باستان شناس
27th February 2011, 05:36 PM
در سه روز گذشته مطالب بی شماری در باره ی کشف یک جام زرین هخامنشی با قدمت 2500 سال از داخل یک جعبه ی کفش منتشر شد و اینکه قرار است این گنج مکشوفه از زیر تختخواب آقای «جان وبر»(John Webber) در روزهای پنجم و ششم ژوئن امسال (16 و 17 خرداد) در حراجی «دوک» انگلستان به فروش برسد. این اخبار ابتدا در کاتالوگ حراجی دوک (http://www.dukes-auctions.com/Catalogues/SF050608/page12.htm)، سپس در وب سایت های دیلی میل (http://www.dailymail.co.uk/news/article-1022157/Grandson-rag-bone-man-discovers-Indiana-Jones-gold-cup-worth-500-000.html)، گاردین (http://arts.guardian.co.uk/art/heritage/story/0,,2282417,00.html)، تایمز (http://www.timesonline.co.uk/tol/news/uk/article4016077.ece) و بی بی سی (http://news.bbc.co.uk/1/hi/england/somerset/7421774.stm)، و آنگاه با الحاقات و غلوهایی ریز و درشت، در بسیاری از رسانه ها و نشریات فارسی زبان (معمولا بدون ذکر ماخذ) منتشر شد.
رسانه هایی که به این موضوع پرداختند، تنها به نقل ادعاها و سخنان صاحب جام و نیز مدیر حراج خانه بسنده کرده و گزارش های آنان فاقد هرگونه اظهارنظر مستقیم تخصصی بوده است. هر چند که تعدادی از نشریات ایرانی، این کمبود را با ذهن خلاقه ی خود و با ساخته و پرداخته کردن چند نقل قول از متخصصانی در دانشگاه ها و موزه های بریتانیا رفع کردند.
نگارنده تاکنون از بالاگرفتن صداهای اعتراضی برخی اشخاص ِهمیشه نگران و همیشه معترض، بی خبر است؛ اما به احتمال صدای این ساز نیز بزودی شنیده خواهد شد.
http://www.aariaboom.com/images/stories/news/87_1/achaemenid_cup_01.jpg
عکس از: The Sun
بدیهی است که به هنگام کشف هرگونه اثر یا شیء باستانی، ابتدا می باید بررسی ها و آزمایش هایی برای اطمینان از اصالت آن انجام شود. این نکته ای است که رسانه های منتشرکننده خبر در باره اش سکوت کرده و با قاطعیت از اصالت آن سخن گفته اند. تنها در کاتالوگ حراج خانه، اشاره ای کوتاه به نظر دوپهلو و مبهم متخصصان دانشگاه آکسفورد در زمینه ی ترکیب فلزات بکار رفته در جام شده است. ترکیب فلزهای سازنده ی ماده یک شیء (در اینجا فلز کادمیوم)، ممکن است بر تقلبی بودن اثری دلالت کند، اما کاربردی در اطیمنان بخشی از اصالت اثر نخواهد داشت.
با اینکه در همین کاتالوگ، اشاره ای به قیمت پایه ی جام نشده است، اما رسانه های گوناگون قیمت های گوناگون و بسیار متفاوتی را بر روی آن گذاشته اند که تا ده برابر با یکدیگر تفاوت دارند. گویا هدف اصلی از چنین تبلیغات وسیعی که ایرانیان نیز ناخواسته با آن همگام شده اند، بازارگرمی بیشتر برای روز حراج در هفته ی آینده باشد.
اشیای باستانی تقلبی به فراوانی در موزه های جهان و مجموعه های خصوصی وجود دارند. برخی از این آثار به اندازه ای با مهارت ساخته شده اند که گاه تا سالیان سال به جعلی بودن آنان پی برده نمی شود و یا اخبار آن بازگو نمی گردد. اما در جام نویافته ی فعلی، چنین مهارت هایی به دیده نمی آید.
