A M S E T I S
9th February 2011, 08:33 PM
http://img.tebyan.net/big/1389/09/51202215960953883291219813125023118039.jpg
5کیلومتر دورتر از تخت جمشید بنای شگفت انگیزی قرار دارد که بیش از دوهزار سال قبل دقیق ترین تقویم خورشیدی جهان به شمار می رفت. تقویمی سنگی به نام نقش رستم که آنقدر در میان ایرانیان باستان قداست داشت که هر سلسله ای، از ایلامیان و هخامنشیان گرفته تا ساسانیان مهم ترین یادگاری حکومتش را در آن به جا گذاشت تا امروز نقش رستم، آلبومی سنگی از نقش برجسته های پادشاهان مختلف باشد.
از زمان ورود اعراب به ایران، نقش رستم به اشتباه به «كعبه زرتشت» معروف شد و دلیل این اشتباه آن بود که اعراب كاربرد واقعی این بنا را نمی دانستند و تصور می کردند نقش رستم مرکز عبادتگاه های زرتشتیان است. در حالی که این نام به مجموعه مقبره هایی تعلق دارد که رو به روی گاهشمار سنگی نقش رستم ساخته شده است.
http://img.tebyan.net/big/1389/09/20101128165854390_dsc00492.jpg
اولین بار، داریوش هخامنشی مقبره خود را در دل صخره ای كند که با اقامتگاه او و خانواده اش، یعنی تخت جمشید فاصله کمی داشت و با اصول معماری شبیه به آن ساخته شده بود. به تدریج پادشاهان دیگر، یعنی خشیارشاه، اردشیر اول و داریوش دوم هم به فکر افتادند تا کاری شبیه داریوش کرده و سه مقبره دیگر برای خود در كنار مقبره او بسازند و به این ترتیب مجموعه این مقبره به نام کعبه زرتشت معروف شد.
http://img.tebyan.net/big/1389/09/20101128165854562_dsc00522.jpg
از آتشکده تا کتابخانه
کاربرد گاه شمار سنگی نقش رستم سال ها زیر سوال بود. عده ای از باستان شناسان تصور می کردند که این بنا صرفا محلی برای نگهداری از آثار مكتوب زرتشتیان است و عده ای دیگر آن را آتشکده ای قدیمی می دانستند که در آن آتش مقدس نگهداری می شد.
http://img.tebyan.net/big/1389/09/20101128165854875_qzpqsa1238994256.jpg
تا این که پژوهشگر ایرانی، رضا مرادی غیاث‌آبادی كه تحقیقات فراوانی در زمینه ایران باستان داشته است، در کتاب «نظام گاه شماری در چارطاقی‌های ایران» نتایج سال ها تحقیق خود را روی این بنا نوشت و اعلام کرد که اگرچه تا امروز تصور می شد كاربرد این بنا، محلی برای نگهداری كتاب اوستا و اسناد حكومتی یا محل گنجینه دربار و یا آتشكده بوده باشد، اما این بنا در مقایسه با تمام بناهای گاهشماری آفتابی در سراسر جهان، پیشرفته‌ترین، دقیق‌ترین، و بهترین بنای گاهشماری آفتابی است.
http://img.tebyan.net/big/1389/09/20101128165854687_naqsh-e_rostam.jpg
تمام بناهای گاهشمار آفتابی در جهان فقط می‌توانند روزهای خاصی از سال (مانند روزهای سرفصل) را مشخص كنند و حتی با سال خورشیدی هم تنظیم نیستند. اما این بنا می تواند جزئیات روزهای مختلف سال و ماه‌ها را هم مشخص كند.
باستان شناسان معتقدند که ظرافت این گاهشمار تمام سنگی به اندازه ای است که بدون شک سازندگان آن از مسائل دقیق و پیشرفته نجومی، سال كبیسه، انحراف كره زمین نسبت به مدار خورشید، کروی بودن زمین، تفاوت قطب مغناطیسی با قطب جغرافیایی، مسیر گردش زمین به دور خورشید و... آگاه بوده اند.
درجه های سنگی
بنای نقش رستم برج مکعب مستطیل شکلی است با قاعده مربع که چیزی حدود 5/12 متر بلندی دارد و طول هر ضلع آن به 5/3 متر می رسد. در ساختمان این برج تنها از سنگ آهک سفید و خاکستری استفاده شده که به طرزی بسیار ماهرانه صیقل دیده اند و چنان دقیق روی هم قرار گرفته‌اند که احتیاج به ملات هم نداشته‌اند. سقف این بنا تنها از 4قطعه سنگ ساخته شده که طرز تراش آنها شکل هرم کوتاهی را به وجود آورده است.
http://img.tebyan.net/big/1389/09/20101128165854218_att5389412.jpg
هر یک از اضلاع بنای نقش رستم با چهار جهت اصلی 15 درجه غربی انحراف دارد. اگر این بنا با زاویه‌ای غیر از این ساخته می‌شد، هیچ یک از محاسبه‌های خورشیدی یاد شده در اینجا قابل انجام نمی‌بود.
