
روش کشت متوالي:
عبارت است از روياندن دو محصول متوالي يا بيشتر در يک زمين در يک سال، به طوري که يک محصول پس از برداشت محصول قبلي کاشته مي شود. در اين روش ،افزايش تعداد محصول فقط با استفاده از بعد زماني است. رقـابت بين گياهـان وجـود نـدارد و کشـاور زان در هر زمـان فقـط يک مـحصول را مـراقـبت و مـديريت مي کنـند . اگـر در يک سـال ودر يک زمـين دو محصول متوالـي مثل ذرت و گنـدم (جو يا شبدر برسيم ) کاشته شود ، آن را روش کشت دو محصولي واگر سه محصول متوالي مثل ذرت-سيب زميني-گندم ويا گندم-ذرت- جو کاشته شود آن را روش کشت سه محصولي واگر چهار محصول متوالي در يک زمين ودر يک سال کاشته شود آن را روش کشت چهار محصولي مي گويند.
روش کشت درهم ، مزايا ، احتياطات و مراقبتهاي لازم:
عبارت است از روياندن دو محصول يا بيشتر به طور هم زمان در يک زمين. در اين روش افزايش تعداد محصول با استفاده از هر دو بعد زماني و مکاني است، در تمام دوران يا بخشي از رشد محصول، رقابت بين گياهان وجود دارد و کشاورزان درهر زمان بيشتر از يک محصول را در يک زمين مراقبت ومديريت مي کنند. اين روش انواع مختلفي دارد. اگر روياندن دو محصول يا بيشتر به طور همزمان در يک زمين ولي به صورت مخلوط باشد و هيچ گونه رديف مشخصي وجود نداشته باشد، مثل کشت مخلوط يونجه جو در پايـيز ، آن را روش کـشت مخـلوط مي گويند ولي اگـر به صـورت رديفي باشـد که به طـور معمول اين رديفها متناوبند، مثل کشت برنج وذرت، ذرت و سيب زميني و يا ذرت ولوبيا چشم بلبلي آن را کشت درهم رديفي مي گويند. چنانچه اين کشت در نوارهاي باريکي با شد که به طور معمول نيز متناوبند آن را روش کشت درهم نواري مي نامند.
مزاياي روش کشت درهم:
1- در آمد اضافي 2- به حداقل رساندن خطرات احتمالي 3- بهبود شرايط تغذيه گياه 4- مبارزه با علف هاي هرز 5- مديريت بهتر نيروي کار موجود 6- حد اکثر استفاده از منابع موجود 7- کاهش خطرات احتمالي ناشي از افت قيمت محصول 8- شيوع کمتر بيماري 9- حفاظت خاک 10- استفاده فشرده ازکشاورزان 11- حفظ حاصلخيزي خاک 12- به حد اکثر رساندن سود.
احتياطات و مراقبت هاي لازم در روش کشت درهم:
1- انتخاب کشت در هم مشروط به داشتن آب وامـکانات آبياري، کودهـاي شيميايي، وسـايل و تجـهيزات مبارزه با آفات و بيماري ها به مقدار کافي است.
2- گياه همراه بايستي در شرايط معمولي به طور مستقل رشد کند و براي زراعت اصلي ايجاد مزاحمت ننمايد.
3- ارقام مناسب ومقاوم به بيماري ها بايد به کار گرفته شوند.
4- ضوابط و معيارهاي حفظ نباتات بايد رعايت شوند.
5- فنون کشاورزي مطلوب مثل کشت جوي و پشته اي ، آبياري نشتي وغيره بايستي بر طبق نياز گياهان و دوران رويش در نظر گرفته شوند.
6- گياه همراه نبايد حالت تجاوزگري و تهاجمي دا شته باشد.
7- گياه همراه بايستي سالم باشد، در غير اين صورت ممکن است زيان برساند.
گياهان همراه که در کشت درهـم با ذرت دانه اي مناسب گزارش شده اند عبارتـند از: لوبيـا چشـم بلبلي، سويا، ماش سبز، سيب زميني، بادام زميني، کرچک آفتابگردان وانواع لوبيا. در زراعت ذرت علوفه اي معمولا از لوبياي چشم بلبلي و سويا براي کشت درهم استفاده مي شود.