از آنجا که اشیای زرین و سیمین، حتی پس از گذشت زمان های طولانی دچار تجزیه و هوازدگی (اکسیداسیون) نمی شوند، مهم ترین عامل اطمینان از اصالت و قدمت آنها عبارت است از توجه به محل کشف اثر در لایه های باستان شناختی و بررسی آثار جانبی و مواد آلی که از پیرامون آنها و دیگر لایه های فوقانی و تحتانی محوطه بدست آمده است.
اما از آنجا که این جام، نه در لایه های باستان شناختی، که از زیر تختخواب و از درون یک جعبه ی کفش بدست آمده است، مهمترین راه بررسی اصالت اثر - مانند هرگونه اثر همانند آن - عبارت است از بررسی ویژگی های هنری و سبک شناسی، و نیز شیوه های اجرایی ساخت آن مانند چکش کاری و قالب ریزی.
http://www.aariaboom.com/images/stories/news/87_1/achaemenid_cup_02.jpg
به گمان نگارنده، برخی از خصوصیاتی که گمان تقلبی بودن یا نوساخته بودن این جام را تقویت می کند و نیاز به توجیه تخصصی دارد، عبارت است از :
بی شباهتی کامل ساختار کلی جام با سنت های هنری دوره های عیلامی، مادی، هخامنشی، سلوکی، اشکانی و ساسانی.
بی شباهتی جزئیات هنری و فنی بکاررفته در جام با سنت های هنری و فنی دوره های یاد شده بالا.
نبود پیشینه ی نگاره ی چهره ی انسان در جام ها و ساغرهای هخامنشی.
نبود پیشینه ی موهای متشکل از طره های افشان بر پیشانی به سبک اسکندرانی و رومی در نگاره های هخامنشی.
تقلید ناقص چهره از سردیس لاجوردی و مشهور شاهزاده هخامنشی.
تفاوت حالت و پرسپکتیو چشمان با دیگر تندیس های هخامنشی.
نبود پیشینه ی افزودن مار بر گیسوان یا بر پیشانی در آثار هخامنشی.
افزودن نگاره ی مار بدون هیچگونه قاب بندی و ایجاد فضا و حاشیه های متداول در هنر هخامنشی.
ترکیب کاملا ناآشنای اجزای چشم و ابرو، و افزودن حفره ای بجای مردمک چشم که در سنت هنری هخامنشی تنها برای برخی پیکره های سنگی نرم بکار می رفته است.
بینی قلمی و کشیده و سربالا و احتمالا جراحی پلاستیک شده بجای بینی های معروف و متداول عقابی شکل هخامنشی.
زنجیر یا مار سرگردان و بدون ابتدا و انتها در بناگوش و زیرچانه، شبیه پوشاک سده های گذشته اروپا.
چانه برآمده هلنسیتی و شبیه به سکه های سلوکی.
نبود حاشیه های متداول در ازاره و لبه های بالایی و زیرین جام.
قـُرشدگی های ساختگی و تصنعی در همه جای جام.
ترکیب نامشخص آلیاژ جام (که برخی آن را طلایی با عیار 22 و برخی دیگر آنرا الکترومی با ترکیب طلا، نقره و مس نقل کرده اند).
رسوب های تصنعی جوهر شوره (اسید استیک) در خلل و فرج جام.
به جز اینها، ادعاهای عجیب و داستان گونه ی صاحب جام نیز به این گمان ها دامن می زند :
اینکه پدربزرگی که در کار خرید و فروش اشیای قدیمی و فلزاتی مانند برنج و مفرغ بوده (و در ساخت وسایل برنجی و مسی نیز مهارت داشته)، یک جام طلا با ارتفاع چهارده سانتیمتر را بدون اطلاع از جنس آن به عنوان یک قطعه «فلز قراضه» بخرد و سپس این فلز قراضه را برای «هدفگیری با تفنگ بادی» به نوه خردسال دست به تفنگ خود هدیه بدهد و سپس آن طفل خردسال، جام را در زیر تختخوابش بگذارد و تا شصت سال سری به زیر تخت خود نزند، داستانی بیش از اندازه ساختگی برای توجیه سابقه ی مالکیت فردی به نظر می رسد.