بر هر یک از سه ضلع شرقی، غربی و جنوبی بنا 6 شاخص خورشیدی یا آفتاب سنج به شکل پنجره دیده می‌شود که از سنگ های خاکستری رنگ ساخته شده اند و بررسی ها نشان می دهد که تغییرات زاویه بین گوشه‌های آفتاب سنج هایی که در سه سوی بنا کار گذاشته شده است با تغییرات زاویه طلوع خورشید در ماههای گوناگون سال برابر است.
در آفتاب سنجهای ردیف دوم ساز و کاری اندیشیده شده است که به وسیله آن می‌توان نزدیک شدن سال نو را هفته به هفته تشخیص داد و این در حالی است که ضلع های عمقی آفتاب سنج ها بر اضلاع دیگر آن کاملا عمود نیستند، بلکه به میزان کمی انحراف دارند تا سایه گوشه‌های درونی منطبق شود. اگر این انحراف ناچیز وجود ن‌داشت چنین سایه‌هایی تشکیل نمی‌شد.
ساختمان گاهشمار در فاصله و تناسبی از کوه قرار دارد که طلوع خورشید در زمان انقلاب تابستانی بلافاصله در کنار لبه شرقی کوه و غروب خورشید در زمان اعتدال بهاری و پائیزی در لبه غربی کوه دیده می‌شد. هر چهار گوشه بنا به شکلی ساخته شده که سایه آن بر روی زمین به شکل فلش و عقربه اندازه گیری در می‌آید.
لبه بام بنا هم کلا صاف و بدون هر گونه برآمدگی یا فرو رفتگی است، تا در ایجاد سایه‌های تشکیل شده بر پله‌ها اشکالی پیش نیاید.
http://img.tebyan.net/big/1389/09/20101128165854312_dsc00473.jpg
در قسمت شمالی بنا، پله‌هایی دیده می شود که مطالعات نجومی نشان می دهد به عنوان درجه‌های یک صفحه مدرج استفاده می شدند و وظیفه محاسبه زمان از راه ارتفاع خورشید را داشته اند. به همین دلیل زاویه شیب آنها نسبت به سطح زمین دقیقا برابر با زاویه بین بالاترین و پایین‌ترین حد ارتفاع خورشید در ظهر خورشید یعنی 47 درجه است!
این پله‌ها همچنین وضعیتی دارند که سایه لبه عمودی بنا در هنگام طلوع خورشید در هر یک از ماههای سال به ترتیبی خاص بر روی آنها می‌افتد و در آنها ترتیبی اتخاذ شده که می‌توان نزدیک شدن آغاز سال هخامنشی را روز به روز تشخیص داد.
تبیان
5کیلومتر دورتر از تخت جمشید بنای شگفت انگیزی قرار دارد که بیش از دوهزار سال قبل دقیق ترین تقویم خورشیدی جهان به شمار می رفت. تقویمی سنگی به نام نقش رستم که آنقدر در میان ایرانیان باستان قداست داشت که هر سلسله ای، از ایلامیان و هخامنشیان گرفته تا ساسانیان مهم ترین یادگاری حکومتش را در آن به جا گذاشت تا امروز نقش رستم، آلبومی سنگی از نقش برجسته های پادشاهان مختلف باشد.
از زمان ورود اعراب به ایران، نقش رستم به اشتباه به «كعبه زرتشت» معروف شد و دلیل این اشتباه آن بود که اعراب كاربرد واقعی این بنا را نمی دانستند و تصور می کردند نقش رستم مرکز عبادتگاه های زرتشتیان است. در حالی که این نام به مجموعه مقبره هایی تعلق دارد که رو به روی گاهشمار سنگی نقش رستم ساخته شده است.
http://img.tebyan.net/big/1389/09/20101128165854390_dsc00492.jpg
اولین بار، داریوش هخامنشی مقبره خود را در دل صخره ای كند که با اقامتگاه او و خانواده اش، یعنی تخت جمشید فاصله کمی داشت و با اصول معماری شبیه به آن ساخته شده بود. به تدریج پادشاهان دیگر، یعنی خشیارشاه، اردشیر اول و داریوش دوم هم به فکر افتادند تا کاری شبیه داریوش کرده و سه مقبره دیگر برای خود در كنار مقبره او بسازند و به این ترتیب مجموعه این مقبره به نام کعبه زرتشت معروف شد.
http://img.tebyan.net/big/1389/09/20101128165854562_dsc00522.jpg
از آتشکده تا کتابخانه
کاربرد گاه شمار سنگی نقش رستم سال ها زیر سوال بود. عده ای از باستان شناسان تصور می کردند که این بنا صرفا محلی برای نگهداری از آثار مكتوب زرتشتیان است و عده ای دیگر آن را آتشکده ای قدیمی می دانستند که در آن آتش مقدس نگهداری می شد.