البته هر یک از ویژگی های غیر معمول و بدون پیشینه ی بالا می تواند وجه تمایزی خاص در یک اثر هنری اصیل باشد، اما تجمیع همه ی آنها با یکدیگر، می تواند گمان تقلبی بودن اثری را تشدید کند.
رسانه هایی که به این موضوع پرداختند، تنها به نقل ادعاها و سخنان صاحب جام و نیز مدیر حراج خانه بسنده کرده و گزارش های آنان فاقد هرگونه اظهارنظر مستقیم تخصصی بوده است. هر چند که تعدادی از نشریات ایرانی، این کمبود را با ذهن خلاقه ی خود و با ساخته و پرداخته کردن چند نقل قول از متخصصانی در دانشگاه ها و موزه های بریتانیا رفع کردند.
نگارنده تاکنون از بالاگرفتن صداهای اعتراضی برخی اشخاص ِهمیشه نگران و همیشه معترض، بی خبر است؛ اما به احتمال صدای این ساز نیز بزودی شنیده خواهد شد.
http://www.aariaboom.com/images/stories/news/87_1/achaemenid_cup_01.jpg
عکس از: The Sun
بدیهی است که به هنگام کشف هرگونه اثر یا شیء باستانی، ابتدا می باید بررسی ها و آزمایش هایی برای اطمینان از اصالت آن انجام شود. این نکته ای است که رسانه های منتشرکننده خبر در باره اش سکوت کرده و با قاطعیت از اصالت آن سخن گفته اند. تنها در کاتالوگ حراج خانه، اشاره ای کوتاه به نظر دوپهلو و مبهم متخصصان دانشگاه آکسفورد در زمینه ی ترکیب فلزات بکار رفته در جام شده است. ترکیب فلزهای سازنده ی ماده یک شیء (در اینجا فلز کادمیوم)، ممکن است بر تقلبی بودن اثری دلالت کند، اما کاربردی در اطیمنان بخشی از اصالت اثر نخواهد داشت.
با اینکه در همین کاتالوگ، اشاره ای به قیمت پایه ی جام نشده است، اما رسانه های گوناگون قیمت های گوناگون و بسیار متفاوتی را بر روی آن گذاشته اند که تا ده برابر با یکدیگر تفاوت دارند. گویا هدف اصلی از چنین تبلیغات وسیعی که ایرانیان نیز ناخواسته با آن همگام شده اند، بازارگرمی بیشتر برای روز حراج در هفته ی آینده باشد.
اشیای باستانی تقلبی به فراوانی در موزه های جهان و مجموعه های خصوصی وجود دارند. برخی از این آثار به اندازه ای با مهارت ساخته شده اند که گاه تا سالیان سال به جعلی بودن آنان پی برده نمی شود و یا اخبار آن بازگو نمی گردد. اما در جام نویافته ی فعلی، چنین مهارت هایی به دیده نمی آید.
از آنجا که اشیای زرین و سیمین، حتی پس از گذشت زمان های طولانی دچار تجزیه و هوازدگی (اکسیداسیون) نمی شوند، مهم ترین عامل اطمینان از اصالت و قدمت آنها عبارت است از توجه به محل کشف اثر در لایه های باستان شناختی و بررسی آثار جانبی و مواد آلی که از پیرامون آنها و دیگر لایه های فوقانی و تحتانی محوطه بدست آمده است.
اما از آنجا که این جام، نه در لایه های باستان شناختی، که از زیر تختخواب و از درون یک جعبه ی کفش بدست آمده است، مهمترین راه بررسی اصالت اثر - مانند هرگونه اثر همانند آن - عبارت است از بررسی ویژگی های هنری و سبک شناسی، و نیز شیوه های اجرایی ساخت آن مانند چکش کاری و قالب ریزی.
http://www.aariaboom.com/images/stories/news/87_1/achaemenid_cup_02.jpg
به گمان نگارنده، برخی از خصوصیاتی که گمان تقلبی بودن یا نوساخته بودن این جام را تقویت می کند و نیاز به توجیه تخصصی دارد، عبارت است از :
بی شباهتی کامل ساختار کلی جام با سنت های هنری دوره های عیلامی، مادی، هخامنشی، سلوکی، اشکانی و ساسانی.
بی شباهتی جزئیات هنری و فنی بکاررفته در جام با سنت های هنری و فنی دوره های یاد شده بالا.
نبود پیشینه ی نگاره ی چهره ی انسان در جام ها و ساغرهای هخامنشی.
نبود پیشینه ی موهای متشکل از طره های افشان بر پیشانی به سبک اسکندرانی و رومی در نگاره های هخامنشی.
تقلید ناقص چهره از سردیس لاجوردی و مشهور شاهزاده هخامنشی.
تفاوت حالت و پرسپکتیو چشمان با دیگر تندیس های هخامنشی.
نبود پیشینه ی افزودن مار بر گیسوان یا بر پیشانی در آثار هخامنشی.
افزودن نگاره ی مار بدون هیچگونه قاب بندی و ایجاد فضا و حاشیه های متداول در هنر هخامنشی.
ترکیب کاملا ناآشنای اجزای چشم و ابرو، و افزودن حفره ای بجای مردمک چشم که در سنت هنری هخامنشی تنها برای برخی پیکره های سنگی نرم بکار می رفته است.
بینی قلمی و کشیده و سربالا و احتمالا جراحی پلاستیک شده بجای بینی های معروف و متداول عقابی شکل هخامنشی.
زنجیر یا مار سرگردان و بدون ابتدا و انتها در بناگوش و زیرچانه، شبیه پوشاک سده های گذشته اروپا.
چانه برآمده هلنسیتی و شبیه به سکه های سلوکی.
نبود حاشیه های متداول در ازاره و لبه های بالایی و زیرین جام.
قـُرشدگی های ساختگی و تصنعی در همه جای جام.
ترکیب نامشخص آلیاژ جام (که برخی آن را طلایی با عیار 22 و برخی دیگر آنرا الکترومی با ترکیب طلا، نقره و مس نقل کرده اند).
رسوب های تصنعی جوهر شوره (اسید استیک) در خلل و فرج جام.
به جز اینها، ادعاهای عجیب و داستان گونه ی صاحب جام نیز به این گمان ها دامن می زند :
اینکه پدربزرگی که در کار خرید و فروش اشیای قدیمی و فلزاتی مانند برنج و مفرغ بوده (و در ساخت وسایل برنجی و مسی نیز مهارت داشته)، یک جام طلا با ارتفاع چهارده سانتیمتر را بدون اطلاع از جنس آن به عنوان یک قطعه «فلز قراضه» بخرد و سپس این فلز قراضه را برای «هدفگیری با تفنگ بادی» به نوه خردسال دست به تفنگ خود هدیه بدهد و سپس آن طفل خردسال، جام را در زیر تختخوابش بگذارد و تا شصت سال سری به زیر تخت خود نزند، داستانی بیش از اندازه ساختگی برای توجیه سابقه ی مالکیت فردی به نظر می رسد.
البته هر یک از ویژگی های غیر معمول و بدون پیشینه ی بالا می تواند وجه تمایزی خاص در یک اثر هنری اصیل باشد، اما تجمیع همه ی آنها با یکدیگر، می تواند گمان تقلبی بودن اثری را تشدید کند.