http://img.tebyan.net/big/1389/09/20101128165854875_qzpqsa1238994256.jpg
تا این که پژوهشگر ایرانی، رضا مرادی غیاث‌آبادی كه تحقیقات فراوانی در زمینه ایران باستان داشته است، در کتاب «نظام گاه شماری در چارطاقی‌های ایران» نتایج سال ها تحقیق خود را روی این بنا نوشت و اعلام کرد که اگرچه تا امروز تصور می شد كاربرد این بنا، محلی برای نگهداری كتاب اوستا و اسناد حكومتی یا محل گنجینه دربار و یا آتشكده بوده باشد، اما این بنا در مقایسه با تمام بناهای گاهشماری آفتابی در سراسر جهان، پیشرفته‌ترین، دقیق‌ترین، و بهترین بنای گاهشماری آفتابی است.
http://img.tebyan.net/big/1389/09/20101128165854687_naqsh-e_rostam.jpg
تمام بناهای گاهشمار آفتابی در جهان فقط می‌توانند روزهای خاصی از سال (مانند روزهای سرفصل) را مشخص كنند و حتی با سال خورشیدی هم تنظیم نیستند. اما این بنا می تواند جزئیات روزهای مختلف سال و ماه‌ها را هم مشخص كند.
باستان شناسان معتقدند که ظرافت این گاهشمار تمام سنگی به اندازه ای است که بدون شک سازندگان آن از مسائل دقیق و پیشرفته نجومی، سال كبیسه، انحراف كره زمین نسبت به مدار خورشید، کروی بودن زمین، تفاوت قطب مغناطیسی با قطب جغرافیایی، مسیر گردش زمین به دور خورشید و... آگاه بوده اند.
درجه های سنگی
بنای نقش رستم برج مکعب مستطیل شکلی است با قاعده مربع که چیزی حدود 5/12 متر بلندی دارد و طول هر ضلع آن به 5/3 متر می رسد. در ساختمان این برج تنها از سنگ آهک سفید و خاکستری استفاده شده که به طرزی بسیار ماهرانه صیقل دیده اند و چنان دقیق روی هم قرار گرفته‌اند که احتیاج به ملات هم نداشته‌اند. سقف این بنا تنها از 4قطعه سنگ ساخته شده که طرز تراش آنها شکل هرم کوتاهی را به وجود آورده است.
http://img.tebyan.net/big/1389/09/20101128165854218_att5389412.jpg
هر یک از اضلاع بنای نقش رستم با چهار جهت اصلی 15 درجه غربی انحراف دارد. اگر این بنا با زاویه‌ای غیر از این ساخته می‌شد، هیچ یک از محاسبه‌های خورشیدی یاد شده در اینجا قابل انجام نمی‌بود.
بر هر یک از سه ضلع شرقی، غربی و جنوبی بنا 6 شاخص خورشیدی یا آفتاب سنج به شکل پنجره دیده می‌شود که از سنگ های خاکستری رنگ ساخته شده اند و بررسی ها نشان می دهد که تغییرات زاویه بین گوشه‌های آفتاب سنج هایی که در سه سوی بنا کار گذاشته شده است با تغییرات زاویه طلوع خورشید در ماههای گوناگون سال برابر است.
در آفتاب سنجهای ردیف دوم ساز و کاری اندیشیده شده است که به وسیله آن می‌توان نزدیک شدن سال نو را هفته به هفته تشخیص داد و این در حالی است که ضلع های عمقی آفتاب سنج ها بر اضلاع دیگر آن کاملا عمود نیستند، بلکه به میزان کمی انحراف دارند تا سایه گوشه‌های درونی منطبق شود. اگر این انحراف ناچیز وجود ن‌داشت چنین سایه‌هایی تشکیل نمی‌شد.
ساختمان گاهشمار در فاصله و تناسبی از کوه قرار دارد که طلوع خورشید در زمان انقلاب تابستانی بلافاصله در کنار لبه شرقی کوه و غروب خورشید در زمان اعتدال بهاری و پائیزی در لبه غربی کوه دیده می‌شد. هر چهار گوشه بنا به شکلی ساخته شده که سایه آن بر روی زمین به شکل فلش و عقربه اندازه گیری در می‌آید.
لبه بام بنا هم کلا صاف و بدون هر گونه برآمدگی یا فرو رفتگی است، تا در ایجاد سایه‌های تشکیل شده بر پله‌ها اشکالی پیش نیاید.
http://img.tebyan.net/big/1389/09/20101128165854312_dsc00473.jpg
در قسمت شمالی بنا، پله‌هایی دیده می شود که مطالعات نجومی نشان می دهد به عنوان درجه‌های یک صفحه مدرج استفاده می شدند و وظیفه محاسبه زمان از راه ارتفاع خورشید را داشته اند. به همین دلیل زاویه شیب آنها نسبت به سطح زمین دقیقا برابر با زاویه بین بالاترین و پایین‌ترین حد ارتفاع خورشید در ظهر خورشید یعنی 47 درجه است!
این پله‌ها همچنین وضعیتی دارند که سایه لبه عمودی بنا در هنگام طلوع خورشید در هر یک از ماههای سال به ترتیبی خاص بر روی آنها می‌افتد و در آنها ترتیبی اتخاذ شده که می‌توان نزدیک شدن آغاز سال هخامنشی را روز به روز تشخیص داد.
تبیان